Stanisław zwany Sówką ze Szczawina h. Prawdzic (zm. 1375), biskup płocki.
Był synem kaszt. dobrzyńskiego Jana zwanego Sówką (zob. Sowiec Jan), dziedzica Brochowa. Jego braćmi byli: bp płocki Dobiesław (zwany Sówką z Golczewa, zob.), skarbnik płocki Andrzej ze Szczawina, Sędzigniew, Mikołaj i Nasięgniew. Bratem stryjecznym S-a był inny bp płocki Mikołaj (zob.).
Karierę kościelną rozpoczął S. od uzyskania 18 III 1346 dwóch prowizji, na kanonię płocką i łęczycką. Z dokumentów tych wiadomo, że posiadał już wówczas następujące beneficja: kościół parafialny w Kaszczorku, kanonię włocławską i kruszwicką oraz, zapewne już wcześniej nadaną, płocką. Dn. 18 III 1348 papież Klemens VI zarezerwował S-owi prałaturę w kapit. płockiej. Najpóźniej od r.n. w skład uposażenia jego kanonii płockiej wchodziła wieś Uniejewo. Na podstawie supliki skierowanej do Stolicy Apostolskiej przez cesarza Karola IV, uzyskał S. prowizję na dziekanię włocławską, której jednak nie objął; z dokumentu cesarskiego wynika, że studiował wówczas w Pradze prawo kanoniczne. Między 19 X 1349 a 3 II r.n. objął w kapit. włocławskiej, po Trojanie z Łekna h. Pałuka, prałaturę archidiakona włocławskiego. Z tytułem tym wystąpił jako świadek na dokumencie kolektora Arnolda de La Caucina 25 IX 1355, kwitującego bp. włocławskiego Macieja Pałukę, w związku z wpłaceniem przezeń 1005 grzywien należnego Stolicy Apostolskiej świętopietrza za l. 1346–55. Między 3 II 1356 a 14 III r.n. awansował S. po Bogufale na scholasterię włocławską. Prałaturę tę posiadał aż do czasu promocji na biskupstwo płockie. W l. 1355–9 pracował jako notariusz i kapelan w kancelarii królewskiej. Potwierdza to prośba króla Kazimierza Wielkiego z 5 IV 1359, skierowana do papieża Innocentego VI o nadanie S-owi, swojemu kapelanowi, najbliższej wakującej prebendy kanonickiej w kapit. krakowskiej. Papież zapewne przychylił się do tej prośby, bowiem S. w momencie promocji na biskupstwo płockie został określony jako kanonik krakowski. Dn. 25 VI t.r. otrzymał kolejną prowizję na prebendę w kapit. płockiej oraz wieś Opoki na Kujawach. Biskupem płockim został wybrany 1 X 1367, natomiast papieską prekonizację otrzymał 7 II r.n. Wg „Vitae episcoporum Plocensium” Jana Długosza sakry biskupiej udzielił S-owi arcybp gnieźnieński Jarosław z Bogorii. Dn. 29 III 1368 złożył S. w Stolicy Apostolskiej zobowiązania finansowe za siebie oraz za trzech swych poprzedników na biskupstwie płockim: Bernarda, Imisława i Mikołaja. Dn. 28 XII t.r. potwierdził udzielenie przez dwunastu biskupów czterdziestodniowego odpustu członkom bractwa NMP, utworzonego przy katedrze płockiej przez duchowieństwo katedralne, rycerstwo i mieszczan płockich, nadając też czterdzieści dni odpustu wszystkim spełniającym wymagane warunki. Dn. 10 IV 1369 uzyskał pokwitowanie za przekazanie Stolicy Apostolskiej przez kanonika płockiego i swojego oficjała Piotra, sum serwicjalnych. Dn. 22 III 1370 został skwitowany za przekazanie zobowiązań finansowych za nieżyjącego już bp. płockiego Mikołaja Sówkę, uregulowanych ponownie za pośrednictwem oficjała Piotra.
Najpewniej w czerwcu 1368 nadał S. Jakubowi, mieszczaninowi pułtuskiemu, prawo do budowy młyna we wsi biskupiej Białowieży nad potokiem Pełtew koło Pułtuska. W związku z najazdem i zniszczeniem Mazowsza przez wojska lit. (1368) król Kazimierz Wielki uzyskał 15 V 1369 bullę, na mocy której papież Urban V nakazywał polskiemu duchowieństwu przeznaczać dwuletnią dziesięcinę na odbudowę zniszczonych wówczas grodów i kościołów. W zamian za zwrot przez króla wsi zastawionych przez bp. Imisława oraz darowanie długu w wysokości 5 tys. grzywien, jaki ciążył na biskupstwie płockim, S. przekazał 13 V t.r. m. Płocku blisko 60 włók ziemi kościelnej przylegającej do miasta oraz znajdującej się w jego obrębie. Z początkiem 1370 nadał w dożywocie kanonikowi płockiemu Jarandowi wieś Kuczkowo, zaś dn. 8 V t.r. potwierdził przeniesienie na prawo chełmińskie wsi Białotarsk (obie na Kujawach). Dn. 15 II 1372, po wykupieniu z zastawu od arcybp. Jarosława z Bogorii wsi Pieryszew za pieniądze uzyskane od kapit. katedralnej ze sprzedaży Zgłowiączki, przekazał korporacji katedralnej dział wsi Trzepowo. Dn. 20 V t.r. uzupełnił dziesięcinami uposażenie parafii w Lutocinie, ufundowanej przez jego współrodowca, kaszt. płockiego Andrzeja z Gulczewa Starszego h. Prawdzic. W maju 1373 należąca do biskupów płockich część Czerwińska otrzymała prawo chełmińskie. Na prośbę braci, Bolesty z Koziebród i Mikołaja z Kucharów Kryskich, najpewniej 16 VII t.r. erygował S. parafię w Koziebrodach, przyłączając do niej wieś Koziebrody oraz uposażając ją dwoma łanami wolnymi w tej wsi. W r. 1374 oznaczył wraz z kapitułą granice wsi kapitulnej Proboszczewice. Dn. 15 II t.r. arcybp Jarosław z Bogorii polecił S-owi obłożyć ekskomuniką Stefana, star. ks. mazowieckiego Siemowita III, interdyktem zaś diec. płocką, w związku z najazdem i zniszczeniem przez wojska księcia włości arcybiskupich w okolicach Łowicza. S. zrezygnował z biskupstwa płockiego (być może ze względu na stan zdrowia) w r. 1374, lub najpóźniej przed 27 VI r.n., za pośrednictwem swego prokuratora Dziersława, syna Sięgniewa z Przezwodów h. Rawa, prepozyta wiślickiego, na ręce Piotra, kardynała tytułu św. Anastazji. Długosz w „Vitae…” podaje błędnie, że S. zmarł przed r. 1371. W rzeczywistości nastąpiło to po 25 IX 1375.
Kowalski M. D., Prałaci i kanonicy krakowskiej kapituły katedralnej od pontyfikatu biskupa Nankera do śmierci biskupa Zawiszy z Kurozwęk (1320–1382), Kr. 1996 s. 262–3; Radzimiński, Prałaci i kanonicy, II 135–6; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., III (Gulczewo Stare, Proboszczewice); – Ożóg K., Intelektualiści w służbie Królestwa Polskiego w latach 1306–1382, Kr. 1995 s. 141; Pacuski K., Rozwój sieci parafii w diecezji płockiej w XI–XVI w., „Studia Płockie” T. 3: 1975 s. 63; Supruniuk A., Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374–1426), W. 1998 s. 112, 130, 147, 157; taż, Uzupełnienia i uwagi do nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza, Cz. 3: Dokumenty z lat 1356–1381, „Studia Źródłozn.” T. 40: 2003 s. 120 przyp. 85; Żebrowski T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1976 s. 40–2; – Bull. Pol., II; Cod. Pol., 2/1, nr 289, 2/2 nr 509; Długosz, Annales, IX 337, 340–1; Długosz, Opera, I 549; Dokumenty do dziejów Kujaw i ziemi dobrzyńskiej XIV–XIX w., Wyd. Z. Guldon i in., W. 1974 nr 7 s. 43, nr 11 s. 52; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 64, 84, 92; Kod. Wpol., III nr 1697; Mon. Pol. Hist., II 653; Mon. Pol. Vat., II nr 118, 219, 225, 231, III nr 331, 379, 415; Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, Wyd. I. Sułkowska-Kurasiowa, S. Kuraś, W. 2000 cz. 3 nr 96, 99, 108, 109, 117, 118, 121, 132, 135, 137, 143; Vet. Mon. Pol., I nr 793, 878, 976; Zbiór dok. m. Płocka, I nr 38, 39; – AGAD: Metryka Kor., t. 23 k. 866–7.
Andrzej Radzimiński