Ślopek Stefan (1914—1995), lekarz, mikrobiolog, profesor Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, Akademii Medycznej we Wrocławiu oraz Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda Polskiej Akademii Nauk.
Ur. 1 XII w Skawie (pow. myślenicki) w rodzinie chłopskiej, był synem Stanisława i Kunegundy z domu Janiak.
Ś. uczył się i zdał w r. 1933 maturę w II Państw. Gimnazjum w Tarnopolu. Następnie studiował medycynę na Wydz. Lekarskim UJK we Lwowie. Podczas studiów pracował od kwietnia 1936 w lwowskiej filii Państw. Zakładu Higieny w Warszawie, a 1 I 1939 został starszym asystentem w Zakł. Mikrobiologii UJK, kierowanym przez Napoleona Gąsiorowskiego. W tym okresie opracował oryginalną metodę diagnostyczną wykrywania masowych zakażeń kiłowych O modyfikacji lwowskiej serologicznego badania kiły („Pol. Gaz. Lek.” R. 17: 1938 nr 21, wyd. osobne, Kr. 1938, po niemiecku w „Zeitschr. für Immunitätsforschung” Bd. 93: 1938 H. 1). Dn. 23 V 1939 uzyskał dyplom lekarza.
Podczas okupacji sowieckiej Lwowa Ś. pracował od 15 XI 1939 do (formalnie) 1 VII 1941 jako starszy asystent Katedry Mikrobiologii Lekarskiej w Państw. Inst. Medycznym. Wkrótce po zajęciu miasta przez Niemców został 15 VII 1941 pracownikiem Inst. do Badań Tyfusu Plamistego (Institut für Fleckfieberund Virusforschung), kierowanego przez Rudolfa Weigla (od 7 XI 1944 zatrudniony w krakowskiej filii Instytutu). Po wyzwoleniu Krakowa spod okupacji niemieckiej był od lutego 1945 starszym asystentem Zakł. Bakteriologii UJ, kierowanego przez Zdzisława Przybyłkiewicza i równocześnie pracownikiem Oddz. Produkcji Surowic i Szczepionek krakowskiej filii Państw. Zakładu Higieny. Dn. 28 IV t.r. doktoryzował się na UJ na podstawie dysertacji Odczyn ML (Modyfikacja Lwowska) z antygenem barwionym („Przegl. Lek.” 1946 nr 2), napisanej pod kierunkiem Tadeusza Tempki. Z Tadeuszem Korzybskim i Włodzimierzem Kuryłowiczem wyprodukował płynną nieczyszczoną penicylinę o niskiej aktywności 20—30 j./ml i uruchomił jej syntezę metodą hodowli powierzchniowej Penicillium erustosum (Preparatyka penicyliny, „Pol. Tyg. Lek.” 1946 nr 1). W pracy Z badań nad mechanizmem odczynu Weil-Felixa („Przegl. Epidemiologiczny” 1947 nr 1) wykazał z Kuryłowiczem i Edmundem Mikulaszkiem, że frakcja wielocukrowa powoduje wspólny odczyn heterogenetyczny dla riketsji Prowazeka i dla odmieńca X 19, wyjaśniając tym samym mechanizm aglutynacji bakterii Proteus w durze plamistym. Habilitował się 15 IV 1948 na UJ z zakresu mikrobiologii i serologii na podstawie pracy Precypitowana szczepionka durowo-paradurowa (T.A.B. Prec.) („Med. Doświadczalna i Społ.” 1947 nr 25); stanowisko docenta otrzymał 15 IV 1949.
Dn. 1 IX 1949 objął Ś. (od 9 I 1950 jako profesor nadzwycz.) Katedrę i kierownictwo Zakł. Mikrobiologii Śląskiej Akad. Lek. (od marca 1950 Śląska Akad. Med.). W l. 1951—3 pełnił tam funkcję dziekana Wydz. Lekarskiego, a w okresie 1 II 1953 — 31 VIII 1954 był rektorem uczelni. Wykładał mikrobiologię lekarską oraz immunologię i opublikował z Kuryłowiczem monografię Streptomycyna (W. 1950). Prowadząc badania nad biologią pałeczek czerwonkowych oraz ich strukturą antygenową, opracował m.in. metodę typowania pałeczek Shigella flexneri za pomocą bakteriofagów (Zakażenie laboratoryjne pałeczkami czerwonkowymi typu Flexner I—III. Wpływ poliwalentnego bakteriofaga czerwonkowego na dysocjację pałeczek czerwonkowych, „Med. Doświadczalna i Mikrobiologia” 1950 nr 2) i wprowadził własną klasyfikację pałeczek Shigella (Klasyfikacja pałeczek czerwonkowych i pokrewnych, „Postępy Higieny i Med. Doświadczalnej” 1951 nr 4), która przedstawiona w r. 1950 na Kongresie Mikrobiologów Czechosłowackich w Pradze spotkała się z międzynarodowym uznaniem. W swoim Zakładzie zgromadził największą wówczas w świecie kolekcję szczepów czerwonkowych (ok. 16 tys. szczepów Shigella), z której korzystały liczne placówki w kraju i za granicą. W Państw. Zakładzie Higieny w Warszawie zorganizował w r. 1951 kurs dla pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych z całego kraju, dzięki czemu zwiększyła się wykrywalność pałeczek czerwonkowych, co umożliwiało skuteczniejsze zwalczanie tej choroby. Za opracowanie szczepionki przeciw durowi brzusznemu (praca habilitacyjna) otrzymał w r. 1952 indywidualną nagrodę państw. II st.
Od 1 IX 1954 był Ś. kierownikiem Katedry i Zakł. Mikrobiologii Akad. Med. we Wrocławiu. Równocześnie objął, wakującą po śmierci Ludwika Hirszfelda, dyrekcję tamtejszego Inst. Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN (od t.r. im. Hirszfelda), w którym kierował także Zakł. Bakteriologii (od r. 1967 Zakł. Mikrobiologii Lekarskiej), a od r. 1955 przewodniczył Radzie Naukowej. Ponadto w l. 1959—87 redagował wydawane przez Instytut czasopismo „Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis”. Doprowadził do wybudowania nowej siedziby i oddania do użytku kompleksu specjalistycznych laboratoriów Instytutu przy ul. Czerskiej 12. W Akad. Med. kontynuował wykłady z mikrobiologii lekarskiej i immunologii; opublikował kilkakrotnie wznawiany podręcznik Mikrobiologia lekarska (W. 1955, wyd. 5, W. 1975). Dn. 28 III 1957 otrzymał tytuł profesora zwycz. Kontynuując badania immunochemiczne dotyczące pałeczek czerwonkowych, wyodrębnił ze współpracownikami fragmenty glikoproteidowe nadające swoistość serologiczną fazom I i II Shigella sonnei (Studies on the antigenic structure of S. sonnei, „Arch. Immunologii i Terapii Doświadczalnej” 1960 nr 8). Zajął się też zjawiskiem fagocytozy, m.in. w pracy Mechanizm zjawiska fagocytozy w świetle własnych badań („Pol. Arch. Med. Wewn.” Vol. 35: 1965) i ze współpracownikami opracował nową metodę odczynu fagocytarnego, polegającą na zastosowaniu drobnoustrojów znakowanych pierwiastkami promieniotwórczymi (A New Method of Identifying Serum Siderophilin by Means of Radioactive Iron, „Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis” Vol. 13: 1965). Był autorem książki Immunologia (W. 1963), która została wyróżniona w r. 1964 nagrodą Wydz. VI PAN, oraz współautorem monografii Ropne choroby skóry (W. 1967). Od r. 1965 był członkiem korespondentem PAN. W r. 1967 zorganizował we Wrocławiu światowe sympozjum na temat pałeczek Shigella i Klebsiella. Otrzymał w r. 1967 nagrodę I st. Min. Zdrowia, a w r. 1970 indywidualną nagrodę państw. I st. za wybitne i oryginalne osiągnięcia naukowe w badaniach nad czerwonką bakteryjną. Wyniki swoich badań prezentował na wielu zagranicznych kongresach i sympozjach naukowych, m.in. w Pradze (1954), Paryżu (1955, 1958), Londynie (1958, 1970), Sztokholmie (1958, 1970), Moskwie (1966), Rzymie (1966) i Montrealu (1969). Wyjeżdżał w celach naukowych do Chin (1956), Belgii (1957), USA i Kanady (1959—60) oraz do Japonii i Meksyku (1970).
Po reorganizacji wrocławskiej Akad. Med. (likwidacja katedr i powołanie instytutów) kierował Ś. od r. 1970 Zakł. Mikrobiologii w Inst. Biostruktury. Od t.r. kierował też Zespołem Koordynacyjnym problemu węzłowego „Badania i wykorzystanie immunologicznego zróżnicowania organizmów”. W r. 1973 został członkiem rzeczywistym PAN. T.r. zakończył wykłady dla studentów, a także, pozostając nadal dyrektorem Inst. Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN, odszedł z funkcji przewodniczącego jego Rady Naukowej oraz kierownika Zakł. Mikrobiologii Lekarskiej. Opublikował w tym okresie kolejne prace, m.in. Morfologia i ultrastruktura bakteriofagów Shigella i Klebsiella (W. 1974), podręcznik dla lekarzy Mikrobiologia kliniczna (W. 1974) oraz Słownik immunologiczny ilustrowany (W. 1977, wyd. 2 pt. Ilustrowany słownik immunologiczny, W. 1983). Ogółem był autorem lub współautorem ponad 300 publikacji (artykuły, monografie, podręczniki) z zakresu immunologii, bakteriologii, wirusologii, epidemiologii, hemoterapii i profilaktyki chorób zakaźnych. Wypromował 19 doktorów, m.in. późniejszych profesorów: Halinę Kowalską-Mordarską, Mariana Mordarskiego, Mieczysława Metzgera, Mariana Mulczyka, Teofila Szulgę i Zbigniewa Wieczorka. Został wyróżniony doktoratami honoris causa Śląskiej Akad. Med. w Katowicach (1974), Akad. Med. w Poznaniu (1975) i Akad. Med. we Wrocławiu (1978).
Ś. działał w wielu gremiach naukowych; w PAN był członkiem Sekretariatu Wydz. Nauk Medycznych (1965—83), przewodniczącym Komitetu Mikrobiologicznego (1965—71), zastępcą przewodniczącego Komitetu Immunologii Człowieka (1968—71), przewodniczącym Komitetu Immunologii (1971—8), a także wchodził w skład Prezydium Akademii (1972—80, 1984—9) oraz Prezydium jej oddz. wrocławskiego (1972—80). W l. 1975—82 przewodniczył Sekcji Nauk Medycznych w Komitecie Nagród Państw., a w Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Kadr Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów był przewodniczącym Sekcji Nauk Medycznych (1973—82), a potem kolejno zastępcą przewodniczącego (1982—4) i przewodniczącym (1984—6) Komisji. Przewodniczył Radzie Naukowej Inst. Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie (1974—84), był też członkiem rad naukowych tamtejszych Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN oraz Inst. Hematologii. Pełnił funkcję wiceprezesa (1963—8) Polskiego Tow. Mikrobiologów i w r. 1975 został jego członkiem honorowym, należał też do założycieli powstałego w r. 1969 Polskiego Tow. Immunologicznego i w l. 1969—74 był jego pierwszym prezesem; w r. 1977 otrzymał członkostwo honorowe tego Towarzystwa. Należał do International Union of Immunological Societies oraz International Association of Microbiological Societies. Działał w Ogólnopolskim Komitecie Obrońców Pokoju. W grudniu 1985 przeszedł na emeryturę w obu miejscach pracy, ale do r. 1990 kierował jeszcze Zespołem Koordynacyjnym problemu węzłowego „Badania i wykorzystanie immunologicznego zróżnicowania organizmów”. Zmarł 22 VIII 1995 we Wrocławiu, został pochowany 26 VIII na cmentarzu Grabiszyn przy ul. Grabiszyńskiej. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Kawalerskim (1954), Krzyżem Oficerskim (1959) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1977) Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1969), Medalem Dziesięciolecia Polski Ludowej i Medalem PAN im. Mikołaja Kopernika.
Ś. był dwukrotnie żonaty. W pierwszym, zawartym 18 X 1942, małżeństwie z Kazimierą Michaliną z Dobrowolskich (ur. 1908) miał dwie córki: Alicję Barbarę (ur. 1942) i Jadwigę Irenę (ur. 1946). Drugą żoną Ś-a była Lucyna Karasiewicz.
Brożek K., Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Kat. 2009 (fot.); Członkowie Polskiej Akademii Nauk. Informator, Wr. 1984 (fot.); Encyklopedia Wrocławia, Wr. 2006 (fot.); Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, W. 1984; toż W. 1993; Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny, W. 1987; Nagrody państwowe w latach 1948—1980. Informator, Wr. 1983; Słown. pol. tow. nauk., I; Słownik biograficzny historii Polski, Wr. 2005 II; Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, Kat. 1995 II (fot.); Stefan Ślopek. Spis publikacji naukowych (1937—1962). W XXV-lecie pracy naukowej wydali uczniowie i współpracownicy, Wr. 1962; Śródka, Uczeni pol., IV (fot.); Uczeni wrocławscy 1952—1996, Wr. 1996 III 135—6; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med.; — Metzger M., Stefan Ślopek, „Nauka Pol.” R. 15: 1967 nr 6 s. 83—7 (fot.); Od królewskich edyktów do inspekcji sanitarnej. Historia działań sanitarnych i przeciwepidemicznych w Krakowie i Małopolsce, Red, J. Bukowski, M. Bilek, Kr. 2007 s. 176—7; Rutkiewicz I., Archipelag nauki, Wr. 1966 s. 87, 91, 106—7, 330 (fot. nr 20); Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 626; Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Lekarskiego, Red. J. Grochowski, Kr. 2000 I; Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945—2005, Wr. 2007 (fot.); — Po drogach uczonych. Z członkami Polskiej Akademii Umiejętności rozmawia Andrzej M. Kobos, Kr. 2008—9 III—IV; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1995: „Acta Microbiologica Polonica” Vol. 44 nr 3/4 s. 205—7 (M. Mordarski, fot.), „Dzien. Zachodni” nr 163, „Postępy Mikrobiologii” T. 34 z. 4 s. 469—70 (tenże, fot.), „Słowo Pol.” nr 196, 197, 201, „Więź” R. 38 nr 11 s. 198, „Życie Warszawy” nr 230, 231; — Arch. UJ: sygn. S III 246 (teczka osobowa), sygn. WL II 552 (teczka doktorska), sygn. WL II 133 (teczka habilitacyjna).
Stanisław Tadeusz Sroka