Sułek z Niedźwiedzia (zm. ok. 1288/9), z rodu rycerskiego Starychkoni, kasztelan krakowski.
Starsza literatura błędnie zaliczała S-a i jego krąg krewniaczy do rodu Toporów lub do nieistniejącego rodu Starżów (rzekomo obejmującego Toporów i Starychkoni). S. był przedstawicielem rodu małopolsko-śląskiego, który w toku procesu heraldyzacji na przełomie XIII i XIV w. przyjął h. Starykoń; od herbu urobiono wówczas także nazwę rodu. Najstarsze wyobrażenia godła herbowego – koń kroczący w prawo – znane są z przekazów śląskich; pieczęci z r. 1316 (Imrama/Imbrama z Krzczonowic w księstwie opolskim, syna sędziego dworskiego raciborskiego Tomasza z Kamienia) i r. 1332 (Imrama z Wawrzeńczyc w księstwie brzeskim) oraz tarczy herbowej jednego z uczestników bitwy legnickiej w miniaturze „Kodeksu o św. Jadwidze” z r. 1353 (przypisanej przez P. Bretschneidera Imramowi z Krzczonowic). Równolegle nazwa Starykoń herbu (identyczna z zawołaniem) i rodu zaczęła być używana w Małopolsce w 1. tercji XIV w., o czym może świadczyć wzmianka z r. 1413 o dokumencie króla Władysława Łokietka potwierdzającym herb i zawołanie «Stary Koń» Grzegorza z Wronińca. Sam S. używał jeszcze znaku przedherbowego – posługiwał się pieczęcią z legendą + S’SVLCONIS i znakiem (kombinacja kresek) opisywanym w literaturze jako «ostrzew o dwu sękach» (F. Piekosiński) lub nawet zarys siekiery (T. Jurek); odcisk takiej pieczęci zachował się przy dokumencie książęcym dla klasztoru mogilskiego z 23 IV 1286. Znany jest ponadto złoty pierścień S-a z dwustronnym ruchomym stemplem/tłokiem tej pieczęci («ostrzew o dwu sękach» z błędnym zapisem legendy S’SUCONIS oraz brodata głowa męska z legendą AVE MARIA GRACIA), odkryty przypadkowo w Sandomierzu w r. 1848; ze względu na różnice między błędną legendą na tłoku i poprawną na jego odcisku napieczętnym przypuszcza się zasadnie, iż S. dysponował jeszcze jednym pierścieniem ze stemplem (tłokiem) swej pieczęci.
Protoplastą małopolskiej linii rodu (a zapewne także eponimem gniazda rodowego w Niedźwiedziu w ziemi proszowskiej) był żyjący w 3.–4. ćwierci XII w. dziad S-a Sułek Niedźwiedź (z Niedźwiedzia), wymieniony w r. 1186/7 (K. Mosingiewicz, B. Śliwiński) lub między 1181 a 1191 (1181/2, wg J. Bieniaka) w orszaku ks. Kazimierza Sprawiedliwego. Jednym z jego synów był ojciec S-a, Krystyn Sułkowic z Niedźwiedzia, odnotowany w r. 1229 na Śląsku jako zięć komesa Pawła ze Strzegomia oraz wśród poległych w bitwie z Tatarami pod Chmielnikiem 1241 (przez J. Długosza, za nieznanym źródłem). Jego brat Andrzej Sułkowic z Niedźwiedzia (znany od r. 1238), jeden z przywódców stronnictwa antymazowieckiego w Małopolsce, znalazł się w grupie możnych pojmanych przez ks. Konrada Mazowieckiego 29 VI 1243 podczas wiecu w Skalbmierzu i uwięzionych na Mazowszu; zbiegli po dwóch miesiącach i wzięli udział w zdobyciu Krakowa dla Bolesława Wstydliwego oraz w zwycięskiej wojnie z Konradem. Do tego kręgu krewniaczego nie należał natomiast kaszt. krakowski w l. 1268–70 Sułek (zob.), przez część literatury (G. Klimecka, P. K. Wojciechowski) błędnie określany jako Sułek «Starszy z Niedźwiedzia». Bratem S-a był Imram (Imbram) Krystynowic z Niedźwiedzia, którego imię popularne wśród śląskich Strzegomiów pojawiło się wśród Starychkoni zapewne za pośrednictwem nieznanej z imienia żony Krystyna (T. Jurek). Z uwagi na mechanizm przenikania imienia Imram do Starychkoni oraz mechanizm zgodnej i wczesnej akceptacji godła herbowego w 1. tercji XIV w. w środowisku rodowym Starychkoni na Śląsku i w Małopolsce można rozważyć hipotezę, iż bratem (bratem stryjecznym?) S-a był też czynny w l. 1279–1309 w księstwie opolskim Tomasz z Kamienia, sędzia dworski raciborski od r. 1291, ojciec znanego z l. 1290–1324 Imrama z Krzczonowic, używającego najpóźniej od r. 1316 pieczęci z herbem Starykoń.
S. pojawił się w źródłach jako podkoni krakowski w r. 1255 na wiecu w Beszowej, podczas którego był (5 IX t.r.) jednym ze świadków aktu potwierdzenia przez ks. Bolesława Wstydliwego immunitetu sądowego i zwolnień dla poddanych kapit. krakowskiej (w identyfikację podkoniego S-em niesłusznie powątpiewa M. Barański). Jednak w lutym 1256 urzędu tego już nie pełnił; być może już wówczas wraz z bratem Imramem opuścił księstwo krakowsko-sandomierskie i pojawił się na dworze opolskim. Nastąpiło to wkrótce po tym, jak ks. opolski Władysław pod koniec r. 1255 porzucił obóz prowęgierski, skupiony wokół ks. Bolesława Wstydliwego i poparł władcę czeskiego Przemysła II Ottokara w czesko-węgierskim konflikcie o schedę po Babenbergach. W księstwie opolskim obaj bracia mogli znaleźć oparcie w należących do miejscowej elity rodowcach. Dn. 14 V 1258 w Raciborzu, u boku ks. opolskiego Władysława, obaj wystąpili wśród świadków przywileju fundacyjnego dla klasztoru dominikańskiego. Wielce prawdopodobna wydaje się potwierdzająca te związki identyfikacja S-a z Sułkiem, kaszt. chrzanowskim tego księcia w l. 1260–8 (O. Halecki). Po raz ostatni S. jako kaszt. chrzanowski wystąpił 12 VI 1268 w Czeladzi, wśród świadków aktu fundacji przez ks. opolskiego filialnego klasztoru benedyktyńskiego w Orłowej i poddania go zwierzchnictwu opata tynieckiego. Można sądzić, iż z woli ks. Władysława Opolczyka S. jako kaszt. chrzanowski odgrywał ważną rolę na pograniczu z politycznie wrogim księstwem krakowskim, kontrolując szlaki komunikacyjne i pośrednicząc w kontaktach z rycerstwem małopolskim.
S. i Imram z Niedźwiedzia należeli najpewniej do stronnictwa możnowładczego, które w r. 1273 próbowało bezskutecznie powołać na tron krakowski ks. opolskiego Władysława. Imiona uczestników buntu nie są znane, jednak przebieg kariery S-a, niewątpliwa obecność obu braci na Opolszczyźnie w l. 1258–68 (zapewne do r. 1273) i ich powiązania z dworem opolskim przed i po r. 1273 pozwalają (za większością literatury, a wbrew wątpliwościom P. K. Wojciechowskiego i J. Sperki) przypisać im udział w buncie przeciw ks. Bolesławowi Wstydliwemu pod przywództwem bp. krakowskiego Pawła z Przemankowa. Jedną z przyczyn buntu (wg Długosza) miały być represje stosowane przez Bolesława Wstydliwego wobec przeciwników jego polityki; ponad dziesięcioletni pobyt S-a i Imrama w księstwie opolskim mógłby potwierdzać ich emigrację polityczną. W bitwie pod Bogucinem koło Olkusza 2 VI 1273 ks. Bolesław zatrzymał malkontentów, którzy udawali się do księstwa opolskiego w celu sprowadzenia ks. Władysława do Krakowa, ale trwająca od 28 X t.r. wyprawa odwetowa na księstwo opolskie (Bolesława Wstydliwego wsparli książęta: Bolesław Pobożny, Leszek Czarny i Konrad II Mazowiecki) okazała się jednak nieudana. W efekcie zawartego w r. 1274 pokoju kaszt. chrzanowska została przyłączona do księstwa krakowskiego w zamian za przekazanie ks. opolskiemu nadgranicznego obszaru nad rzekami Skawą, Skawinką i Cedronem (z wyłączeniem obszaru Radwanitów wokół Trzebola), a ks. Władysław zrzekł się pretensji do tronu krakowskiego. Konsekwencją pokoju było ponowne zbliżenie książąt (ich współpraca poświadczona jest w r. 1277), co oznaczało amnestię i możliwość odzyskania przez S-a łaski ks. Bolesława Wstydliwego.
Dn. 19 III 1275 w Lelowie, zapewne podczas wiecu, S. wystąpił jako komornik (zarządca dworu) księżnej Kingi, małżonki ks. Bolesława wśród świadków przywileju pary książęcej dla klasztoru norbertanek w Dłubni (Imbramowicach). Wkrótce ściślej związał się z dworem Bolesława Wstydliwego – w okresie między 6 X 1277 a 4 X 1279 został już poświadczony jako cześnik krakowski, z reguły określany komesem. Świadkował na dokumentach książęcych wystawianych w Krakowie – jako pierwszy wśród świadków przywileju dla klasztoru bożogrobców w Miechowie 6 X 1277 i bezpośrednio po kaszt. krakowskim Warszu na akcie konsensu książęcego na lokację miejską Mstowa dla tamtejszego klasztoru kanoników regularnych 18 VI 1278; był też w orszaku książęcym w Osieku, gdy 17 VIII t.r. Bolesław Wstydliwy przywrócił kościołowi bocheńskiemu ufundowane jeszcze przez jego matkę księżnę Grzymisławę tygodniowe uposażenie w soli, wartości grzywny srebra. Urząd cześnika krakowskiego pełnił S. z pewnością do śmierci ks. Bolesława Wstydliwego (7 XII 1279), zwykle towarzysząc mu w ostatnim półroczu życia. Latem 1279 uczestniczył w wiecu pomiędzy wsiami Wiercica i Żóraw, zapewne ostatnim za życia księcia i przygotowującym ustaloną od dawna sukcesję ks. sieradzkiego Leszka Czarnego w Krakowie. W czasie tego wiecu, 21 VII t.r., zgodził się S. na przeprowadzenie przez brata Imrama zamiany ojczystej części w Goszczy na część w Trątnowicach należącą do kapit. krakowskiej (książę zatwierdził tę transakcję w jego obecności 30 IX w Krakowie). Od końca września przebywał przy dworze w Krakowie: pośredniczył u władcy jako «ordinator negocii» w przypadku książęcych przywilejów z 4 X dla rycerza Dominika Pieniążka (potwierdzenie posiadania wsi Dominikowic) i dla klasztoru norbertanek w Imbramowicach (przywilej prawa niemieckiego dla wsi Tarnawy); na obu tych przywilejach świadkował wraz z bratem Imramem, podobnie jak dwa dni później w Krakowie na akcie kontraktu lokacyjnego m. Brzeska, wystawionym przez opata miejscowego klasztoru premonstratensów.
Po objęciu władzy Leszek Czarny mianował nowym cześnikiem krakowskim Ottona z rodu Toporów, tradycyjnie sprzyjających mazowiecko-sieradzkiej linii Piastów (poświadczony z urzędem 31 X 1280). S. dopiero w okresie 12 V 1282 – 8 XII 1284 odnotowywany był jako nowy kaszt. wiślicki (w ziemi sandomierskiej), jednak urząd mógł objąć już po elekcji Leszka Czarnego w grudniu 1279 albo też po odparciu przez nowego księcia najazdu kniazia Lwa halickiego w styczniu lub lutym 1280. Nie można też jednak wykluczyć, że S. przez jakiś czas nie dzierżył żadnego urzędu. W r. 1282 część panów małopolskich, na czele z przywódcą Toporów woj. sandomierskim Januszem, próbowała poddać ziemię sandomierską ks. czerskiemu Konradowi II. Ostatecznie pretendent zrezygnował z walki, a Leszek Czarny postarał się o pokojowe załagodzenie kryzysu. W przededniu lub w następstwie tego konfliktu bieg wydarzeń mógł zmusić księcia do zrównoważenia napięć wewnętrznych poprzez odwołanie się do prośląskiej grupy możnowładczej. W maju 1282, już z nowym urzędem, świadkował na przywileju immunitetowym Leszka Czarnego dotyczącym posiadłości biskupstwa lubuskiego. Był też obecny wśród możnowładczych świadków różnych orientacji politycznych 10 VIII 1283 w Krakowie, przy okazji uposażenia przez opata tynieckiego Tomasza konwentu dominikanów w Opatowcu (w ziemi wiślickiej). W grudniu 1284 w Krakowie S. znalazł się, obok kaszt. krakowskiego Janusza, woj. sandomierskiego Ottona (obu Toporów), kasztelanów: lubelskiego Jana, sandomierskiego Marka, wojnickiego Świętosława i radomskiego Piotra, wśród poręczycieli różnych orientacji politycznych, którzy gwarantowali własnymi dobrami ugodę między ks. Leszkiem Czarnym a bp. krakowskim Pawłem z Przemankowa, a zwłaszcza spłatę w ciągu 6 lat drugiej części raty 3 tys. grzywien (pierwsza w tej wysokości miała być zabezpieczona przez czasowe przekazanie biskupowi w użytkowanie Korczyna i Dzierążni). S. na pewno cieszył się zaufaniem obu stron ugody jako uczestnik buntu z r. 1273 (u boku biskupa), po r. 1274 pogodzony z ks. Bolesławem i były komornik nadw. księżnej Kingi. Powodem konfliktu i tłem ugody było poparcie udzielone przez biskupa księżnej-wdowie Kindze w jej sporze z Leszkiem Czarnym o zakres jej władzy nad ziemią sądecką.
W czasie buntu zorganizowanego przez ród Toporów (na czele z kaszt. krakowskim Januszem oraz wojewodami: krakowskim Żegotą i sandomierskim Ottonem) w kwietniu–maju 1285 dochował S. wierności księciu, a nawet (sadząc na podstawie jego awansu na kaszt. krakowską) należał do przywódców wiernego Leszkowi Czarnemu mniejszościowego stronnictwa legitymistycznego. Po klęsce buntowników 3 V t.r. pod Bogucicami nad Rabą książę dokonał zmian na najważniejszych urzędach, nie cofnął się przed surowymi represjami oraz wynagradzał swoich zwolenników i posiłkujących go Węgrów. S. już 9 VI jako nowo powołany kaszt. krakowski świadkował w Krakowie na akcie nadania Kębłowa Stanisławowi z Chrobrza, który dochował księciu wierności wbrew swoim rodowcom oraz w tymże czasie – na akcie książęcego zezwolenia na prowadzenie akcji lokacyjnej dla kaszt. wojnickiego Andrzeja. Także później wymieniany był na pierwszym miejscu list świadków nadań książęcych dla zasłużonych w tłumieniu rebelii kombatantów: na przywileju immunitetowym dla wsi Krzyżanowice kaszt. wiślickiego Świętosława (15 VIII 1286 w Krakowie) oraz na aktach nadań młyna nad Nidą dla rycerza Klemensa Sulisławica (11 V 1287 w Krakowie) i wsi Latoszyn dla rycerza Czadra Świętosławowica (14 V t.r. w Krakowie), czy też zezwoleniu na prowadzenie akcji kolonizacyjnej dla Piotra Dobiesławowica ze Sprowy (1288). Świadkował też na dokumentach książęcych dotyczących represji wobec buntowników z rodu Toporów: (1286 w Krakowie) usunięcia utrudnień czynionych niegdyś pod Krakowem konwentowi dominikanów przez komesa Grzegorza Żegocica z Balic, ściętego w następstwie buntu, oraz nadania wsi skonfiskowanych byłemu woj. sandomierskiemu Ottonowi: Żyrkowic klaryskom ze Skały (9 I 1286 w Krakowie) i Wielogłów węgierskiemu rycerzowi Jerzemu z Sováru (19 II 1287 w Krakowie). Sam S. za zasługi otrzymał 26 VII 1286 w Sandomierzu od księcia w dziedziczne władanie wieś Karniowice w kaszt. krakowskiej. Dn. 30 XI t.r. w Krakowie uczestniczył w odnowionej ugodzie księcia z bp. Pawłem z Przemankowa jako jeden z wyznaczonych przez księcia arbitrów (drugim był woj. krakowski Piotr) powtórna ugoda – dotycząca drugiej raty 3 tys. grzywien była konieczna, bowiem zmianie uległa sytuacja polityczna i niektórzy poręczyciele pierwszej należeli do przywódców buntu w r. 1285. Arbitrzy zadecydowali o nadaniu wieczystym książęcej Dzierążni biskupowi, a ten darował księciu spłatę 3 tys. grzywien; wiadomo też, że S. przywiesił do tego aktu swoją pieczęć.
W okresie pełnienia urzędu kasztelana S. świadkował na większości najważniejszych przywilejów książęcych, wydanych dla uspokojenia sytuacji politycznej i pozyskania poparcia poza środowiskami rycerskimi, m.in. na akcie lokacyjnym gminy miejskiej w Sandomierzu (1286), na dokumentach dla klasztorów łysogórskiego, tynieckiego, zwierzynieckiego, mogilskiego, buskiego i miechowskiego. Za jego rządów kasztelańskich wzmocnieniu uległa tendencja do rywalizacji instytucjonalnej urzędu kasztelana z urzędem woj. krakowskiego, zwłaszcza sąd kasztelana w 2. poł. XIII w. rywalizował z sądem wojewody i sędziego nadw. krakowskiego w sprawowaniu jurysdykcji zastrzeżonej dla księcia (i w jego imieniu). Sytuacja ta była konsekwencją przesądzonego w czasach Bolesława Wstydliwego pierwszeństwa kasztelana przed wojewodą krakowskim. Ilustracją tego mechanizmu był proces między przeorem klasztoru miechowskiego Piotrem a klerykiem Zdzisławem ze Słomnik o Rzeplice nad Szreniawą. Po przegranej przed sądem wojewody, kleryk Zdzisław pozwał przeora do sądu kasztelańskiego, ponownie jednak przegrał i musiał w obecności kasztelana przyjąć od Piotra cztery grzywny odstępnego; proces wznowiony z inicjatywy Floriana, brata Zdzisława, zakończył się podobnym wyrokiem księcia 29 I 1287.
Po śmierci ks. Leszka Czarnego (30 IX 1288) Małopolanie na czele z bp. Pawłem z Przemankowa i S-em wybrali na tron ks. płockiego Bolesława; powierzył on S-owi w zarząd zamek krakowski, zachowując go na urzędzie kasztelana. Kiedy jednak jesienią t.r. swe pretensje do tronu zgłosił ks. wrocławski Henryk IV Probus, a mieszczanie krakowscy wpuścili go z wojskiem w obręb murów miejskich, S. zmienił front i oddał Wawel Henrykowi. Motywy tego czynu nie są jasne; w dawniejszej literaturze upatrywano w S-u egzekutora ostatniej woli Leszka Czarnego lub sądzono, że uległ przewadze militarnej. Nowsza historiografia twierdzi, że S. nie godził się na marginalizację swej pozycji po zawarciu porozumienia książąt: Bolesława płockiego i kolejnego pretendenta Konrada II czerskiego oraz związany z tym wzrost wpływów byłych buntowników z r. 1285 popierających tego ostatniego, na czele z byłymi wojewodami: krakowskim Żegotą i sandomierskim Ottonem oraz ich rodem Toporów (T. Nowakowski); ostatnio wysunięto hipotezę o przekupieniu S-a przez oblegających Wawel Ślązaków (Sperka), a nawet przypisano mu rolę spadkobiercy koncepcji Leszka Czarnego i wyraziciela tendencji zjednoczeniowych, popierającego Henryka IV jako najsilniejszego pretendenta-jednoczyciela ziem polskich (P. Żmudzki). Wydaje się jednak, że (niezależnie od aktywności S-a na małopolskiej scenie politycznej) trzeba przede wszystkim pamiętać o jego śląskich powiązaniach rodowych i politycznych. Późniejsze losy S-a nie są znane; należy przyjąć że zmarł lub poległ w walkach w r. 1289 – może w przegranej przez Ślązaków bitwie pod Siewierzem 26 II 1289, w następstwie której ks. Władysław Łokietek zajął na krótko Kraków.
S. i jego brat Imram konsekwentnie pisali się z Niedźwiedzia, tu zatem można lokalizować ich rezydencję (gródek?) i ośrodek dóbr obejmujących przynależne do Niedźwiedzia wsie lub tereny, na których później powstały wsie: Łuczyce, Trątnowice, Kępa, Czyżowice, Brus i Waganowice. W r. 1279 wyraził S. zgodę, by jego brat Imram przekazał kapit. krakowskiej swą część ojczystą w Goszczy w zamian za część w Trątnowicach (obie wsie w ziemi krakowskiej) i dopłatę 40 grzywien srebra. Od r. 1286 posiadał nadaną przez księcia w dziedziczne władanie wieś Karniowice.
Brak informacji o żonie S-a. Jego dzieci zostały odnotowane w spisanej ok. 1285–8, a dotyczącej zdarzenia z r. 1271, relacji o cudzie św. Jacka, złożonej na ręce lektora Klemensa z klasztoru dominikanów w Krakowie. Świadkami zdarzenia oprócz S-a byli jego synowie: rycerze (milites) Piotr i Andrzej, a cudowne uzdrowienie dotyczyło nieznanej z imienia córki S-a, żony rycerza Skarbimira. O córce tej brak innych wiadomości, a jej męża można identyfikować (M. Zdanek) ze Skarbimirem z rodu Awdańców, podkomorzym sandomierskim (1268) i krakowskim (1270–3), później konarskim krakowskim (1273) i kaszt. wojnickim (1275–7), synem potężnego w 1. poł. XIII w. możnowładcy, kaszt. i woj. krakowskiego Pakosława Lasocica, zwanego Starym. Również o synach S-a, Piotrze i Andrzeju, brak innych informacji; należy zakładać, że ok. 1285–8 obaj byli w sile wieku, urodzili się na początku l. sześćdziesiątych XIII w. (świadomie obserwowali zdarzenie ok. r. 1271, choć nie musieli mieć jeszcze wtedy lat sprawnych). Słuszna wydaje się hipoteza (Sperka), iż jeden z nich (zapewne Piotr) mógł być przodkiem znanej w 2. poł. XIV w. możnowładczej rodziny Szafrańców z Łuczyc i Pieskowej Skały h. Starykoń, blisko związanej z klasztorem dominikanów w Krakowie, dziedziczącej części w Niedźwiedziu i Trątnowicach. Zstępnych Piotra lub Andrzeja Sułkowiców można upatrywać w czynnych w 1. poł. XIV w.: wybitnym duchownym Andrzeju z Łuczyc, mistrzu prawa kanonicznego, kanoniku krakowskim, gnieźnieńskim, skalbmierskim, głogowskim i płockim, kanclerzu arcybp. Jakuba Świnki, zmarłym między r. 1354 a 1357 oraz w znanym tylko z jednego wystąpienia z r. 1364 w kręgu rodowców Janie z Niedźwiedzia. Wśród poświadczonych od następnej generacji Szafrańców imiona Piotr i Jan nadawane były w każdym pokoleniu.
Brat S-a, Imram Krystynowic z Niedźwiedzia (zm. po 1303) wymieniany był w źródłach od r. 1258, zwykle obok brata. Część literatury identyfikuje go z Imramem, łowczym krakowskim w l. 1286–8 (ostatnio Sperka, jego argumentacja nie przekonuje), jednak bardziej prawdopodobne wydaje się utożsamienie łowczego z Imramem z Witowa h. Oksza (zm. przed 1291), wojskim krakowskim w l. 1270–2 (J. Kurtyka). Imrama z Niedźwiedzia można zapewne identyfikować z Imramem «de Medlow» (Mydłów w pow. sandomierskim?), który w r. 1303 wystąpił jako pełnomocnik pochodzącego ze Śląska proczeskiego bp. krakowskiego Jana Muskaty (inaczej Sperka). Po zwycięstwie Wacława II w walce o tron krakowski w r. 1291 doszło do sojuszu i koligacji Starychkoni z Toporami, stronnikami pokonanego wówczas Władysława Łokietka. Manifestacją owego zwrotu było prawdopodobnie ok. r. 1292/3 małżeństwo nieznanej z imienia córki woj. sandomierskiego Ottona h. Topór z nieznanym z imienia przedstawicielem Starychkoni z Niedźwiedzia, którego można identyfikować tylko z Imramem z Niedźwiedzia. Umożliwiło to Toporom odzyskanie skonfiskowanych dóbr oraz zachowanie wpływów i urzędów pod rządami zwycięskiego Wacława II, a Starymkoniom z Niedźwiedzia pozwoliło na przejęcie w wyniku tego małżeństwa dóbr wielogłowskich w ziemi sądeckiej. Ścisłe związki genealogiczne części środowisk obu rodów od końca XIII w., związane z nimi objęcie dużego i zwartego kompleksu dóbr oraz przyswojenie niektórych imion Toporów przez Starychkoni (Żegota, Otto), wreszcie treść dokumentu Kazimierza Wielkiego z r. 1366 adresowanego do przedstawicieli obu rodów, określonych jako pochodzących «de uno avo et de una progenie» (w rzeczywistości woj. Otto h. Topór był zapewne pradziadem macierzystym wymienionych w tym akcie Gniewomira i Tomasza Źrebca z Niedźwiedzia oraz Przecława Gruszki z Wysocic) – zapoczątkowały zapisaną w XV w. legendę herbową, o wspólnym pochodzeniu Toporów i Starychkoni (ci ostatni mieli prawdopodobnie wspólnego XII-wiecznego przodka z Okszami). Imram posiadał również ojczyste części w Niedźwiedziu i Goszczy (tę ostatnią zamienioną z kapit. krakowską na część w Trątnowicach w r. 1279). Gniazdem odrębnej linii Starychkoni, wywodzącej się od Imrama z Niedźwiedzia, stały się Wielogłowy. Za syna Imrama uznać więc należy znanego z r. 1312 Żegotę z Wielogłów, ojca Imrama z Tworkowej, Gnojnika i Niedźwiedzia, znanego z l. 1349–64 burgrabiego czchowskiego w r. 1356. Synowie tego ostatniego dali początek rodzinom Nanajków, Wielogłowskich, Tworkowskich i Chebdów z Tropia h. Starykoń.
W poł. XIV w. odnotowani byli także Jan z Niedźwiedzia, Gniewomir z Niedźwiedzia i Przecław Gruszka z Wysocic (w l. 1364–6) oraz bracia: Mikołaj, Tomasz Źrebiec i Jakusz z Niedźwiedzia w l. 1363–6 (dwaj ostatni podzielili między siebie części w Niedźwiedziu, Trątnowicach, Brusie i Waganowicach oraz zapoczątkowali dwie linie rodziny Niedźwiedzkich h. Starykoń, w których chętnie nadawano imię Imram). Prawdopodobne wydaje się (z uwagi na imiennictwo i posiadłości ich oraz ich zstępnych), iż byli oni braćmi lub braćmi stryjecznymi Imrama Żegocica z Tworkowej i Niedźwiedzia, burgrabiego czchowskiego – a więc wnukami Imrama Krystynowica z Niedźwiedzia i nieznanej z imienia córki woj. sandomierskiego Ottona h. Topór (nie dotyczy to w pełni tylko Jana, w którym można też upatrywać wnuka S-a).
Piekosiński, Rycerstwo, III 140–2 (połączone informacje o S-u i Sułku, kaszt. krakowskim w r. 1268); PSB (Pakosław Stary h. Awdaniec: Skarbimir Pakosławic kaszt. wojnicki); Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Goszcza, Karniowice); Urzędnicy, II/1 (Piotr, woj. sieradzki 1287 błędnie określony jako kaszt. krakowski 1288, zamiast wojewoda), IV/1 (pomieszane informacje o Imramie Krystynowicu z Niedźwiedzia h. Starykoń i Imramie z Witowa h. Oksza, S. i Imram błędnie jako Toporowie); – Balzer O., Królestwo Polskie, Lw. 1919 I 261 i n.; Barański M., Dominium sądeckie. Od książęcego okręgu grodowego do majątku klasztoru klarysek sądeckich, W. 1992 s. 137–9; Baszkiewicz J., Powstanie zjednoczonego państwa polskiego na przełomie XIII i XIV w., W. 1954: Bieniak J., Polska elita polityczna XII w., Cz. III A: Arbitrzy książąt – Krąg rodzinny Piotra Włostowica, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyński, W. 1990 IV 88–9 (protoplasta Sułek z Niedźwiedzia, wymieniony między 1181 a 1191, zapewne 1181/2); Bretschneider P., Schlesische Wappen im mittelalterlichen Handschriften, „Zeitschr. des Vereins f. Gesch. Schlesiens” Bd. 72: 1938 s. 4–7; Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wr. 1982 s. 34, 55; Gumowski M., Handbuch der polnischen Siegelkunde, Graz 1966 s. 163 tabl. 46 nr 483; Gumowski M. i in., Sfragistyka, W. 1960 s. 225; Halecki O., Powołanie księcia Władysława Opolskiego na tron krakowski w r. 1273, „Kwart. Hist.” R. 3: 1913 s. 213–315; tenże, W sprawie pochodzenia Tęczyńskich, „Mies. Herald.” T. 7: 1914 nr 1–2 s. 5; Jurek T., Herby rycerstwa śląskiego w miniaturach Kodeksu o św. Jadwidze z 1353 roku, „Genealogia” T. 3: 1993 s. 28–9; Karasiewicz W., Jakub Świnka arcybiskup gnieźnieński 1283–1314, P. 1948 s. 215–17; tenże, Paweł z Przemankowa biskup krakowski 1266–1292, „Nasza Przeszłość” T. 9: 1959 s. 157–247; Karłowska-Kamzowa A., Fundacje artystyczne księcia Ludwika I brzeskiego, Opole – Wr. 1970 s. 18; Klimecka G., Ród potomków Sieciecha w wiekach XII i XIII, „Studia Źródłozn.” R. 28: 1983 s. 60–1; Kurtyka J., Głos w dyskusji nad referatem o rodzie potomków Sieciecha, w: Genealogia – Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi na tle porównawczym, Red. J. Hertel, J. Wroniszewski, Tor. 1987 s. 229–35; tenże, Topory, Starekonie i Okszyce. W sprawie związków międzyrodowych w XIII i XIV wieku, „Kwart. Hist.” R. 99: 1992 z. 2 s. 17–37; Lalik T., Lokacja Sandomierza w roku 1286, w: Dzieje Sandomierza. Średniowiecze, Red. H. Samsonowicz, W. 1993 s. 99–100; Loenertz R. J., „Żywot świętego Jacka” autorstwa lektora Stanisława jako źródło historyczne, w: Święty Jacek Odrowąż. Studia i źródła. Skarby dominikańskie, Red. M. Zdanek, Kr. 2007; Małecki A., Studia heraldyczne, Lw. 1890 II 99–102; Marecki E., Ugody księcia Leszka Czarnego z biskupem Pawłem z Przemankowa, „Studia Hist.” R. 29: 1986 s. 266–8; Mazur Z., Studia nad kancelarią księcia Leszka Czarnego, Wr. 1975; Mieszkowski K., Ze studiów nad dokumentami i kancelarią księcia Leszka Czarnego, „Studia Źródłozn.” R. 22: 1977 s. 202; Mika N., Walka o spadek po Babenbergach 1246–1278, Racibórz 2008; Mosingiewicz K., Śliwiński B., Rycerstwo polskie z końca XII wieku w falsyfikacie Kazimierza Sprawiedliwego, „Kwart. Hist.” R. 88: 1981 s. 716–18 (protoplasta Sułek Niedźwiedź , wymieniony 1186/7); Motyka J., Kasztelania chrzanowska, Chrzanów 1976 s. 35–6; tenże, Kasztelania chrzanowska, w: Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998 s. 56–7; Mularczyk J., Dobór i rola świadków w dokumentach śląskich do końca XIII wieku, Wr. 1977; Nowakowski T., Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288–1306, Bydgoszcz 1993; Panic I., Lista świadków na dokumentach księcia opolskiego Władysława (1246–1281), „Sobótka” R. 42: 1987 s. 171–83; Pfotenhauer P., Die schlesischen Siegel von 1250 bis 1300 beziehentlich 1327, Breslau 1879 tabl. X/103; Piekosiński F., Heraldyka polska wieków średnich, Kr. 1899 s. 184; tenże, Najstarsze pieczęcie szlachty polskiej, w: tenże, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego, Kr. 1899 III 25–6; tenże, Pieczęcie polskie wieków średnich, cz. I: Doba piastowska, Kr. 1899 s. 129–30 nr 193–195 figura 147–149; Polkowski J., Pieczątka Sulkona kasztelana krakowskiego z 1243 r., „Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. AU” T. 8: 1878 s. 1–10 (błędna data dokumentu); Semkowicz A., Rozbiór krytyczny dziejów Polski Jana Długosza (do 1384 r.), Kr. 1887 s. 248–9, 262; tenże, Walka o monarchię 1288–1294, „Kwart. Hist.” R. 5: 1891 s. 728; Sikora F., Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Leszka Czarnego, „Studia Hist.” R. 22: 1978 s. 3–23; Sperka J., Szafrańcowie herbu Starykoń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Kat. 2001; tenże, Władysław (ok. 1225 – 1281/1282), w: Książęta i księżne Górnego Śląska, Red. A. Barciak, Kat. 1995 s. 120–2; Teterycz A., Małopolska elita władzy wobec zamieszek politycznych w Małopolsce w XIII wieku, w: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyński, W. 2001 IX 76–81; Włodarski B., Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początkach XIV wieku (1250–1306), Lw. 1931 s. 27–74; Wojciechowski P. K., Ugrupowania polityczne w ziemi krakowskiej i sandomierskiej w latach 1280–1288, „Przegl. Hist.” T. 70: 1979 s. 62, 68; Wojciechowski T., Kościelne dzieje Bochni w czasach staropolskich, Bochnia 2003 s. 138; Wojciechowski Z., Sądownictwo prawa polskiego w dobie przedimmunitetowej, Lw. 1930 s. 89–91; Wroniszewski J., Wywody szlachectwa w Małopolsce XIV i XV wieku. Kwestia autentyczności najstarszego wywodu z 1335 r., w: Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów, Red. T. Jasiński, T. Jurek, J. M. Piskorski, P. 1997 s. 230; Wyrozumski J., Udział książąt polskich w walce o spadek po Babenbergach, w: Studia Austro-Polonica, „Zesz Nauk. UJ” 1997, Prace Hist., z. 121 s. 7–20; Żmudzki P., Książę Leszek Czarny w legendach rycerskich, „Przegl. Hist.” R. 86: 1995 z. 2 s. 140–1 (bałamutnie o związkach Starychkoni i Toporów); tenże, Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, W. 2000 (z błędami); – Akta grodz. i ziem., XIII 2688; Arch. Sanguszków, II; Cod. Pol., I, III (nr 15: data 1236 zamiast 1286); Diplomata regum Poloniae et privilegia cardinalium Polonorum a saeculo XIII usque ad saeculum XVI in chartis pergamineis scripta et in archivo capituli Sandomiriensis conservata, Ed. J. Wiśniewski, Sandomierz 1928 nr 1; Długosz, Annales, VII (błędna data poddania zamku krak. przez S-a: 1289 zamiast 1288); Długosz, Liber benef., I; Kod. katedry krak., I; Kod. maz. (Kochanowskiego), nr 89; Kod. mogilski; Kod. Mpol., I, II; Kod. tyniecki; Kronika katedralna krakowska, w: Kętrzyński W., O rocznikach polskich, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz. T. 34: 1897 s. 348 (błędna data 1289 poddania zamku krak.); Legenda śląska, Oprac. T. Wąsowicz, Wr. 1967 ilustr. 6; Legenda świętej Jadwigi, Wyd. J. Pater, Wr. 1993; Lehns- u. Besitzurkunden Schlesiens, II; Mon. Pol. Hist., II (Rocznik Traski, Rocznik Sędziwoja), III (Rocznik małopolski), IV (Cuda św. Jacka); Regesten zur schlesischen Geschichte, Wyd. C. Grünhagen, Breslau 1875 II; Schles. Urk.-buch, II–IV; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 1313, 1332; Zbiór dok. mpol., I nr 6, 10, 11 (falsyfikat z XV w.), IV nr 109, 881, 882, VIII nr 2527; Życie i cuda świętego Jacka z Zakonu Braci Kaznodziejów, Oprac. M. Zdanek, w: Święty Jacek Odrowąż. Studia i źródła. Skarby dominikańskie, Red. tenże, Kr. 2007; – IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Kartoteka.
Janusz Kurtyka