Mierzwa Stefan Piotr (1892–1971), twórca Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, popularyzator historii Polski w Ameryce (w Stanach Zjednoczonych A. P. znany jako Stephen P. Mizwa). Ur. 12 XI we wsi Rakszawa w pow. łańcuckim, był najstarszym z trzynaściorga dzieci Pawła i Zofii, małorolnych włościan. W szkole w Baszni Dolnej niezbyt się przykładał do nauki. W lutym 1910 udał się za ocean z zamiarem zostania konduktorem tramwaju. Zatrzymał się, mając na początek 10 dolarów, u zaprzyjaźnionej jeszcze w Polsce rodziny Słoninów w Chicopee (Massachusetts); wprędce znalazł tu pracę robotnika. Przykład ambitnego kolegi Antoniego Słoniny (późniejszego burmistrza Chicopee) oddziałał na M-ę w sposób zasadniczy. M. uczęszczał do popołudniowej szkoły angielskiego dla cudzoziemców w Northampton. W r. 1912, zaoszczędziwszy trochę pieniędzy i nie dostawszy się do Kolegium Związku Narodowego Polskiego – Alliance College, zapisał się do American International College, który mu umożliwił pracę na pokrycie czesnego. W tych warunkach po sześciu miesiącach M. ukończył kurs podstawowy, w trzy zaś lata następne przerobił program czteroletni. Uzyskawszy na dalszą naukę stypendium Amherst College (mieszkanie opłacał sprzątaniem domu, życie – zmywaniem naczyń w restauracji), dyplom cum laude (z odznaką Phi Beta Kappa) uzyskał w r. 1920. W r. n. Harvard nadał mu stopień magistra (MA). Podczas studiów zmienił wyznanie; przeszedł do Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego: urzekł go styl pracy organizatora i następnie biskupa tego Kościoła Franciszka Hodura. Zachował jednak do końca życia dobre stosunki z duchowieństwem rzymskokatolickim. Dla spłacenia zaciągniętych na ukończenie studiów pożyczek M. przyjął posadę docenta (assistant professor) ekonomii w Drake University (Iowa); zamierzał się z ekonomii doktoryzować. W tym samym czasie zyskał pewien rozgłos: w „The American Magazine” ukazał się o M-ie artykuł opowiadający jego jedenastoletnią drogę do profesorskiej katedry (polski przekład pt. „Od sochy do katedry” opublikował miesięcznik „Ameryka–Polska” 1925 nr 1).

Z własnych trudnych doświadczeń wysnuł M. wniosek, iż koniecznie trzeba utworzyć organizację, która by pomagała kształcić się młodzieży polskiej lub polskiego pochodzenia. W r. 1923 powstał Polish American Scholarship Committee, dla którego udało się M-ie pozyskać Henry Noble MacCrackena, rektora Vassar College; ten z kolei zapewnił pomoc amerykańskiego przemysłowca, Samuela M. Vauclain’e, prezesa Baldwin Locomotive Works. Patronował przedsięwzięciu akredytowany w Waszyngtonie poseł RP Władysław Wróblewski. Na początek trzeba było 5 000 dolarów; zasłużony drukarz i księgarz w Ohio (Toledo) A. A. Paryski, wydawca pisma polskiego „Ameryka – Echo”, miał doświadczenia co do ofiarności ówczesnej Polonii. Napisał M-ie, iż o ile się powiedzie wśród 4 milionów Amerykanów polskiego pochodzenia zebrać 4 tysiące dolarów – to wówczas on sam dołoży brakujący tysiąc. M. odwrócił koncept: ogłosił, że Paryski daje 1 000 dolarów, gdy Polonia uskłada 4 000 dolarów. Po ośmiu miesiącach M. celu dopiął. W r. 1925 – z okazji stupięćdziesięciolecia wylądowania Kościuszki w Ameryce – z inicjatywy M-y Komitet przekształcił się w The Kościuszko Foundation. Jej prezesem został MacCracken, M. był dyrektorem i sekretarzem. Celem Fundacji jest przyczynianie się do: lepszego poznania wkładu Polaków do kultury światowej, poznawania Polski w Ameryce i Ameryki w Polsce, dokładniejszego zrozumienia polskich tradycji wśród Amerykanów polskiego pochodzenia, popierania wyższego wykształcenia wśród młodzieży amerykańskiej wywodzącej się z Polonii, popierania spraw Polski w Ameryce.

Wkrótce, wskutek kryzysu światowego, nie stać było Fundacji na zapewnienie pensji dyrektorowi. Stanowisko to stało się przejściowo drugim miejscem pracy M-y, który tymczasem przyjął ofiarowaną sobie godność prezesa tego samego Alliance College (Cambridge Springs, Pensylwania), do którego przed 16 laty nie dostał się na studia. Zdziałał tu (1928–32) wiele: szkołę średnią przekształcił w czteroletnią uczelnię, podniósł uposażenie wykładowców, dla przyciągnięcia studentów wybudował boisko sportowe; jego osobista energia sprawiła, że po pożarze (1931) zakład nie przestał istnieć, lecz został odbudowany, choć nie na miarę projektów M-y, odrzuconych wówczas przez radę nadzorczą i dopiero grubo później uznanych za słuszne. Rok 1932 przyniósł M-ie honorowy doktorat w American International College. M. powrócił wówczas już na stałe do Fundacji Kościuszkowskiej. Kierowana przezeń instytucja w czasie drugiej wojny światowej uczciła rocznicę Kopernika (którą w samej Polsce wypadło przenieść na r. 1953); pomagano polskim uczonym na obczyźnie (Halecki, Lednicki i in.). M. przyczynił się do powstania w Szwajcarii szkoły dla polskich żołnierzy z Francji. Był jednym z członków założycieli Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku. W r. 1945 – po likwidacji nowojorskiego konsulatu RP – zakupiono korzystnie na siedzibę Fundacji budynek przy ul. 65, między Madisona a Fifth Av. W r. 1950 M. został prezesem Fundacji. Od spraw politycznych starał się trzymać z dala, wierny statutowi. Nie poparł więc ekstremistów, którzy po r. 1957 potępiali jeżdżenie do Polski; sam odwiedził wówczas kraj rodzinny i publicznie wyrażał zadowolenie z rezultatów powojennej odbudowy.

Ściśle z Fundacją Kościuszkowską związana jest działalność popularnonaukowa i wydawnicza M-y. Ogłosił m. in. broszury: Fundacja Kościuszkowska jako symbol łączności Ameryki i Polski („Przegl. Współcz.” 1930 i odb. Kr. 1930), O język polski w szkołach amerykańskich (Nowy Jork 1930), Dziesięciolecie Fundacji Kościuszkowskiej 1926–1936 (tamże 1936), oraz książki: Nicolas Copernicus 1543–1943 (New York 1943), Frederic Chopin 1810–1849 (tamże 1949). Jest współautorem dzieła zbiorowego Great Men and Women of Poland (tamże 1941), do którego pozyskał (drogą konspiracyjną) niektóre artykuły od uczonych przebywających w kraju pod okupacją niemiecką (A. Birkenmajer, W. Konopczyński, J. Krzyżanowski, H. Waniczkówna-Wereszycka). Jest wydawcą m. in.: Nicholas Copernicus. A Tribute of Nations (New York 1945), Tadeusz Kościuszko 1746–1817 (tamże 1967). Ogłosił The Story of the Kościuszko Foundation. How it Came About (tamże 1972), jest to też zarazem autobiografia M-y. Przyczynił się do wydania ok. siedemdziesięciu książek związanych z Polską, w tym do powstania pierwszego wielkiego słownika angielsko-polskiego i polsko-angielskiego K. Bulasa, L. L. Thomasa i F. J. Whitfilda. Założył, redagował i wydawał biuletyn „The Kościuszko Foundation Monthly News Letter”. Chory na raka – ustąpił M. ze stanowiska 15 VII 1970. W chwili jego rezygnacji majątek Fundacji wynosił ponad 2 miliony dolarów, wkrótce potem dwukrotnie zwiększony dzięki realizacji doprowadzonych za jego czasu poważnych zapisów (m. in. testament Stanisława Chylińskiego). Zmarł 16 I 1971 w Houston, Texas. Pochowany 22 I w Chicopee, Massachusetts. Był dekorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta (1930), Złotym Krzyżem Zasługi (1936). Polska Akademia Literatury przyznała mu swój Srebrny Wawrzyn (1935).

Z małżeństwa zawartego w r. 1922 z Katarzyną Twaróg pozostawił córkę Helen Frances Warren H. Reynolds (ur. 1925) i syna używającego nazwiska Thaddeus S. Mizwa (ur. 1927).

Fot. w: M. S. P., The Story of the Kościuszko Foundation, New York 1972, „Ameryka–Polska” 1925 nr 1; – W. Enc. Powsz., (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Who is Who in the East, New York 1953; Who’s Who in Polish America; – Amherst, Tbe College and its Alumni (Winter 1971, S. P. Mizwa 20); Gąsiorowski W., Ach, – te „chamy” w Ameryce!, W. 1935 (Nb. występująca tu postać profesora Nawoza ma – wbrew szeptanej opinii – bardzo niewiele wspólnego z życiorysem M-y); „The Kościuszko Foundation… News Letter”, wyd. specjalne ku czci S. M-y, Vol. 12: 1963 nr 6–7 (166–7, ed. Ch. Nosal i E. Kusielewicz), Vol. 5: 1950 nr 4 (44, srebrny jubileusz Fundacji Kościuszkowskiej, m. in. list prezydenta USA H. Trumana), Vol. 10: 1955 nr 3 (93, trzydziestolecie Fundacji); A Tribute to Stephen P. Mizwa, Ed. E. Kusielewicz, New York 1972 (E. Kusielewicz, The Story of S. Mizwa, Wypowiedzi: J. A. Głowackiego, S. Chylińskiego, J. Libracha, J. Frylinga, H. J. Parcińskiego, E. J. Zawackiego, O. Haleckiego, reprod. portretu olej. pędzla B. T. Frydrysiaka i fot.); Weryński H., S. Mierzwa i jego dzieło, „Wiad. Pol.” (Sydney) 1971 nr z 22 VIII; – Lechoń J., Dziennik, Londyn 1967–73 I–III; Gałązka S., Nad grobem śp. S. Mierzwy, „Rola Boża” („God’s Field”), Vol. 47: 1971 nr 11; Pożegnaliśmy na zawsze dra S. Mierzwę, „Straż” („The Guard”, Scranton, Pensylwania) 1971 nr z 28 I; – Arch. Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku (Nb. Biographica w Alliance College nie dochowały się).

Andrzej Biernacki