Stablewski Stefan Florian (1895–1985), rotmistrz dyplomowany Wojska Polskiego, publicysta, działacz konserwatywny. Ur. 9 XI w rodzinnym majątku w Ceradzu (pow. szamotulski), był prawnukiem Karola (zob.), stryjecznym wnukiem Stanisława (zob.), synem Karola Antoniego (1855–1941), szambelana papieskiego. Matką S-ego była Anna de Mylo (1855 – 26 IX 1923), wnuczka Jakuba Enocha (zob.), córka Edwarda Kazimierza de Mylo i Marii z Enochów, która za młodu działała w La Ligue de la Paix w Paryżu (organizacji opiekującej się robotnikami) i współpracowała z zakładem Jadwigi Zamoyskiej w Kuźnicach (Zakopanem), a po ślubie (1890) udzielała się w wielu stowarzyszeniach katolickich w Wielkopolsce, m.in. była wiceprezydentką Sodalicji Dzieci Marii. S. miał siostry: Marię Jadwigę (ur. 1890), anglistkę, Annę (ur. 1891), karmelitankę (imię zakonne Maria), i Konstancję (ur. 1897), zakonnicę w zgromadzeniu Serca Jezusa. Ciotecznym bratem S-ego był Ludwik Puszet (zob.). Po wydzierżawieniu Ceradza rodzina S-ego mieszkała w Zakopanem (1900–4), a następnie w małym majątku Antoninek pod Poznaniem. Ostatecznie po parcelacji w rękach rodziny pozostała resztówka (30 ha).

S. początkowo uczył się w domu. Następnie uczęszczał przez rok do szkoły realnej Gotthilfa Bergera w Poznaniu. W l. 1908–11 uczył się we Fryburgu w Szwajcarii, przez następne dwa lata ponownie w Poznaniu. Maturę zdał w czerwcu 1914 w III Gimnazjum im. J. Sobieskiego w Krakowie. Na ukształtowanie się osobowości S-ego wielki wpływ mieli: krewny ojca, arcybp Florian Stablewski (zob.), i wuj matki Juliusz Enoch (zob.). Dn. 16 VIII 1915 zgłosił się S. na ochotnika do armii niemieckiej, by uzyskać możność wyboru pułku. Rozpoczął służbę w 20. p. artylerii konnej w Poznaniu. Od 6 XII t.r. do 27 V 1917 pracował w Cesarsko-Niemieckim Zarządzie Cywilnym Król. Pol. jako asystent rolniczy w pow. grójeckim. W r. 1917 podjął służbę w 10. p. ułanów ks. Wirtemberskiego. We wrześniu t.r. ze swoim szwadronem wziął udział w intronizacji Rady Regencyjnej. Po kursie oficerskim, wiosną 1918 uczestniczył w ostatniej wielkiej ofensywie niemieckiej na froncie zachodnim. W końcu sierpnia 1918 pułk przerzucono do Estonii; w grudniu t.r. S., urlopowany, wrócił do Poznania. Wspomnienia z tego czasu zawarł w opracowaniu pt. Meine Dienstzeit während des I Weltkrieges in Posen Ulanen Rgt. (1917–1918), (1976, mszp. w posiadaniu rodziny).

W WP podjął S. służbę 31 I 1919. W powstaniu wielkopolskim wziął udział jako dowódca kompanii ochotniczej na odcinku północnym. Następnie pełnił obowiązki adiutanta 16. P. Ułanów Wielkopolskich (25 V 1919 – 20 XI 1920). W czasie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. uczestniczył m.in. w walkach odwrotowych znad Dniepru i w kontrofensywie znad Wieprza, aż do źródeł Niemna. Za poderwanie do ataku piechoty w bitwie pod Rohoźnem (czerwiec) otrzymał Krzyż Virtuti Militari V kl. Po wojnie nadal służył w 16. P. Ułanów Wielkopolskich, który wszedł w grudniu 1920 w skład 7. Brygady Kawalerii z siedzibą w Poznaniu. Jako adiutant dowódcy okręgu Generalnego w Poznaniu, gen. Kazimierza Raszewskiego, towarzyszył w lipcu 1921 Józefowi Piłsudskiemu w jego podróży po ziemiańskich dworach Wielkopolski, m.in. podczas wizyty w Kórniku u Władysława Zamoyskiego (o podróży tej pozostawił wspomnienie pt. Gdy Wielkopolanie gościli Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego ). W l. 1925–8 studiował w Wyższej Szkole Wojskowej (WSW). W swojej opinii o S-m ówczesny kierownik naukowy WSW, płk L. Faury, napisał: «niezaprzeczalna inteligencja i silna wyobraźnia; osobistość bardzo wyraźna przy wielkiej niezależności myśli». W czasie służby w wojsku S. opublikował w organie Dowództwa Okręgu Generalnego Poznań cykl artykułów o walkach z S. Budionnym. Po upadku z konia i urazie kręgosłupa w r. 1926 S. przez rok leczył się, następnie spędził dwa lata w Szwajcarii. W r. 1932 ze względu na stan zdrowia przeszedł w stan spoczynku w stopniu rotmistrza dypl. i zamieszkał w Antoninku.

W l. 1933–4, w przewidywaniu objęcia majątków własnego i żony, odbył S. praktykę rolniczą. Dwukrotnie odwiedził Danię, co roku jeździł na wystawy rolnicze do Berlina. W r. 1935 został kuratorem spadku po Wodzickich (rodzinie żony) w Niedźwiedziu (pow. miechowski). Przez kilka lat pomagał Bogdanowi Hutten-Czapskiemu w redagowaniu pamiętników pt. „Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego” (W.–Berlin 1936 I–II). Był członkiem Wielkopolskiego Związku Ziemian i organizacji społecznych w tym regionie. W poł. l. trzydziestych, pod wpływem swego przyjaciela Stanisława Rostworowskiego, związał się z ruchem konserwatywnym. Wspólnie z Rostworowskim wydał dwie książki: Rolnictwo i wojna (W. 1937), oraz Strategia rolnicza. Studia nad pogotowiem rolnictwa do wojny (W. 1939). Autorzy zwracali tu m.in. uwagę na znaczenie wielkiej własności rolnej na wypadek wojny. Ogłosił też broszurę Z polskich zagadnień agrarnych, (W. [1936]). W r. 1931 pisał recenzje w „Czasie”. W r. 1937 podjął pracę w „Dzienniku Poznańskim” jako zastępca redaktora naczelnego Józefa Winiewicza; równocześnie do Komitetu Redakcyjnego wszedł Rostworowski. Obaj – wg wspomnień Winiewicza – bronili na łamach „Dziennika” tezy o wyższości majątków wielkoobszarowych nad drobnymi. S. pisał tu jednak niewiele i w redakcji bywał najczęściej «w charakterze gościa» (Wacław Zuchniewicz). W kwartalniku „Wielkopolska w Pracy Zbrojnej i Obywatelskiej” (wychodzącym od poł. 1937) zamieścił S. artykuły o rolnictwie i o ziemiaństwie wielkopolskim. Był członkiem Syndykatu Dziennikarzy Wielkopolskich. W r. 1937 towarzyszył Stanisławowi Catowi-Mackiewiczowi w objeździe Wielkopolski. Z ramienia redakcji „Dziennika” brał udział w zorganizowanym z inicjatywy narodowych radykałów Komitecie Młodej Prasy, do którego z pism konserwatywnych weszło także wileńskie „Słowo”. W czerwcu 1939 został sekretarzem Stronnictwa Zachowawczego. Okres ten opisał we wspomnieniu pt. Fragment pamiętników. Pięciolecie 1935–1939 (Kr. 1975, mszp. w B. Ossol.: sygn. 15985/II).

Dn. 31 VIII 1939 został S. zmobilizowany i wyjechał do Sztabu Armii «Łódź». Ze sztabem wycofał się do Warszawy, gdzie służył w Oddziale IV Sztabu Armii «Warszawa» jako oficer łącznikowy płk. Stanisława Roli-Arciszewskiego. Od końca kampanii wrześniowej do r. 1945 przebywał w oflagu II C w Woldenbergu. Przewodniczył tam ziemiańskiemu kołu konserwatywnemu i przygotowywał opracowanie pt. O twórczej myśli zachowawczej w Polsce. Napisał też referat dyskusyjny Kierownicza warstwa polityczna (mszp.), przedstawiony w obozowym Kole Prawników w r. 1943 oraz Tezy uzasadniające konieczność istnienia w Polsce gospodarstw wielkorolnych pozostających w prywatnym władaniu (powielone w r. 1946).

Po wojnie S. zamieszkał w Krakowie, gdzie był współwłaścicielem (po matce) pałacu Puszetów (Pugetów). W l. 1945–50 pracował jako akwizytor hurtowni aptecznej «Zorza», a następnie inspektor ds. gradobicia w Państw. Zakładzie Ubezpieczeń. Po przejściu na emeryturę dorabiał nauczaniem języków obcych. Utrzymywał szerokie kontakty w kraju, przede wszystkim ze środowiskiem byłych ziemian i konserwatystów. Prowadził też rodzaj salonu, w którym w każdy czwartek spotykało się to grono; bywał tu m.in. Janusz Radziwiłł, a także Józef Kuropieska, zaś z gości zagranicznych M. Graefin Doenhoff. Stefan Swieżawski zapamiętał go z tego okresu, jako «wielkiego oryginała, dobrego, uczynnego» oraz zanotował, że jego zebrania nazywano żartobliwie «piernikaliami» z uwagi na wiek ich uczestników i w nawiązaniu do studenckich juwenaliów. W r. 1966 w londyńskich „Komunikatach Koła” [16. P. Ułanów Wpol.] (nr 13–15). opublikował S. artykuł pt. Kilka wspomnień i przyczynki do historii 16 (2) P. Uł. Wpol. Przeważającą część archiwum domowego (dot. rodzin Stablewskich, de Mylo i Enochów) przekazał do Ossolineum we Wrocławiu, inne jego fragmenty przechowywane są w Arch. Nauki PAN i PAU w Krakowie (m.in. koresp. z l. 1914–68), w Inst. Polskim i Muz. im. Gen. Sikorskiego w Londynie (Kol. 182), reszta przeszła w ręce wnuków. S. zmarł 28 XI 1985 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w grobie Enochów, następnie zwłoki przeniesiono do krypty rodzinnej w kościele w Ceradzu. Poza wymienionym już Krzyżem Virtuti Militari, był odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych (za kampanię 1920 r. i kampanię wrześniową 1939 r.), Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta oraz niemieckim Krzyżem Żelaznym II kl.

W małżeństwie zawartym w r. 1926 z Anną z Wodzickich (1902–1963), córką Jerzego i Marii z Turnów, malarki, miał S. syna Karola (1927–1990), absolwenta Wydz. Prawa Uniw. Pozn., ekonomistę w firmach państwowych, i córkę Renatę (ur. 1930), 1.v. Witoldową Donimirską, 2.v. Olgierdową Donimirską.

Fot.: „Album siedmiu pokoleń” (B. Ossol.: sygn. 15973/II k. 38); – PSB (Stanisław Janusz Rostworowski); – Cisek J., Kalendarium działalności Józefa Piłsudskiego, Nowy Jork 1992; Epsztein T., Górzyński S., Spis ziemian wielkopolskich Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930. Województwo poznańskie, W. 1990 s. 46; Guide to the Archives of the Polish Institute and Sikorski Museum, Compiled and ed. W. Milewski, A. Suchcitz, A. Gorczycki, London 1985 I; Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Wr. 1979, 1989 VI, IX; – Albin J., Stronnictwo Zachowawcze w świetle własnych «Biuletynów» z 1939, „Ze skarbca kultury” z. 25: 1974 s. 122; Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej, W. 1969; Kosiarski K., Zarys historii wojennej 16-go pułku ułanów, W. 1928 s. 10, 27; Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. króla Jana Sobieskiego w Krakowie 1883–1958, Kr. 1958 s. 322; Kwilecki A., Ziemiaństwo wielkopolskie, W. 1998 (fot. zbiorowa); 50-lecie 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. gen. dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera 29 XII 1918 – 29 XII 1968, Bydgoszcz–Londyn [b.r.w.] s. 16–17 (fot.), 36, 42–3, 125, 135 (fot. zbiorowa), 184 (fragment wspomnień S-ego z l. 1919–20), 203, 221, 225, 229–31, 262; Pollack J., Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, W. 1986; [Rec. Rolnictwa i wojny]: M. Steinbach, „Wirtschaftsring” Jg. 11: 1938 h. 18 s. 490–3; Roszkowski W., Wielka prywatna własność ziemska w gospodarce Polski 1918–1939, „Przegl. Powsz.” 1986 nr 2 (774) s. 232–3; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; W pięćdziesięciolecie Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; Wróblewski J., Armia «Łódź» 1939, W. 1975; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Roczn. oficerski, W. 1923, 1924; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.21 r., W. [b.r.w.]; – Obrona Warszawy 1939 we wspomnieniach, Oprac. M. Cieplewicz, E. Kozłowski, W. 1984; Rostworowski S., Łuna od Warszawy, W. 1989 (fot. wspólna po s. 192); Rómmel J., Za honor i ojczyznę, W. 1958 s. 219; Swieżawski S., W nowej rzeczywistości 1945–1965, L. 1991; Winiewicz J., Co pamiętam z długiej drogi życia, P. 1985; Zuchniewicz W., Mój start w dziennikarstwie: „Dziennik Poznański”, w: Moja droga do dziennikarstwa. Wspomnienia dziennikarzy polskich z okresu międzywojennego (1918–1939), [Oprac.] J. Łojek, W. 1974; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1985: „Dzien. Pol.” nr 281, „Głos Wpol.” nr 281, „Stolica” nr z 23 III, „Tyg. Powsz.” nr 51–52, „Życie Warszawy” nr 281; – B. Ossol.: sygn. 13813/II, 14408/II (dot. działalności S-ego w Stronnictwie Zachowawczym), sygn. 14284/II A k. 166, B k. 166, B k. 91, 187, sygn. 14445/III (Acta Stablevsciana), sygn. 15399/II k. 137, sygn. 15970/III – 16028/II, 17150/II k. 139–140; CAW: sygn. TAP 1769/89/4794 (teczka personalna S-ego, tu opinia L. Faury’ego); Inst. J. Piłsudskiego w Nowym Jorku: sygn. V/1/A–C–V/2/A t. 46; – Informacje S-ego udzielone autorowi; Informacje wnuka S-ego, Jerzego Donimirskiego z Kr.

Bibliogr. dot. matki S-ego: Katalog koresp. Działyńskich, Zamoyskich; – PSB (Puszet Ludwik); – Kłos J., Mowa żałobna na pogrzebie Anny Karolowej Stablewskiej, P. 1924; Stablewski F., Przemowa miana na uroczystości ślubnej Karola i Anny Stablewskich w dniu 5 lutego w kościele P.P. Felicjanek w Krakowie, P. 1890; – „Dzien. Pozn.” 1923 nr 222; „Sodalis Marianus” R. 23: 1924 nr 1 s. 30*–31*; – Stablewski S., Anna Karolowa Stablewska z domu de Mylo. Szkic biograficzny… (Kr. 1952, uzup. 1985, mszp.).

Szymon Rudnicki