Stosz z Zarzycy (zm. po 1276), kasztelan sądowelski i wrocławski.
Pochodził z możnej rodziny śląskiej pieczętującej się dwoma splecionymi liśćmi łopianiu; być może wywodziła się ona z Czech, gdzie takiego samego herbu używało kilka rodzin rycerskich (z Ujezdca, Tamberka, Drnholca). S. był synem Leonarda, prawdopodobnie identycznego ze wspomnianym w Księdze henrykowskiej, ale nie nazwanym z imienia brata Stosza; obaj bracia nosili przydomek «Scriwazona» (wg tłumaczenia R. Grodeckiego «z krzywą żoną») i w l. 1221–7 posiadali Piotrowice (obecnie Stoszowice) koło Ziębic. Synem Stosza (zapewne stryja S-a) był Piotr, znany ze sporów z klasztorem cystersów w Henrykowie.
S. wystąpił po raz pierwszy w r. 1244, reprezentując na wiecu we Wrocławiu kuzyna Piotra w procesie z cystersami. Pojawił się następnie jako sędzia głogowski 4 IX 1248 u boku ks. legnickiego Bolesława Rogatki. Wkrótce potem uczestniczył zapewne w buncie rycerstwa głogowskiego przeciwko ks. Bolesławowi, zakończonym wydzieleniem osobnej dzielnicy głogowskiej pod rządami ks. Konrada. S. świadczył bowiem już w pierwszych dokumentach Konrada (4 XI 1251) jako kaszt. Sądowla. W grudniu 1253, jako były kaszt. sądowelski, uczestniczył w wielkim wiecu głogowskim, na którym zajmowano się sprawą lokacji m. Głogowa. W l.n. przeszedł na służbę ks. wrocławskiego Henryka III Białego. U jego boku po raz pierwszy świadczył 16 XII 1261 na dokumencie odnowienia lokacji Wrocławia. W sumie był świadkiem w kilku dokumentach Henryka III, a 28 X 1262 nazwano go kaszt. Świdnicy; był to nowy urząd, związany z zamkiem w lokowanym mieście, bliższy zapewne burgrabiemu niż tradycyjnemu panu grodowemu. Po śmierci Henryka III (1266) pozostał S. we Wrocławiu i stosunkowo często świadczył w dokumentach ks. Władysława, arcbp. salzburskiego oraz młodego ks. Henryka IV Probusa. Na listach świadków zajmował przeważnie czołowe miejsca, co świadczy o jego dużym znaczeniu na dworze wrocławskim. S. był też na spotkaniu rodzinnym możnych panów z Pogorzeli 24 IV 1276 podczas pogrzebu komesa Budziwoja w klasztorze Cystersów w Kamieńcu. Ostatni raz wystąpił 15 XI t.r. i tytułowano go wtedy kaszt. wrocławskim w dokumencie Henryka IV. Jego następca na urzędzie pojawił się 22 IX 1278, ale nie musiało to oznaczać śmierci S-a.
S. posiadał dziedziczne dobra w okolicach Ziębic, zapewne miał część w rodowych Piotrowicach. Rezydował jednak, jak podaje Księga henrykowska, w Zarzycy (Reichau) opodal Niemczy. Prawdopodobnie miał też podwrocławskie «Sattkow» (potem folwark we wsi Żórawina), które w r. 1301 sprzedali jego synowie Piotr i Burchard, a być może też i Jenkowice koło Oleśnicy, którymi potem dysponował syn Piotr i jego potomkowie.
Żoną S-a była siostra Nikosza z Muszkowic, krewnego wielkich panów z Wierzbnej, zapewne Agnieszka, o ile można łączyć z nią zapis Nekrologu henrykowskiego: «Agnes uxor domini Stoschonis». Synami z tego małżeństwa byli najpewniej Piotr Stoszowic (zob.), czynny potem w Wielkopolsce, Ramfold, znany z jednego tylko wystąpienia w r. 1293, oraz Burchard, występujący w źródłach w l. 1293–1332 (ojciec Ottona, Ramfolda, Burcharda, Przecława, Piotra, Fryderyka i Mikołaja). Burchard używał (1319) pieczęci z herbem z dwoma łopianami.
Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wr. 1982 s. 173, 185–6; Schmilewski U., Der schlesische Adel bis zum Ende des 13. Jahrhunderts, Würzburg 2001; Sedláček A., Atlas erbů a pečetí české a moravské středoveké šlechty, Praha 2002 II 279–83; tenże, Českomoravská heraldika, Praha 1925 s. 30–1; – Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichow czyli Księga henrykowska, Red. J. Pater i in., Wr. 1991; Schles. Reg., nr 3897, 5100; Schles. Urk.-buch, II–IV; – „Zeitschr. des Vereins für Gesch. und Alterthum Schlesiens” Bd. 4: 1862 s. 291 (Nekrolog henrykowski); – AP we Wr.: Akta m. Wrocławia, sygn. C 25 k. 53–53v.
Tomasz Jurek