Stec Stefan Stanisław (1889–1921), inżynier dyplomowany, podpułkownik pilot.
Ur. 25 XI we Lwowie, był synem Stefana i Anny ze Skoneckich.
Po ukończeniu gimnazjum i zdaniu matury we Lwowie studiował S. na Wydz. Inżynierii lwowskiej Szkoły Politechnicznej, gdzie uzyskał dyplom inżyniera. W chwili wybuchu pierwszej wojny światowej został powołany 1 VIII 1914 do armii austro-węgierskiej i otrzymał przydział do szkoły oficerów rezerwy dla saperów w Klosterneuburgu. Po jej ukończeniu 1 VI 1915 skierowano go do 10. baonu saperów, w którym pełnił służbę do końca października t.r. Dn. 1 XI wstąpił do Szkoły Lotniczej Obserwatorów w Wiener Neustadt; po jej ukończeniu i uzyskaniu uprawnień (odznaka polowa obserwatora nr 112/1916), skierowano go 31 I 1916 na front rosyjski do 3. komp. lotniczej (Flik 3/J.), gdzie dołączył do służących tam Polaków: Stanisława Tomickiego, Michała Solskiego i Franciszka Petera. Dn. 1 II t.r. awansował do stopnia podporucznika. Dn. 2 IX 1917 odniósł pierwsze udokumentowane zwycięstwo: jako obserwator obsługujący lotniczą broń pokładową na samolocie Hansa-Brandenburg C.I nr 63.55 zestrzelił koło wsi Monasterzyska rosyjską myśliwską maszynę typu Nieuport. Po awansie na porucznika 1 II 1918 został przeszkolony w pilotażu i otrzymał odznakę pilota (nr 1206/1918). Następnie doskonalił swoje umiejętności w działającej na froncie wschodnim Fliegerersatztruppe (jednostka szkoląca personel dla uzupełnienia eskadr liniowych). Po ukończeniu tam szkoły pilotów bojowych (1–30 IV 1918), wrócił 2 V t.r. do swojej macierzystej 3. komp., uznawanej wówczas za jedną z najlepszych jednostek myśliwskich w lotnictwie austro-węgierskim. Po jej przekształceniu w kompanię bojową, został wraz z nią przeniesiony na front włoski, gdzie stacjonował kolejno na lotniskach w Gardolo i Romagnano. Od 17 VI do 4 VII dowodził zastępczo 9. komp. (Flik 9/J.), stacjonującą w Ospedaletto, a następnie wrócił do 3. komp. W lotnictwie austro-węgierskim wykonał, głównie na samolocie Albatros D.III, 103 loty jako obserwator, 79 lotów jako pilot bojowy i wziął udział w czterdziestu walkach powietrznych. Odniósł łącznie siedem zwycięstw, choć w dokumentach odnotowano oficjalnie tylko trzy; poza wymienionym z r. 1917 dwa z r. 1918: zespołowe zestrzelenie włoskiego myśliwca Hanriot HD-1 w rejonie jeziora Garda (16 VII) oraz indywidualne zwycięstwo nad Monte Pasubio (10 VIII). Sam był trzykrotnie zestrzelony i raz wylądował w płonącym samolocie. W czasie walk na froncie włoskim umieszczał na pilotowanych samolotach dwa godła osobiste: biało-czerwoną szachownicę i położoną poziomo białą literę «S» w czarnej obwódce z biało-czerwoną różą wiatrów pośrodku.
Z końcem października 1918 przebywał S. na urlopie we Lwowie; wstąpił wówczas do POW. Wybuch 1 XI t.r. walk o Lwów zaskoczył go po stronie miasta zajętej przez Ukraińców. Dopiero 6 XI przedarł się przez front i wraz z por. pilotem Eugeniuszem Rolandem dotarł na lotnisko Lewandówka, gdzie z por. pilotem Stefanem Bastyrem oraz trzema obserwatorami: por. Januszem de Beaurainem, ppor. Władysławem Toruniem i ppor. Adamem Tigerem stworzył grupę lotniczą. Dn. 7 XI podczas lotu nad Lwowem w obsadzie z ppor. Toruniem zbombardował stanowisko artylerii ukraińskiej na Wysokim Zamku, bastion Cytadeli od ul. Pełczyńskiej oraz tor kolejowy między Podzamczem a Podborcami; zmusił też do odwrotu ukraiński pociąg wojskowy nadjeżdżający od strony Krasnego. Dn. 8 XI na rozkaz Naczelnej Komendy przewoził posła do Sejmu Krajowego Stanisława Strońskiego do Krakowa, pierwszym w Polsce lotem transportowym, ale ostrzelany przez Ukraińców nad Przemyślem, musiał lądować pod Łańcutem z powodu uszkodzenia zbiornika paliwa. Po oddaniu samolotu w ręce władz kolejowych, dowiózł Strońskiego specjalną lokomotywą do Krakowa. Tutaj 10 XI na zebraniu w sali Teatru im. Juliusza Słowackiego, po przemówieniu Strońskiego, wygłosił mowę nawołującą do obrony Lwowa. Dn. 11 XI wystartował z krakowskiego parku lotniczego samolotem typu Brandenburg C-1, wioząc do Lwowa por. obserwatora Kazimierza Schmidta. W dn. 13–15 XI z rozkazu Naczelnej Komendy wraz z por. Stanisławem Nazarkiewiczem wykonał lot przez Kraków do Warszawy; przyjęty 15 XI na audiencji przez Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego złożył raport o sytuacji we Lwowie. Dn. 16 XI wieczorem wrócił do Lwowa samolotem Fokker EV; na obu bokach kadłuba umieszczone było jego godło osobiste – biało-czerwone szachownice, namalowane z uwzględnieniem zasady zwierciadlanego odbicia. W Warszawie na ten znak rozpoznawczy zwrócił uwagę szef Żeglugi Powietrznej ppłk Hipolit Łossowski i postanowił wprowadzić go w całym polskim lotnictwie wojskowym. Dn. 1 XII szachownica S-a została rozkazem Szefa Sztabu Generalnego WP gen. Stanisława Szeptyckiego wprowadzona jako ujednolicony znak rozpoznawczy samolotów lotnictwa polskiego.
Dn. 16 XII 1918, pilotując Brandenburg C-1, wykonał S. wraz z por. Schmidtem, jeden z ważniejszych lotów rozpoznawczych w głąb pozycji ukraińskich. Dn. 1 I 1919 został oddelegowany do Wiednia w charakterze rzeczoznawcy zakupu samolotów wojskowych dla armii polskiej i jako członek komisji polsko-austriackiej uczestniczył w Wiener Neustadt 27 I i 7 II t.r. w próbach porównawczych samolotów myśliwskich. Po powrocie, 13 III, do Polski był od 17 do 31 III pilotem 6. eskadry (przemyskiej) i wziął udział w walkach wykonując loty grupowe. W kwietniu objął dowództwo 7. eskadry (lwowskiej) po por. Jerzym Borejszy, który podczas lotu uległ ciężkiemu wypadkowi. Dn. 29 IV pilotując Fokkera EV stoczył nad Sokolnikami pierwszą w odrodzonej Polsce zwycięską walkę powietrzną, zestrzeliwując ukraiński samolot Nieuport. Dn. 10 V w rejonie Starego Sioła manewrami samolotu zmusił obsługę ukraińskiego balonu do lądowania. Dn. 30 VII 1920 został zatwierdzony w stopniu majora. Dowodził 7. eskadrą lotniczą do poł. października, a następnie został skierowany na studia wojskowe do francuskiej École Nationale Supérieure d’Aéronautique w Paryżu. Po ukończeniu studiów we wrześniu 1920 objął stanowisko kierownika wydz. fabrykacji w III Dep. Żeglugi Powietrznej MSWojsk. Poświęcił się całkowicie pracom przygotowawczym do uruchomienia krajowej produkcji lotniczej; m.in. dzięki jego inicjatywie podjęto w Krakowie pod kierownictwem mjr. obserwatora pilota Torunia seryjną produkcję samolotów Brandenburg C-1 Phoenix. Zasłużył się też dla rozwoju polskiej techniki lotniczej.
Działalność lotnicza S-a nacechowana była zapałem, uporem i pracowitością. Loty wykonywał brawurowo, na granicy ryzyka; wraz z Bastyrem i Toruniem tworzył jedną z najbardziej zgranych trójek operacyjnych w dziejach polskiego lotnictwa. Zginął 11 V 1921 na lotnisku mokotowskim w Warszawie wykonując lot służbowy na samolocie Spad XIII C1; pochowany został 14 V na cmentarzu Powązkowskim. Za zasługi wojenne w armii austro-węgierskiej posiadał Cesarsko-Austriacki Order Korony Żelaznej III kl., Krzyż Żelazny Zasługi II kl., dwukrotnie Medal Waleczności (Srebrny i Duży). W Polsce został odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl. oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych; pośmiertnie nadano mu Laurowy Wieniec Polowej Odznaki Pilota oraz mianowano podpułkownikiem.
Niecałe trzy tygodnie przed śmiercią (23 IV 1921) S. ożenił się z Zofią Opielińską.
W r. 1933 imieniem S-a nazwano ulicę we Lwowie (w rejonie lotniska Lewandówka). W r. 1935 prochy S-a zostały ekshumowane i pogrzebane uroczyście 24 XI na cmentarzu Obrońców Lwowa we wspólnym grobowcu z kpt. Bastyrem i ppłk. Toruniem. W r. 1937 zawiązał się komitet budowy pomnika na grobie lotników (projektu nie zrealizowano). Dn. 25 VIII 1971 grób został zniszczony na polecenie egzekutywy Miejskiego Komitetu Delegatów Mas Pracujących Lwowa; szczątki lotników Polacy ukryli w jednym z grobowców w starej części cmentarza Łyczakowskiego. Obecnie nagrobek trzech lotników na cmentarzu Obrońców Lwowa został odbudowany.
Semper fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych, Lw. 1930 (fot.); – Kawalerowie Virtuti Militari, II cz. 1 (fot.); Mała encyklopedia lotnicza, W. 1938 s. 428 (fot.); Nicieja, Łyczaków; Nicieja S. S., Cmentarz Obrońców Lwowa, Wr. 1990 (fot.); – Cisek J. Kościuszko we are here! American Pilots of the Kościuszko Squadron in Defense of Poland, 1919–1921, Jefferson, North Carolina – London, 2002 s. 55, 58, 193; Cybulski T., Udział lotnictwa w kampanii polsko-ukraińskiej, w: Księga pamiątkowa 3 Pułku Lotniczego, P. 1931 s. 93; Daniluk L., Pierwsi polscy lotnicy ze Lwowa, „Kur. Lwow.” 1935 nr 325; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej; Gorbacz T., Geneza i początki organizacji lotnictwa polskiego, w: Lotnictwo polskie w okresie międzywojennym. Materiały z sesji popularnonaukowej, W.–Suwałki 1993 s. 39; Goworek T., Pierwsze samoloty myśliwskie lotnictwa polskiego, W. 1991 s. 10, 19, 21–3, 25–6, 31–2 (fot.); Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarz życia Józefa Piłsudskiego 1868–1935, W. 1998 II; Karolevitz R., Fenn R. S., Flight of Eangels. The Story of the American Kościuszko Squadron in the Polish-Russian War, 1919–1920, Sioux Falls 1974 s. 60; Kopański T., Lotnictwo polskie w Kampanii Polsko-Ukraińskiej 1918–1919, „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 1990: Nr 1–2 s. 140–1, 146; Królikiewicz T., Polski samolot i barwa, W. 1981 tabl. 1/a (Albatros 253.08 S-a); Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, W. 1933 s. 320–1 (fot.); Kukiałka P., Grób lotnika wielkiej wojny, w: Lotnicze ślady wielkiej wojny w krajobrazie Polski, Dębica 2002 s. 118, 120; Morgała A., Samoloty myśliwskie w lotnictwie polskim, W. 1979 s. 16 (fot. samolotu S-a Fokker EV/D VII Nr 001); tenże, Samoloty wojskowe w Polsce 1918–1924, W. 1997 I (fot.); Olejko A., Krótka rozprawa o Fliegerkompanie 3, czyli rzecz o [...] „latających korytach”, w: Lotnicze ślady wielkiej wojny w krajobrazie Polski, Dębica 2002 s. 3; Pawlak J., Pamięci lotników polskich 1918–1945, W. 1998 s. 14, 83; tenże, Polskie eskadry w walkach 1918–1939, W. 1989 s. 23, 56, 163; Przedpełski A., Lotnictwo Wojska Polskiego 1918–1996, W. 1997 s. 40; tenże, Lwów godzina ZERO, „Pilot wojenny” 1999 nr 3; tenże, 80 lat polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1998, W. 1998 s. 29; Przybyła J., Z orlich bojów lotników lwowskich, Lw.–W. 1919 s. 3, 8, 14–15, 17–18, 24, 26, 28–9, 32–3, 35–6 (fot.); Tarkowski K. A., Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką, W. 1997 (fot.); Zaręba A., Orły Habsburgów. Mały przewodnik po cesarskim i królewskim lotnictwie Austro-Węgier, Dębica 2004 s. 53–6; – Dziennik Personalny MSWojsk., W. 1920 nr 31 s. 756, 1922 nr 44 s. 799; Tiger A., Rubczyński W., Weyde R., Grupa lotnicza, w: Obrona Lwowa, W. 1993 II oraz Aneksy (Kartki z dzien. por. Stefana Bastyra); – „Gaz. Lwow.” 1921 nr 107, 110, 1935 nr 271; „Kur. Lwow.” 1935 nr 323, 326; „Kur. Warsz.” 1921 nr 130, 131 (nekrolog S-a) – CAW: Akta odznaczeniowe, sygn. VM 20–1456, sygn. RN 4 XI 1933, sygn. 00P2/991, Akta personalne, sygn. AP4597, 27237 (fot.); – Informacje i uzupełnienia Zygmunta Kozaka z W.
Andrzej Przedpełski