Lubowidzki (Lubowicki) Stefan h. Kopacz (zm. 1805 lub 1808), generał wojsk pol., następnie rosyjskich. Najstarszy syn Stanisława, podczaszego inowłodzkiego, i Antoniny Blejzanki (de Blaise); ur. zapewne przed poł. XVIII w. Nie wyróżniał się specjalnymi talentami, a karierę wojskową zawdzięczał ponoć urodzie i protekcji kobiet. W r. 1768 otrzymał L. chorągiew lekką przedniej straży, a w r. 1774 został generalnym adiutantem króla. L. ustąpiwszy chorągwi bratu Jakubowi, późniejszemu pułkownikowi wojsk kor. (drugi brat L-ego Michał dosłużył się w wojsku rangi majora), dostał stopień rotmistrza pancernego (1775). Od 1 IX 1776 do 24 VII 1792 był komendantem 5 brygady kor. (3 ukraińskiej) kawalerii narodowej; stopień brygadiera uzyskał w r. 1779, a gen. majora – 12 XII 1783 (błędnie podają: Boniecki – 1785, Uruski – 1787). W następnych latach (1786–90) L. zastępował w komendzie dyw. ukraińskiej i podolskiej, często nieobecnego, gen. lejtnanta Szczęsnego Potockiego. W październiku 1788 otrzymał od Departamentu Wojskowego rozkaz zaprzysiężenia wojska na posłuszeństwo sejmowi i obstawienia granicy.
Już w r. 1787 L. miał zyskać sławę dzięki stawieniu zdecydowanego oporu oddziałom rosyjskim na Ukrainie, a sejmik dobrzyński w r. n. przedstawił go nawet za to królowi do nagrody. W końcu grudnia 1788 L. napomknął w raporcie, iż ma baczenie «na chłopstwo» skłonne do buntów, a wówczas sejm, po burzliwej debacie, polecił mu przez Komisję Wojskową (28 I 1789) penetrację wojskową zagrożonych buntem rejonów. Gdy Sejm mimo rekomendacji (sesja 1 X 1789) do awansu na gen. lejtnanta wniosku nie przyjął, L. w marcu 1790 sam zwrócił się z prośbą o ten awans do Komisji Wojskowej Obojga Narodów, która w kwietniu t. r. oddała sprawę Sejmowi do decyzji. Pretensje swoje do awansu przed forowanym M. Lubomirskim wyłożył L. w drukowanej Nocie do Najjaśniejszych skonfederowanych Rzpltej Stanów oraz w obszerniejszej publikacji pt. Dowody nietylko starszeństwa j. w. S. L-ego, gen. majora amplojowanego… Wszystkie te zabiegi nie przyniosły na razie upragnionego awansu jak również starania (popierane przez J. Komarzewskiego) o wakującą kasztelanię owrucką, którą Stanisław August obiecał już Antoniemu Rybińskiemu. Po objęciu przez ks. Józefa dowództwa korpusu, w skład którego wchodziła m. in. brygada L-ego, przeprowadzona w listopadzie 1791 r. lustracja wykazała jej złe wyszkolenie; brygada ta otrzymała najniższą notę («żadna») za «doskonałość w mustrze».
W wojnie 1792 r. L. nie uczestniczył. Król mianował go komendantem m. Warszawy. Po przystąpieniu Stanisława Augusta do Targowicy L. awansował na gen. lejtnanta i został dowódcą 4 dyw. wojsk kor., która miała obsadzić woj. krakowskie i lewobrzeżną część sandomierskiego. We wrześniu t. r. objął komendę dyw. ukraińskiej i podolskiej, a od grudnia dyw. ukraińsko-bracławskiej, która odcięta kordonem od kraju narażona była na zagarnięcie przez Rosjan (styczeń 1793). L. początkowo sygnalizował władzom polskim niebezpieczeństwo, ale rychło zgodził się przejść na służbę rosyjską, a nawet przeforsować przejście całej dywizji. W związku z tym 18 IV t. r. z Łabunia prosił Stanisława Augusta (druk ulotny: Podanie o dymisją…) o dymisję dla siebie i tych, którzy z nim pójdą. Król 23 t. m. odpowiedział z Grodna odmownie, zasłaniając się niezbędnością w tej sprawie rezolucji Komisji Wojskowej, lecz L. złożył już przysięgę na wierność imperatorowej, otrzymał rosyjski stopień gen. porucznika i stanowisko dowódcy dywizji oraz ściągnął 43 wyższych oficerów swojego korpusu do głównej kwatery rosyjskiej w Łabuniu, gdzie zmuszono ich do wykonania przysięgi pod groźbą zesłania. Usiłowano również zaprzysiąc żołnierzy, którzy w kilku wypadkach czynnie dali wyraz swemu oburzeniu na zdradę dowódców.
Ukazem z 6 (17) V 1793 Katarzyna II zatwierdziła wcielenie dywizji do armii rosyjskiej, a L-ego nagrodziła gratyfikacją w wysokości 20 tys. dukatów i Orderem Aleksandra Newskiego (podobno pieniądze odebrano mu, gdy w rok później znaczna część wojska polskiego przedarła się do Kościuszki). W lipcu L. przewodniczył delegacji oficerów na dwór cesarzowej, przed którą stanął już w mundurze rosyjskim. W r. 1794 L. podobno rozbrajał oddziały polskie na Ukrainie. Sądy insurekcyjne skazały go za zdradę na karę śmierci, a wyrok wykonano in effigie. Paweł I pozbawił L-ego najpierw dowództwa dywizji, mianując go szefem pułku kirasjerów nieżyńskich, a w r. 1797 zdymisjonował go.
L. ożenił się prawdopodobnie ok. r. 1790 z Franciszką Czarnecką, starościanką karolińską (gdy zabiegał o jej rękę, zabił w pojedynku na pistolety oficera rosyjskiego Bachanowa). Żona wniosła mu w posagu czwartą część majątku ojca, dzięki czemu L. kupił od Zachariasza Hańskiego w r. 1790 (wg Bonieckiego już w r. 1780) miasteczko Nowy Chwastów (Nowofastów, Hołochwasty; wg Uruskiego były to dobra dziedziczne) z przyległymi wsiami, a w n. r. od Rzewuskich wsie Morozówkę, Rochacze Wielką (później: Samorodek) i Małą oraz Berezianki. L. wspólnie z braćmi i 4 siostrami dziedziczył rodzinny Kraszew, który został sprzedany w r. 1796; uzyskaną sumą rodzeństwo podzieliło się. Wg przypisów do „Pamiętników” T. Bobrowskiego L. odziedziczył po ojcu, wespół z bratem Jakubem, ponadto dobra położone w pow. owruckim (złożone z miasteczka Iskorosti, wsi Zabcza, Czułówki i lasu Hereszczek). Wg tego samego źródła L. roztrwonił część majątku i zostawił spadek obdłużony sumą aż 580 000 zł. Podobno do dłużników L-ego należał Stanisław August, który był mu winien 60 000 zł, co miał potwierdzić własnym listem.
Na temat śmierci L-ego, najprawdopodobniej w r. 1805 (ale wg innych źródeł w 1808), jest kilka wersji, zgodnych tylko co do jej samobójczego charakteru. Zdaniem M. Zenowicza L. z powodu zdrady «dręczony ustawiczną zgryzotą, ciągle w pomieszaniu zmysłów […] sam siebie na haku powiesił [w Hołochwastowie] i haniebne życie haniebną śmiercią zakończył». Natomiast autor przypisu do „Pamiętników” T. Bobrowskiego, powołując się na tradycję rodzinną, twierdzi, że L. zadał sobie śmierć strzałem z pistoletu w Iskorosti «w napadzie melancholii». L. był kawalerem Orderów: Orła Białego (28 III 1792) i Św. Stanisława (1779).
Z małżeństwa z Franciszką Czarnecką miał L. 7 lub 8 dzieci, córki: Katarzynę Gabrielową Niemojewską, Wiktorię Bonawenturową Niemojewską i Teofilę Erazmową Kumanowską, oraz synów: Józefa (zm. 1859), majora wojsk rosyjskich, Franciszka Ksawerego, Edwarda, marszałka szlachty pow. stawiskiego, Wacława; Boniecki wymienia jeszcze Michała, cześnika bydgoskiego.
Estreicher; Finkel, Bibliografia; Enc. Wojsk.; Łoza S., Kawalerowie Orderu Św. Stanisława, W. 1925; Boniecki; Uruski; – Dzwonkowski W., Polacy w armii Katarzyny II, „Bibl. Warsz.” 1913 t. 1 s. 105–9; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 9; Kalinka W., Sejm Czteroletni, Wyd. 4., Kr. 1895 I 434, 442; Kieniewicz S., I. Działyński 1754–1797, Kórnik 1930; Korzon, Wewnętrzne dzieje; Łoza S., Historia Orderu Orła Białego, W. 1922; Mann Z., Stanisław August na sejmie ostatnim, W. 1938; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, T. 1: 1772–1800, Wil. 1913; Pawłowski B., Od konfederacji barskiej do powstania styczniowego. Studia z historii wojskowości, W. 1962; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; Tokarz W., Rozprawy i szkice, T. 2: Militaria, W. 1959; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., P. 1924 I; – Bobrowski T., Pamiętniki, Z przedmową W. Spasowicza, Lw. 1900 II 57–62; Bukar S., Pamiętnik z końca XVIII i początków w. XIX, W. [b.r.] s. 102–9, 118–22, 125–9; Dzieje porozbiorowe Polski w aktach i dokumentach, Cz. I: Od rozbiorów do Księstwa Warszawskiego. 1792–1807, Wyd. H. Mościcki, W. [b.r.]; Kitowicz A., Pamiętniki, Wyd. W. Zawadzki, Lw. 1882 II 173–4, 221; Korespondencja A. Naruszewicza 1762–1796, Wyd. J. Platt, Wr. 1959; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, Oprac. J. Dihm, W. 1957; Stanisław August i ks. Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencji, Wyd. B. Dembiński, Lw. 1904; Tajna korespondencja z Warszawy 1792–1794. Do I. Potockiego J. Dembowski i in., Oprac. M. Rymszyna i A. Zahorski, W. 1961; Trębicki A., Opisanie sejmu… r. 1793 w Grodnie. O rewolucji r. 1794, Oprac. J. Kowecki, W. 1967; Zenowicz M., Opis kampanii pod Wyszkowskim. Pamiętniki z XVIII w., P. 1862 II dodatki, II s. 6–9; – AGAD: Arch. Sejmu Czteroletniego, sygn. 4; B. Narod.: rkp. 6147 t. 7; B. Ossol.: rkp. 11650 (rezolucje i rozrządzenia gen. L-ego).
Jerzy Kowecki