Rowiński Stefan, pseud. Eryk (1875–1943), księgarz, wydawca, działacz społeczny i polityczny. Ur. 10 VIII w Mirkowie w pow. ostrzeszowskim, był synem Franciszka, nauczyciela szkoły elementarnej, powstańca styczniowego, i Pauliny z Beckerów, starszym bratem Antoniego (zob.).
R. uczył się w gimnazjum klasycznym w Ostrowie (Wielkopolskim). Należał do tajnego, gimnazjalnego Tow. Tomasza Zana (TTZ): od r. 1896 był wiceprezesem, od r. 1898 prezesem koła ostrowskiego. Nawiązał współpracę z Witoldem Leitgeberem, miejscowym księgarzem i wydawcą, jednym z pierwszych agentów Ligi Narodowej w Wielkopolsce, uczestnicząc m.in. w przemycie z Krakowa zakazanych polskich druków i gazet. Przyjęty w nadzwyczajnym trybie do Związku Młodzieży Polskiej («Zetu»), doprowadził w lipcu 1898, wspólnie z Władysławem Bolewskim z Krotoszyna, do zjednoczeniowego zjazdu kół TTZ z Wielkopolski i Pomorza oraz utworzenia «Czerwonej Róży» (późniejszego «Petu»), gimnazjalnej ekspozytury «Zetu». W r. 1900 po zdekonspirowaniu działalności W. Leitgebera R. został relegowany z gimnazjum już po zdaniu pisemnego egzaminu dojrzałości (świadectwo maturalne otrzymał uroczyście 31 I 1920) za przynależność do tajnych organizacji i rozpowszechnianie zakazanych druków polskich. Mając zamkniętą drogę do wyższych szkół w Prusach, wyjechał do Krakowa dla nauki księgarstwa, potem do Lipska, gdzie uczył się introligatorstwa i studiował w Akademii Handlowej. W tym czasie przyjęty został do Ligi Narodowej, prawdopodobnie w Krakowie, za sprawą swego krewniaka, Stanisława Rowińskiego (zob.). Przebywając w Lipsku działał w tajnym Związku Tow. Młodzieży w Niemczech «Unitas» (ekspozyturze «Zetu») oraz organizował Koła Tow. Gimnastycznego «Sokół». W r. 1902 wrócił do Ostrowa, gdzie 1 X t.r. otworzył księgarnię sortymentową. W r. 1903, dzięki posagowi żony, zakupił po zmarłym W. Leitgeberze księgarnię, drukarnię i wydawnictwo „Gazety Ostrowskiej” z jej mutacją „Gazetą Krotoszyńską” (jedyne pismo polskie w południowej Wielkopolsce) z filią księgarni Leitgebera w Krotoszynie (filię tę sprzedał w r. 1906). Skupił wokół siebie grono młodych działaczy, którzy stworzyli z Ostrowa jeden z najbardziej prężnych ośrodków polskich w zaborze pruskim przed pierwszą wojną światową. Sprowadzał na dużą skalę, przez Lipsk, zakazane książki polskie. Unowocześnił drukarnię, urządził introligatornię. Przy księgarni otworzył wypożyczalnię książek, sprzedawał także materiały piśmiennicze i dewocjonalia. Rozpowszechniał zakazane książki, które sam sprowadzał z Galicji i Królestwa. Drukował przede wszystkim pozycje o charakterze patriotyczno-oświatowym. „Gazetę Ostrowską”, która stała się organem Narodowej Demokracji i której przez wiele lat był także redaktorem, wyprowadził na czołowe pismo prowincjonalne w Poznańskiem. Wydawał także jej dodatki: „Przyjaciel Dzieci”, „Przyjaciel Młodzieży” i „Dodatek Niedzielny”. Należał do najczynniejszych działaczy Tow. Czytelni Ludowych (TCL) i był prezesem TCL na pow. ostrowski. Założył m.in. w Ostrowie Komitet Odczytów Ludowych im. A. Mickiewicza (1904), bibliotekę objazdową, muzeum regionalne (1909), był od ok. r. 1906 do 1917 członkiem Zarządu Głównego TCL. Patronował podziemnej pracy oświatowej i strajkowi szkolnemu (w l. 1906–8) w mieście. Był prezesem «Sokoła» w pow. ostrowskim. Prowadził też działalność polityczną jako współorganizator (1909) Polskiego Tow. Demokratycznego (później Tow. Demokratyczno-Narodowe). W czasie pierwszej wojny światowej był przejściowo więziony przez Niemców, wcielony do wojska, potem zwolniony.
We wrześniu 1918 wszedł R. do utworzonego wówczas tajnego Komitetu Obywatelskiego w Ostrowie i desygnowany został na przyszłego polskiego burmistrza. Należał do inicjatorów polskiego przewrotu, jaki nastąpił w Ostrowie 10 XI 1918. Wybrany został do Komitetu Ludowego, przekształconego nazajutrz w Powiatową Radę Ludową, oraz ustanowiony decernentem pruskiego burmistrza miasta. Posłował z pow. ostrowskiego do Polskiego Sejmu Dzielnicowego, który odbył się 3–5 XII 1918 w Poznaniu. Po wyzwoleniu został pierwszym polskim burmistrzem Ostrowa (1 I 1919 – 30 III 1920) i zasłużył się m.in. zlokalizowaniem tu fabryki wagonów. Podczas wyborów do Sejmu Ustawodawczego w Wielkopolsce, odbytych 1 VI 1919, sprawował urząd komisarza wyborczego w IV okręgu wyborczym (obejmującym powiaty południowe). W okresie plebiscytów wspierał sprawę polską, zwłaszcza na Górnym Śląsku, przez akcję propagandowa i zbiórkę pieniędzy.
Po ustąpieniu ze stanowiska burmistrza R. nie odgrywał już głównej roli w mieście i okolicy. Niemniej zasiadał w Radzie Miejskiej (1922–39), okresowo w magistracie i innych instytucjach samorządowych. Prowadził nadal firmę (w r. 1933 księgarnia jego uzyskała srebrną odznakę jubileuszową Związku Księgarzy Poskich) i działalność wydawniczą; „Gazetę Ostrowską” wydawał regularnie do r. 1922, potem okazjonalnie – jako tygodnik – do r. 1930. Nadal kierował działalnością TCL w pow. ostrowskim. Był prezesem miejscowego Polskiego Czerwonego Krzyża (w latach trzydziestych). Należał do organizatorów i działaczy Narodowej Demokracji. W l. 1926–32 był oboźnym powiatowym Obozu Wielkiej Polski (OWP) w Ostrowie; w r. 1927 drukował „Gazetę Południową”, dziennik o orientacji OWP i prawdopodobnie należał do spółki wydawniczej tego pisma. Sprzeciwiał się stanowisku ówczesnych władz wojewódzkich Stronnictwa Narodowego (SN) i w związku z tym nie wszedł do jego ostatniego przedwojennego zarządu w Ostrowie.
Zaraz na początku okupacji niemieckiej w r. 1939 R. wyznaczony został na zakładnika (ponieważ był chory, w więzieniu zastąpił go brat Antoni), a 6 III 1940 wysiedlono go z mieszkania. Dom i przedsiębiorstwo skonfiskowano na rzecz NSDAP. Był kierownikiem w południowej Wielkopolsce konspiracyjnej organizacji «Ojczyzna», wywodzącej się z kręgów obozu narodowego i katolickich. Równolegle od lata 1940 do lutego 1942 reprezentował na tym obszarze Delegaturę Rządu dla Ziem Zachodnich w Poznaniu. Od lata 1942 do października 1943 pełnił obowiązki delegata okręgowego (wojewody) poznańskiego; do oficjalnej nominacji nie doszło wskutek sprzeciwu SN. Zagrożony aresztowaniem wyjechał na lato 1943 do Uniejowa pod Turkiem i zamieszkał u wysiedlonej córki. We wrześniu wrócił do Ostrowa, gdzie zmarł 27 XI 1943; pochowany został na miejscowym «nowym cmentarzu». Odznaczony był Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta, Srebrnym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury, Mieczami Hallerowskimi.
R. ożeniony był (od r. 1903) z Kazimierą z Poturalskich (1881–1919), córką znanego kupca ostrowskiego, współorganizatorką Tow. Czytelni Kobiet i pierwszą prezeską Stow. Kobiet Pracujących w Ostrowie; miał z nią czworo dzieci: Bogdana (zm. 1974), lekarza i społecznika, organizatora pionierskiego ośrodka cytodiagnostycznego w Rybniku, Zbigniewa (zm. 1986), prokuratora w Katowicach, członka komisji katyńskiej powołanej przez Niemców z jeńców – oficerów polskich, autora jednej z pierwszych relacji o zbrodni, złożonej w Rzymie 27 XI 1945 (druk w: Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, Londyn 1948, 1 wyd.), po wojnie na emigracji w Anglii, Lecha, ekonomistę, i Wandę (zm. 1969), nauczycielkę geografii w Ostrowie, zamężną za Marianem Sobczakiem, prawnikiem.
Pamięć R-ego uczczono w Ostrowie tablicą pamiątkową na domu, w którym mieszkał (wyk. Piotr Kutryba, Wiesław Wojdak), nazwaniem jego imieniem przyległego placu i miejscowej bursy oraz wybiciem medalu (wg projektu Wiesława Andrzeja Oźminy). Postacie jego i żony znalazły się w serialu telewizyjnym „Republika Ostrowska”, wg scenariusza Kazimierza Radowicza (postać R-ego odtwarzał Jerzy Kamas).
Słown. Pracowników Książki Pol.; Wpol. Słown. Biogr.; – Demel C., Krawulski J., Działalność NSR i NPR w Wielkopolsce w latach 1917–1937, W. 1980; Dykcik Z., Udział ostrowian i odolanowian w powstaniu wielkopolskim 1918–1919, w: Udział społeczeństwa Ziemi Kaliskiej w Powstaniu Wielkopolskim 1918–1919, Kalisz 1978 s. 106, 108, 114, 121; Dzieje Wpol., II; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1967 III (fot. na s. 64); Jakubowska U., Prasa Narodowej Demokracji w dobie zaborów, W. Ł. 1988; Kisielewski J., Światła w mroku. Pięćdziesiąt lat pracy Towarzystwa Czytelni Ludowych 1880–1930, P. 1930; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1960; Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914, W. 1967; Markwicz A., 100 lat historii organizacji Tow. Tomasza Zana, Londyn 1975; Serwański E., Wielkopolska w cieniu swastyki, W. 1970; Wielkopolska Szkoła Edukacji Narodowej, Wr. 1970 s. 25, 27–30, 33–6, 42–3, 53–4, 130, 139, 196, 225–6, 431–8 (fot. po s. 432); Wierusz A., Zarys historii tajnych kółek gimnazjalnych, „Gaz. Ostrowska” 1921 nr 69–72; – [Bolewski J.], Kartki z pamiętnika, w: Zjazd Wychowawców i Wychowanków Liceum im. Hugona Kołłątaja w Krotoszynie Pamiętnik Zjazdowy 5–7 VI 1959, Krotoszyn 1959 s. 31–33; Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918, P. 1918 s. 108; Jachowski J., Wspomnienia poznańskiego księgarza i wydawcy, P. 1960; Kajdasz J., Książka adresowa miasta Ostrowa. 1927–1928, Ostrów 1928 s. 29, 31; Księga adresowa miasta Ostrowa. Rok 1938, Ostrów 1938 s. 8, 79; Sokołowski L., Stefan Rowiński, „Głos Ostrowski” 1907 nr z 30 XI (fot.); Wieliczka Z., Od Prosny po Rawicz. Wspomnienia z powstania wielkopolskiego 1918–1919, P. 1931 (fot. po s. 424); – AP w P.: PP 2767–2768; B. Kórn.: rkp. 11033 (Kasprzak F., Moja praca dziennikarska); – Marciniak J., Życie i działalność Stefana Rowińskiego, księgarza i wydawcy z Ostrowa (mszp. pracy mgr., P. 1917, w posiadaniu autora); – Informacje Lecha Rowińskiego.
Jerzy Pietrzak