Grzybowski Stefan Dobrogost h. Prus II, przydomek rodowy Windyka (zm. po r. 1644), kasztelan lubelski, starosta warszawski i kamieniecki. Był młodszym synem Mikołaja, podkomorzego warszawskiego i starosty mławskiego, oraz Anny Izdbieńskiej. Studia zagraniczne odbył w r. 1603 w Ingolsztadzie, w r. 1604 w Bolonii oraz w r. 1605 w Padwie. Ze stanowiska dworzanina i stolnika królewskiego w r. 1613 został w r. 1620 podkomorzym warszawskim, w r. 1623 starostą warszawskim i kamienieckim (ok. 1627), a w czerwcu 1633 r. wszedł do senatu jako kasztelan lubelski. G. rozwijał dość żywą działalność polityczną jako dyplomata, senator i poseł. W r. 1629 posłował do elektora brandenburskiego, Jerzego Wilhelma, do Królewca, by zmusić lennika do wydatnej pomocy przeciw Szwecji. W wojnie szwedzkiej uczestniczyła od r. 1629 chorągiew husarska G-ego. Na sejmikach ziemi warszawskiej i generałach mazowieckich sprawował różne funkcje związane ze swą ziemią. W r. 1627 był deputatem sejmiku pow. warszawskiego na zjazd (15 III) dla znalezienia nowych środków na wojnę szwedzką, to znów na sejmik generalny mazowiecki «do namowy sposobu pospolitego ruszenia» (1627). W r. 1635 sejmik generalny woj. mazowieckiego mianował go komisarzem generalnym nad poborcami. Toteż G. cieszył się uznaniem szlachty mazowieckiej, która np. w r. 1634 (17 VII) broniła starostę warszawskiego jako «dobrze zasłużonego obywatela» przeciw niesłusznym oskarżeniom «o nieuczynienie egzekucyjej z miast jurysdykcyjej warszawskiej nie podległych». Zrazu jako poseł ziemi warszawskiej, a potem jako senator uczestniczył w sejmach 1627, 1628, 1631, 1632 (konwokacja i elekcja), obu sejmach 1635 r., 1638, nieraz odgrywając dość ważką rolę. Na sejmie 1627 r. kilkakrotnie rzeczowo zabierał głos w sprawach skarbowych i sądowych. Wybrany był deputatem do badania cen («ad taxanda pretia rerum»). Na sejmie 1631 r. został wybrany do komisji menniczej. Na konwokacji 1632 r. również był bardzo czynny, kilkakrotnie interweniując w sprawach monetarnych (jako deputat do komisji menniczej), sądów kapturowych, soli, legalności pobierania grzywien w czasie bezkrólewia; domagał się też więcej piechoty węgierskiej, budowy nowego mostu na Wiśle z własną kalkulacją na ok. 13 000 zł. Występował przeciw wszelkim nowościom, jak np. przysiędze posłów na instrukcje. Konfederację generalną podpisał 16 VII 1632 r. jako poseł ziemi warszawskiej «excepto articulo confoederationis w woj. mazowieckim». W czasie sejmu elekcyjnego był deputatem z Wielkopolski do traktowania z marszałkiem sejmowym, Jakubem Sobieskim, o bezpieczeństwo, do paktów konwentów oraz do pieczętowania dekretu elekcji («ad sigillandum decretum electionis»). Krytykował wówczas ponownie plan ograniczenia wolności głosu poselskiego oraz przysięgi na instrukcje, projektował klauzulę zobowiązania posła («sub fide, honore et conscientia»). Zabierał nadto głos w sprawie poprawy monety i wyłączania od taksy zboża szlacheckiego, ale nie chciał zrezygnować z warszawskiego targowego na rzecz Rzpltej, obiecując je dać szpitalom. Podczas wojennej ekspedycji 1634 r. G. należał do komisji przy boku królewskim i hetmanach. Na sejmie grudniowym 1635 r. odradzał królowi Władysławowi IV małżeństwo z kalwinką Elżbietą, córką «zimowego króla czeskiego», Fryderyka i Elżbiety Stuart.

G. posiadał liczne i dobrze zagospodarowane dobra na Mazowszu wraz z folwarkami, młynami, nawet odkrywkami rudy żelaznej (wieś Czajka w ziemi czerskiej), a w Warszawie dwór i kamienicę na Krakowskim Przedmieściu oraz spichrz nad Wisłą na brzegu warszawskim i na Skaryszewie. W majątkach podwarszawskich nieraz gościł króla Władysława IV (np. 10 IV 1635). Po r. 1633 oddał G. starostwo warszawskie swemu synowi Janowi wraz z realnościami w Warszawie. G. był żonaty z Marią Joanną, córką barona Sebastiana Petingera a Petting et Persing, damą dworu królowej Konstancji. Z tego małżeństwa prócz syna Jana miał trzy córki: Annę, Urszulę i Teodorę. G. żył jeszcze w r. 1644, gdyż dokonywał wówczas transakcji majątkowych na rzecz dzieci; w każdym razie 14 IX 1648 r. kasztelanem lubelskim był już Franciszek Zebrzydowski. Zmarł więc G. między r. 1644 a 1648.

Syn Jan, najpierw dworzanin królewski, a potem również starosta warszawski i kamieniecki, poszedł w ślady ojca. W l. 1651–2 studiował w Bolonii. Powiększył majątek ojca o liczne wsie porozrzucane po całym Mazowszu, ale nie dorównał mu zdolnościami politycznymi. Zrazu pełnił ziemskie funkcje, jak np. w r. 1640 szafarza podatków, ale w r. 1641 był też marszałkiem sejmiku i posłem na sejm, a w r. 1648 rotmistrzem husarskim. Jan G. otrzymał od króla Jana Kazimierza w r. 1650 przywilej na założenie miasteczka (jurydyki) na gruntach starostwa warszawskiego, które nazwano Grzybowem; przyłączono je do Warszawy w r. 1791. Jan był żonaty najpierw z Lukrecją Anną Guldensztern, a potem z Anną Lipską; z pierwszego małżeństwa pozostał syn Stefan, stolnik nurski.

Enc. Org.; Boniecki; Niesiecki; Uruski; – Bersohn M., Studenci Polacy na Uniw. Bolońskim w XVI i XVII w., Kr. 1894 s. 27, 61; Małcużyński W., Rozwój terytorialny m. Warszawy, W. 1900 s. 67–70; Szelągowski A., O ujście Wisły, W. 1905 s. 294; – Akta do dziejów Polski na morzu, Wyd. W. Czapliński, Gd. 1951 VII cz. 1; Jarzębski A., Gościniec albo opisanie Warszawy 1643 r., W. 1909 s. 122, 160; Kontynuacja diariusza o dalszych postępkach wojennych z Szwedami, Podał O. Laskowski, „Przegl. Hist.-Wojsk.” R. 9: 1937 s. 435; Pamiętniki A. S. Radziwiłła, Wyd. E. Raczyński, P. 1839 I 239, 252, 281; Vol. leg., III f. 546, 670, 671, 737, 741, 771, 833; – B. Czart.: rkp. 124 (Diariusz konwokacji 1632 r.) 357 s. 1001–10, 363 (Diariusz elekcji), 364 (Diariusz konwokacji); B. Jag.: rkp. nr 7 s. 285–9 (Instrukcja poselska), nr 102 s. 943–4, 956–60 (Diariusz sejmu 1627 r.); AGAD: Metryka Kor. nr 180 k. 186v.–187, k. 221v., k. 223v.–224, nr 182 k. 515–7, nr 183 s. 231–4, 244 v.–6, 246–7, 248–248v.; Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziejów Życia Umysłowego Polski, Teka Pawińskiego nr 6 (Lauda lubelskie), nr 17 (Lauda woj. mazowieckiego) i nr 31 (Lauda ziemi warszawskiej); – Informacje materiałowe Aliny Sokołowskiej.

Adam Przyboś