Płużański Stefan (1906–1970), malarz, grafik. Ur. 9 VII w Radomiu, był synem Stanisława Romana (zob.) i Mabel z domu Preston. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości, wydanego przez Państwową Komisję Egzaminacyjną w Warszawie w dn. 1 VI 1927, rozpoczął jesienią t. r. studia na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) u Mieczysława Kotarbińskiego i Władysława Skoczylasa. W listopadzie 1933 brał udział w wystawie prac artystów uczestników obozów letnich im. Karola Stryjeńskiego zorganizowanej w Instytucie Propagandy Sztuki (IPS) w Warszawie i otrzymał II nagrodę Polskiego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego (PKWFiPW). Wyróżniany wielokrotnie w czasie studiów nagrodami i odznaczeniami, 23 VI 1934 otrzymał dyplom z malarstwa. Ok. r. 1935 został członkiem założonego w 1925 r. ugrupowania malarskiego «Bractwo św. Łukasza». Był też członkiem Bloku Zawodowych Artystów Plastyków (ZAP), w którego władzach zasiadał w r. 1936. P. uczestniczył w marcu 1936 w Salonie Plastyków Bloku ZAP w IPS. Wystawił wówczas obrazy Procesja (nagrodzony) i Kawiarnia (wł. Muz. Narod. w W.), w kwietniu i maju t. r. brał udział w wystawie «Sport w sztuce» w IPS, na której były jego obrazy Junak i Refowanie, w r. 1938 w Wystawie Dziesięciolecia Bractwa św. Łukasza w warszawskim Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP). Wraz z Bractwem św. Łukasza brał udział w r. 1937 w Międzynarodowej Wystawie Malarstwa w Pittsburghu (zakupiono wówczas do zbiorów Carnegie Institute obraz P-ego Polowanie) oraz w r. 1939 w Wystawie Światowej w Nowym Jorku. Z blokiem ZAP uczestniczył w r. 1939 w wystawie w Szwecji (gdzie został zakupiony obraz P-ego Procesja), a następnie w Anglii. W r. 1936 współpracował przy dekoracji malarskiej Wystawy Łowieckiej w Berlinie, w r. 1937 namalował do jadalni statku M/S Sobieski panneau dekoracyjne Polowanie, w r. 1938 wykonał freski w sali widowiskowej przy Polskim Gimnazjum w Gdańsku. Koledzy malarze tak zapamiętali artystę z lat przedwojennych: «Szczupły, zachowujący zawsze nieco sztywną rezerwę wobec kolegów, dobrze ubrany, sarkastyczny i małomówny, malujący precyzyjne, niewielkie kompozycje o trochę groteskowej tematyce» (Władysław Bartoszewicz).
Wojnę przeżył P. w Warszawie pracując w l. 1942–4 jako wykładowca na tajnych kompletach Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych. W l. 1944–5 był kierownikiem Sekcji Ochrony Zabytków i Malarstwa Zarządu Miejskiego, w l. 1945–7 – naczelnikiem Wydziału Malarstwa Min. Kultury i Sztuki, a w l. 1947–8 – kierownikiem Działu Plastyki Amatorskiej w Centralnej Radzie Związków Zawodowych. Jesienią 1948 podjął pracę pedagogiczną w Warszawie, początkowo jako zastępca profesora Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych, później po r. 1950 w ASP, od 23 IX 1963 jako docent. W l. 1962–70 P. był kierownikiem Studium Konserwacji ASP. P. uprawiał malarstwo sztalugowe – olej i temperę, oraz ścienne, a także grafikę warsztatową i użytkową, zwłaszcza ilustrację książkową. Celował w wielopostaciowych obrazach rodzajowych malowanych z drobiazgową dokładnością. Był autorem malowideł na Wystawie Ziem Odzyskanych we Wrocławiu w r. 1948 oraz malowideł w kawiarni hotelu «Polonia» w Warszawie. W r. 1948 P. pokazał na wystawie Grupy Powiśle w Zachęcie panneau dekoracyjne Bitwa pod Oliwą (Muz. Wojska Pol. w W.) i obraz Węglarze, w r. 1950 na I Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki Budowę, w r. 1951 na II Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki Plac Zamkowy 7 lipca, oraz w r. 1961 na wystawie «Malarstwo w XV-lecie PRL» Konie. W r. 1949 stawał do konkursu na rysunki do albumu strojów ludowych uzyskując III nagrodę. Z t. r. pochodzi obraz olejny W czasie zarazy morowej w 1624 r. (wł. Muz. Hist. m. Warszawy). Napisał Podręcznik technologii malarskiej (W. 1950) oraz Łączność Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie z liceami plastycznymi (w: „Szkoła Artystyczna” 1955 nr 1). Od r. 1945 był członkiem sekcji malarskiej Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP), gdzie początkowo wchodził w skład Zarządu Głównego, a od r. 1947 działał w Zarządzie Okręgu Warszawskiego. Od r. 1944 należał do PPR, potem do PZPR. Zmarł po dłuższej chorobie 14 IX 1970 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Komunalnym (dawniej Wojskowym) na Powązkach.
P. był trzykrotnie żonaty: po raz pierwszy, przed wojną, z Danutą Dzieżgowską, po raz drugi w r. 1943 z Marią Orłowską, po raz trzeci w r. 1960 z Wandą Kobylińską. Dzieci nie pozostawił.
Fot. z ok. r. 1945 w zbiorach PSB; – Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP 1945–70; An Exhibition of Contemporary Polish Art. By Members of the Polish Artists Association „Blok”, Brighton 1939–1940; II Ogólnopolska Wystawa Plastyki (katalog), W. 1951; Exhibition of French and Polish Paintings, Sculpture, Engravings. Etc. Vivian Art Gallery, Swansea 1939; Exhibition of Polish Art Artists Association „Blok”, New Burlington Gallery, London 1939; Grupa Artystów Plastyków „Powiśle”. Wystawa w Muzeum Narodowym (katalog), W. 1948; Katalog. Wystawa: Bractwo św. Łukasza…, IPS, W. 1938; I Ogólnopolska Wystawa Plastyki (katalog), W. 1950; Polish Paintings. A Loan Exhibition. The Detroit Institute of Arts, 1945 (katalog); Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL (katalog), W. 1961; Salon Plastyków Bloku Zawodowych Artystów Plastyków (katalog), W. 1936; Sport w Sztuce (katalog), W. 1936; – Bartoszewicz W., Buda na Powiślu, W. 1966 s. 90; Piwocki, Hist. Akad. Sztuk Pięknych w W., s. 93, 130, 204; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Wallis M., Sztuka polska XX-lecia, W. 1959; – Spraw. Tow. Zachęty Sztuk Pięknych za 1938 r., W. 1939 s. 27; – Rocznik Centralnego Biura Wystaw Artystycznych 1959–61; „Życie Warszawy” 1970 nr 222 (nekrolog); – IS PAN: Bibl. nr inw. 81–I. K. 279, Album Studentów ASP w Warszawie oraz nr inw. 70–9, 10, 82/II, Materiały Słown. Artystów Pol. oraz Pracowni Sztuki Współczesnej; ZPAP (Zarząd Główny): ankieta P-ego; – Informacje Marii Płużańskiej Orłowskiej i Wandy Płużańskiej Kobylińskiej z Warszawy.
Maria Zakrzewska