Dembowski Stefan Florian, h. Jelita (1728–1802), ostatni kasztelan czechowski, syn referendarza kor. Ant. Sebastiana (późniejszego bpa kujawskiego) i Salomei z Rupniewskich; ur. 2 IX, już na ławie szkolnej u Teatynów w Warszawie tytułował się starostą tymbarskim (bo taką dzierżawę odstąpił mu ojciec w grud. r. 1736). Dn. 21 XI 1745 w pałacu And. Stan. Załuskiego, kanclerza w. kor., odbył trzygodzinną dysputę matematyczną z uczonym ks. Śliwickim misjonarzem; w r. 1747 wyprawiony z bratem i synowcami w cudze kraje dla nauki języków, zwiedził Wiedeń, Rzym i Paryż. Po powrocie został szambelanem, asesorem sądów kanclerskich przy J. Małachowskim w r. 1753, starostą płockim 3 II 1755. Ożenił się w r. 1756 z Ewą Tarłówną, starościanką goszczyńską, niewiastą gwałtownego temperamentu i wielkiej siły. Za przykładem stryja Stanisława, podczaszego a potem chorążego zawskrzyńskiego, który często posłował na sejmy (1740, 1750, 1758, 1761, 1762), Stefan też próbował kariery parlamentarnej, ale posłując w l. 1752 i 1758 nie znalazł pola do popisu, zresztą i na konwokacji i na elekcji r. 1764 w szeregach partii Czartoryskich, lubo marszałek konfederacji płockiej, nie odegrał większej roli; jednak odznaczony orderem św. Stanisława (1766). Choć miał w pamięci dzielny odpór, jaki ów stryj dał Rosjanom w swym Luboradzu podczas wojny siedmioletniej (25 III 1761), sam jako regalista nie zdeklarował się jawnie za konfederacją barską. Kasztelanię czechowską otrzymał 20 III 1774; jako marszałek trybunału koronnego w kadencji 1775–6 zdobył opinię uczciwego sędziego i zasłużył na order orła białego (1780). Do Rady Nieustającej powołany na okres 1780–2. Podczas sejmu czteroletniego obiegał o nim wierszyk: »Z rodu zacny, z cnót zacniejszy, Nikt mu sławy nie umniejszy, Chciał, by wszyscy przysięgali I jurgieltów już nie brali«. W czerwcu 1791 wybrany został do Komisji Policji Obojga Narodów. Należał do spisków patriotycznych po rozwiązaniu konfederacji targowickiej i był nawet desygnowany na następcę Kościuszki na wypadek jego śmierci. Po akcie powstania krakowskiego, w którym powierzono mu zastępstwo Naczelnika, objął przewodnictwo w Komisji Porządkowej (25 III). Z jej ramienia komisarze D. i A. Mieroszewski 13 V odebrali z Wawelu kosztowności kościelne na potrzeby powstania. Umarł w swych dobrach Tokarzewicach, 29 IV 1802; bujna wdowa jeszcze w latach 1804–6 rej wodziła w życiu towarzyskim Warszawy. Syn Florian, sekretarz ks. Józefa, zostawił duże gniazdo, złożone z 6 synów i 4 córek.

Bartoszewicz w Enc. Org.; Smoleński, Ostatni rok sejmu wielkiego, Kr. 1896; Konopczyński, Polska w dobie wojny siedm., W. 1909–11; tenże, Diariusze sejmowe 1750–8; Teka G. Podoskiego IV; Kupczyński, Kraków w powstaniu kościuszkowskim, Kr. 1912; Bartoszewicz K., Dzieje insurekcji kościuszkowskiej.

Władysław Konopczyński