INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Świdrygiełło Olgierdowicz       Świdrygiełło - litografia Józefa Oziębłowskiego z 1840 roku - fragment.

Świdrygiełło Olgierdowicz  

 
 
Biogram został opublikowany w LI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2016-2017.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Świdrygiełło (Switrigello, Swetregal, Switrigall, Swittergall, Swidrygaylo) Olgierdowicz, imię chrzestne Bolesław (między 1370 a 1376 — 1452), książę podolski, siewierski, wielki książę litewski, książę wołyński.

Był najmłodszym synem wielkiego księcia Litwy Olgierda (zm. w maju 1377) i jego drugiej żony Julianny Marii (zm. 17 III 1392), księżniczki twerskiej, bratankiem księcia trockiego i wielkiego księcia Litwy Kiejstuta (zm. 1382). Miał co najmniej dwadzieścioro dwoje rodzeństwa, w tym braci rodzonych: Jagiełłę, późniejszego króla Polski Władysława (zm. 1434), żonatego z Jadwigą Andegaweńską (zob.), Anną Cylejską (zob.), Elżbietą z Pilcy (Pilicy) Granowską (zob.) i Zofią Holszańską, Korybuta (zm. po 1404), księcia siewierskiego, Skirgiełłę (zob.), Lingwena Semena (zob.), Korygiełłę-Kazimierza (zob.), Minigiełłę (zm. przed 1382) i Wigunta (zm. 1392), księcia kiernowskiego, oraz siostry: Kennę Joannę (zm. 1368), żonę księcia słupskiego Kazimierza V (IV), Kaźka (zob.), Eufrozynę (zm. 1405/6), żonę księcia riazańskiego Olega, Teodorę (Fiodorę), żonę kniazia Światosława Karaczewskiego, Helenę (zm. 1437), żonę księcia moskiewskiego Włodzimierza, Marię, żonę bojara lit. Wojdyły, potem kniazia horodeckiego Dawida, Aleksandrę (zob.), żonę księcia mazowieckiego Siemowita IV (zob.), Katarzynę (zm. 1422), żonę księcia meklemburskiego Jana, i Jadwigę (zm. 1400), żonę księcia oświęcimskiego Jana II (Jan III, zob.), a także braci przyrodnich: m.in. Andrzeja Garbatego (zm. 1399), księcia połockiego, Dymitra Starszego (zm. 1399), księcia starodubowskiego, Włodzimierza (zm. 1398), księcia witebskiego i kijowskiego, oraz przyrodnią siostrę Agrypinę (zm. 1393), żonę Borysa, księcia suzdalskiego. Braćmi stryjecznymi Ś-y byli m.in. wielcy książęta Litwy Witold (zm. 1430) i Zygmunt Kiejstutowicze (zm. 1440), a siostrami stryjecznymi Anna Danuta (zob.) i Ryngałła Anna (zob.). Bratankami Ś-y byli m.in. królowie Polski Władysław III i Kazimierz Jagiellończyk (zob.).

Od śmierci ojca Ś. przebywał pod opieką matki w Witebsku. Wraz z braćmi w październiku 1382 wziął udział w zjeździe książąt lit. z dostojnikami zakonu krzyżackiego na wyspie na rzece Dubissie i świadkował w dokumentach wystawionych przez Jagiełłę i Skirgiełłę. Wg relacji Jana Długosza przybył w lutym 1386 do Krakowa w orszaku Jagiełły na jego ślub z królową Jadwigą oraz koronację królewską i 13 II t.r. złożył królowej w imieniu brata bogate dary. Razem z innymi książętami lit. przyjął tamże 15 II chrzest w obrządku łacińskim, na którym otrzymał imię Bolesław. W nowszej literaturze przedmiotu (J. Tęgowski) istnieje pogląd, że nie brał jednak udziału w uroczystościach koronacyjnych Władysława Jagiełły i chrzest przyjął później.

Po zgonie księżnej Julianny Ś. zabił przysłanego przez Władysława Jagiełłę do Witebska jego namiestnika Fiodora Wiesnę i na kilka miesięcy objął samodzielne rządy w dzielnicy. W odpowiedzi Jagiełło wysłał zimą 1393 książąt Witolda i Skirgiełłę, którzy uwięzili Ś-ę i pod strażą odesłali go na dwór krakowski. W Polsce przebywał Ś. od 11 VIII 1393 do r. 1396. Następnie udał się na Śląsk, zapewne do swego szwagra, księcia Jana III oświęcimskiego, a stamtąd na Węgry. Dążąc do powrotu na Litwę i odzyskania ojcowizny, zabiegał od stycznia 1398 z księciem siewierskim Fiodorem Lubartowiczem o pomoc wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Konrada von Jungingen. Nie uzyskawszy wsparcia Zakonu, wrócił prawdopodobnie do Polski i pogodził się z Witoldem. Uczestniczył 16 VIII 1399 w zakończonej klęską bitwie jego wojsk z Tatarami Złotej Ordy pod wodzą Timur-Kutługa i Edygeja nad Worsklą. Przed 17 VIII 1400 otrzymał w lenno od Jagiełły Podole Zachodnie, które zobowiązał się zwrócić w razie powrotu z tatarskiej niewoli star. krakowskiego Spytka Melsztyńskiego (z Melsztyna), w którego śmierć nie wierzono. Ponadto przyrzekł nie powierzać zamków podolskich w zarząd prawosławnym. Jako książę lit., pan, dziedzic oraz książę Podola wystawił dokumenty dla franciszkanów (17 VIII 1400) i dominikanów (30 III 1401) kamienieckich. W Bełzie zawarł 27 II 1401 sojusz ze swym szwagrem, księciem mazowieckim Siemowitem IV, skierowany przeciw wszystkim wrogom, z wyłączeniem Jagiełły. Najpewniej ok. r. 1400 otrzymał od króla zapis na ziemi żydaczowskiej na Rusi, kluczach majątkowych Szydłów, Stopnica oraz Drugnia i Uście na Sandomierszczyźnie, a także 1400 grzywien czynszu na żupach wielickich. Po unii wileńsko-radomskiej (1401) i mianowaniu Witolda wielkim księciem Litwy, Ś., który liczył na to stanowisko, ponownie wystąpił na przełomie l. 1401 i 1402 przeciw królowi. W przebraniu kupca zbiegł do Malborka, gdzie jako książę i dziedzic Litwy i Rusi oraz władca Podola zawarł 2 I 1402 sojusz z Zakonem: w zamian za pomoc w odzyskaniu ziem ojczystych przyznał Zakonowi Żmudź aż po Niewiażę i część puszczy sudawskiej, a Psków uznał za krzyżacką strefę wpływów. Występując przeciw Jagielle, utracił niedawno otrzymane nadania, natomiast Krzyżacy oddali mu do dyspozycji zamek Bäslack (obecnie Bezławki) koło Rastenburga (obecnie Kętrzyn), blisko granicy z Litwą. Uczestniczył po stronie krzyżackiej w zjeździe z Jagiełłą 24 V t.r. w Toruniu, a później brał czynny udział w toczącej się wojnie Zakonu z Litwą, także po fiasku swych przygotowań do szykowanego na lato 1402 przewrotu w Wilnie. Stronnicy Ś-y wywołali też bunt na Podolu, stłumiony w czerwcu t.r. przez króla. Ś. wziął udział po stronie Zakonu w rokowaniach z Jagiełłą i Witoldem na Dubissie 8 IX 1402 i w Wilnie 25 XII 1403, w wyniku których zawarto ugodę: Zakonowi król obiecał zwrot sum wydanych na utrzymanie Ś-y, a jego samego zobowiązano do opuszczenia Prus. Przed 21 I 1404 wrócił Ś. na Litwę i wiosną t.r. wziął udział w wyprawie Witolda na Smoleńsk, przeciw zbuntowanemu księciu Jerzemu Światosławowiczowi. Otrzymał też nowe uposażenie; jego obszar jest sporny: pojawiła się opinia o władaniu Briańskiem i Czernihowem (J. Matusas, J. Tęgowski, G. Błaszczyk), całą Siewierszczyzną (A. Barbašev, M. Hruševs’kyj, Z. Wdowiszewski), lub Briańskiem i Starodubem oraz posiadłościami na ziemiach ruskich Korony (A. Lewicki, S. Polechov). Wiarygodny wydaje się pogląd, że z powodu utraty zaufania do Ś-y Witold ograniczył nadania do Trubecka i Czernihowa (S. M. Kuczyński, J. Nikodem). W szeregach rycerstwa polskiego uczestniczył Ś. latem 1406 w wyprawie przeciw Moskwie. Wg Jarosława Nikodema dopiero po zdradzie księcia Aleksandra Patrykiewicza otrzymał po nim Briańsk i Starodub.

W trakcie przygotowań do kolejnej wyprawy lit. przeciw księstwu moskiewskiemu, Ś. w czerwcu 1408 podniósł bunt; z wieloma kniaziami oraz bojarami ruskimi, uprowadzając ze sobą posłów Witolda, zbiegł do księcia moskiewskiego Wasyla I Dymitriewicza. W Moskwie otrzymał hojne uposażenie: Włodzimierz nad Klaźmą, Perejasław, Juriew, Wołokamsk, Rżew i połowę Kołomny; we wrześniu bronił przed wojskiem Witolda przeprawy przez Okę. Po pokoju litewsko-moskiewskim zawartym 14 IX 1408 nad Ugrą zbiegł na Kubań do chana Złotej Ordy, jednak przed 15 IX 1409 wrócił na Litwę pod kontrolę Witolda. W czasie konfliktu Polski i Litwy z zakonem krzyżackim, w wyniku tajnych pertraktacji z wielkim mistrzem Ulrichem von Jungingen, Ś. otrzymał od niego 2 X t.r. wystawiony w Świeciu dokument przymierza, a dwa dni później także glejt bezpieczeństwa na swobodny przyjazd do Prus oraz obietnicę zbrojnej pomocy w odzyskaniu ojcowizny. Po wykryciu zdrady został przed 27 XI uwięziony przez Witolda. W niewoli na Litwie spędził ponad osiem lat, m.in. na zamku w Krzemieńcu.

Dzięki pomocy swych stronników, kniaziów ruskich Daszka Ostrogskiego i Aleksandra Iwanowicza Nosa, którzy zdobyli zamek w Krzemieńcu, Ś. zbiegł z niewoli nocą z 24 na 25 III 1418 i przy wsparciu bojarów wołyńskich opanował Łuck. Po niepowodzeniu buntu uciekł przez Mołdawię na Węgry do króla Zygmunta Luksemburskiego i nawiązał kontakty z wielkim mistrzem krzyżackim Michałem Küchmeisterem. Podróżował po Europie, pojawił się m.in. na dworze księcia Styrii, Karyntii i Krainy Ernesta Żelaznego Habsburga oraz na soborze w Konstancji. Podczas zjazdu Jagiełły z Zygmuntem Luksemburskim w maju 1419 w Koszycach uzyskał za wstawiennictwem podkomorzego krakowskiego Piotra Szafrańca przebaczenie króla polskiego, który wyznaczył mu na utrzymanie dochody ze star. opoczyńskiego i czynsz na żupach królewskich oraz włości na Pokuciu. Do Polski Ś. wrócił przed 4 III 1420. Dzięki królowi i panom kor., którzy za niego poręczyli, doszło 10 VIII t.r. w Miednikach na Żmudzi do zawarcia ugody z wielkim księciem Witoldem, w której Ś. przyrzekł Witoldowi wierną służbę i dotrzymanie warunków porozumienia. Z woli Jagiełły otrzymał księstwo czernihowskie z Trubeckiem i Briańskiem, a później także księstwo nowogrodzko-siewierskie.

Zobowiązania wobec Witolda wypełniał Ś. przez następne dziesięć lat. W marcu 1421 odparł najazd tatarski, a jeńców odesłał Witoldowi. Po wypowiedzeniu przez Jagiełłę wojny Zakonowi wysłał 27 VII 1422 wielkiemu mistrzowi Pawłowi von Russdorf deklarację nieprzyjaźni i wziął udział w działaniach zbrojnych przeciw Krzyżakom w Prusach; przywiesił swą pieczęć do głównego dokumentu pokoju mełneńskiego (27 IX 1422). Wsparł zbrojnie Witolda latem t.r. w jego wyprawie przeciw Nowogrodowi Wielkiemu. Po zjeździe monarchów w Łucku w styczniu 1429, w okresie «burzy koronacyjnej», poparł starania Witolda o koronę królewską Litwy i jednocześnie, w kwietniu t.r., odnowił kontakty z królem Zygmuntem Luksemburskim. We wrześniu 1430 był obecny w Wilnie podczas przygotowań do koronacji Witolda, na którą przybyły delegacje władców ruskich i Tatarów, wielki mistrz krzyżacki Russdorf, a także 10 X t.r. Jagiełło z panami kor.

Krótko przed śmiercią wielkiego księcia Witolda (27 X 1430) Ś. potajemnie opuścił dwór wileński i podczas trwania uroczystości pogrzebowych zajął główne zamki Litwy i nie dopuścił do wyjazdu Jagiełły z Wilna. Nakłonił panów lit. i ruskich, by wybrali go na wielkiego księcia i choć było to niezgodne z postanowieniami unii horodelskiej o wspólnej elekcji, zostało zatwierdzone przez przetrzymywanego króla. W wystawionych 7 XI 1430 w Trokach dokumentach ugody, obaj deklarowali wolę zachowania pokoju do czasu wspólnego zjazdu, planowanego na 15 VIII 1431, na którym miano rozpatrzyć sporne sprawy polsko-litewskie. Wg skrajnej opinii w historiografii (J. Nikodem) elekcja Ś-y była zamachem stanu, a król nie uprawomocnił wyboru, lecz zmuszony przez brata zawarł z nim tylko czasowe porozumienie. Tymczasem Ś. pragnął uzyskać pełną polityczną niezależność od Korony i w tym celu szukał sojuszników. Już 9 XI 1430 zwrócił się z propozycją sojuszu do króla Zygmunta Luksemburskiego i do wielkiego mistrza Russdorfa, wyraził też gotowość przyjęcia korony królewskiej. Planował małżeństwo z córką hospodara mołdawskiego Aleksandra Dobrego i wysłał poselstwo do mistrza inflanckiego Cyssego von Rutenberg. W Jelenim Dworze wymógł 29 XI t.r. na wciąż przetrzymywanym przez siebie Jagielle zobowiązanie do zwrotu czterech zamków podolskich (Kamieniec, Czerwonogród, Skała, Smotrycz), zajętych przez miejscową szlachtę, która na wieść o zmianie na tronie wielkoksiążęcym uwięziła litewskiego star. Jana Dowgirda i przyłączyła zamki do Korony. Deklarował jednak, że zwróci zamki Polsce, jeśli rada królewska sprzeciwi się warunkom umowy lub zjazd sierpniowy nie zakończy się porozumieniem. Ś. uwolnił Jagiełłę zapewne na przełomie grudnia 1430 i stycznia 1431. Dla odzyskania zamków wysłał na Podole kniazia Iwana Babę, a po odmowie ich wydania przez star. kamienieckiego Michała Buczackiego rozpoczął na początku r. 1431 zbrojne działania na Podolu Zachodnim i na pograniczu z Rusią kor.

Dążąc do zerwania unii, Ś. zawarł 21 I 1431 sojusz z Nowogrodem Wielkim i jednocześnie prowadził ożywioną korespondencję z dostojnikami Zakonu. Na przełomie stycznia i lutego t.r. wysłał poselstwo do wielkiego mistrza krzyżackiego Russdorfa, mistrza inflanckiego Cyssego von Rutenberg, arcybp. Rygi Henninga Scharpenberga i bp. Dorpatu Dietricha III Reselera z ofertą odnowienia sojuszu z czasów panowania wielkiego księcia Witolda. W kwietniu wyprawił posłów na czele z kniaziem Wasylem Krasnym Druckim do Jagiełły do Biecza; w imieniu Ś-y podkreślali oni jego prawa dziedziczne do tronu wielkoksiążęcego i odmawiali zwrotu Wołynia z Łuckiem. Za warunek konieczny do prowadzenia dalszych rozmów Ś. uznał ustąpienie Polaków z zamków podolskich. Przez posła Piotra Montygerdowicza zwrócił się do chana Złotej Ordy Uł-Mahmeta z propozycją przymierza; została ona przyjęta w maju i chan zobowiązał się do udzielenia Litwie pomocy przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Podobną umowę zawarł Ś. w 1. poł. t.r. z hospodarem Mołdawii Aleksandrem Dobrym. W Skirstymoniu zawarł 19 VI z wielkim mistrzem Russdorfem zaczepno-odporne przymierze wieczyste, a następnego dnia powiadomił o tym Jagiełłę. Na wieść o skali działań wojennych, prowadzonych od ok. 24 VI przez Polskę wobec Litwy na Wołyniu, Ś. zwrócił się 3 VII do wielkiego mistrza i mistrza inflanckiego o pomoc zbrojną; list Jagiełły wypowiadający wojnę dotarł do Ś-y 14 VII. Pod koniec lipca Ś. przybył do obleganego przez Polaków Łucka, ściągając na odsiecz wojsko litewsko-rusko-tatarskie. Ranny w przegranej 31 VII bitwie, ratował się ucieczką i wkrótce rozpoczął negocjacje z królem. Wraz z obecnymi na wyprawie wołyńskiej kniaziami i panami lit. potwierdził 1 IX w Czartorysku rozejm z Koroną, który miał obowiązywać do 24 VI 1433; utrzymywał on dotychczasowy stan posiadania, a dla uregulowania spornych spraw i statusu Podola wyznaczono na 2 II 1432 zjazd polsko-litewski w Połubiczach. W okresie rozejmu Ś. zabiegał u Jagiełły o zwolnienie jeńców lit., a jednocześnie torpedował podejmowane przez stronę polską próby pojednania i przedyskutowania spornych kwestii; ponowił też starania o zbudowanie szerokiej koalicji na wypadek wznowienia wojny z Polską. W styczniu 1432 zaproponował arcybp. Rygi i bp. Dorpatu dołączenie do przymierza z Zakonem. Prowadził kolejne pertraktacje z Nowogrodem Wielkim, w wyniku których wiosną t.r. przyjęto tam na utrzymanie («kormlenie») wysłanego przez Ś-ę jego bratanka, księcia Jerzego Lingwenowicza. W wyniku zabiegów Ś-y pokój z Litwą odnowiła republika Pskowa. Hołd wierności złożyli Ś-lle kniaziowie Odojewscy, a w czerwcu zawarł Ś. sojusz ze swym siostrzeńcem, księciem mazowieckim Siemowitem V. Szczególnie ważne było dla Ś-y wzmocnienie współpracy z Zakonem, który jeszcze pod koniec sierpnia 1431 rozpoczął wojnę z Polską; w liście do wielkiego mistrza z 17 II 1432 zapewnił Ś., że udzieli pomocy zbrojnej Zakonowi, a na zjeździe z Russdorfem i dostojnikami Zakonu w Skirstymoniu 15 V t.r. odnowił wieczyste przymierze litewsko-krzyżackie, wzmocnione gwarancją wierności, złożoną przez kniaziów, panów i bojarów litewsko-ruskich oraz miasta; strony miały też powołać swych stałych przedstawicieli przy wielkim księciu i wielkim mistrzu. Zgodnie z tym postanowieniem pod koniec maja Ś. przyjął w Grodnie poselstwo polskie na czele z bp. włocławskim Janem Szafrańcem i kaszt. sieradzkim Wawrzyńcem Zarembą w otoczeniu delegacji krzyżackiej. Z kolei posłowie Ś-y na zjazd polsko-krzyżacki 10 VIII pod Bydgoszczą w sprawie uregulowania sporów granicznych, Sudywoj Wolimuntowicz i Jerzy Butrym, weszli w skład delegacji Zakonu.

W nocy z 31 VIII na 1 IX 1432 w dworze w Oszmianie na Ś-ę, udającego się na zjazd polsko-krzyżacko-litewski, zwołany na 15 IX t.r. do Brześcia, dokonano zamachu. Ś. zdołał uciec z garstką ludzi, m.in. z woj. wileńskim Jerzym Giedygołdem, Iwaszką Moniwidowiczem i chanem tatarskim Seid-Ahmedem Betsubowiczem, pozostawiając jednak swą ciężarną żonę. Już 3 IX znalazł się w Połocku, skąd odprawił posła do mistrza inflanckiego Cyssego von Rutenberg i wielkiego mistrza Russdorfa z prośbą o pomoc wojskową, i rozpoczął przygotowania do walki o odzyskanie utraconego tronu. Tymczasem kierujący zamachem spiskowcy, którym przewodzili kniaź Semen Iwanowicz Holszański, książę Olelko Włodzimierzowicz, panowie Piotr Montygerdowicz i Jan Gasztołd, przejęli 4 IX Wilno i oddali tron wielkoksiążęcy Zygmuntowi Kiejstutowiczowi, a ten wysłał poselstwo do Jagiełły z prośbą o zatwierdzenie go na godności (co nastąpiło 15 X w Grodnie). Przyczyną zamachu stanu było z pewnością niezadowolenie części elity lit. z polityki Ś-y, zmierzającej do całkowitego zerwania unii polsko-litewskiej. Historiografia dziewiętnastowieczna kładła nacisk na wyznaniowe podłoże konfliktu, spowodowane oparciem się rządów Ś-y na Rusinach, co wywołało zaniepokojenie panów litewskich — katolików (A. Lewicki, M. Lubavskij). W historiografii dwudziestowiecznej pojawiło się stanowisko eksponujące rolę Polaków w organizacji zamachu (J. Matusas, O. Halecki, E. Maleczyńska). Wskutek przewrotu doszło do podziału W. Ks. Lit. na część północno-zachodnią z Wilnem oraz południowo-wschodnią, ruską, uznającą władzę wielkoksiążęcą Ś-y, który też natychmiast podjął walkę o odzyskanie tronu w Wilnie. Nie czekając na obiecaną pomoc z Inflant, ruszył w październiku z posiłkami twerskimi i tatarskimi w kierunku Oszmiany i mimo przewagi liczebnej poniósł tam 8 XII klęskę. Do niewoli Kiejstutowicza dostało się wielu jego stronników, m.in. kniaź Jerzy Lingwenowicz i woj. Jerzy Giedygołd. Sam Ś. uciekł do Połocka, utrzymując władzę na północnych ziemiach ruskich.

Mając zapewnienie zbrojnej pomocy zakonu krzyżackiego i chana Uł-Mahmeta, Ś. podjął 20 XII 1432 decyzję o wznowieniu na przełomie stycznia i lutego 1433 pochodu na Litwę, przy jednoczesnym ataku na Polskę hospodara mołdawskiego Eliasza I. Do obozu w Witebsku przybyli star. podolski (litewski) Fedko Nieświcki i namiestnik kijowski kniaź Michał Holszański oraz posiłki sojuszników z Tweru i Moskwy. Mistrz inflancki Rutenberg 28 I 1433 wypowiedział wojnę Kiejstutowiczowi i wkrótce zaatakował Litwę; Ś. ruszył ze swymi wojskami na przełomie lutego i marca, ale ograniczył się do niszczenia terenów przygranicznych. Obok działań wojskowych obydwie strony konfliktu podjęły zabiegi dyplomatyczne. Dn. 22 III t.r. uczestnicy zjazdu w Witebsku wystosowali list obediencyjny do soboru bazylejskiego, w którym manifestowali poparcie dla Ś-y, skarżyli się na zamachowców z r. 1432, wspieranych przez króla polskiego, oraz zapewniali poparcie dla idei unii kościelnej. W kwietniu 1433 kniaź Aleksander Nos zdradził Kiejstutowicza i poddał Ś-lle ziemię łucką, a w maju po sukcesach militarnych stronnik Ś-y kniaź Nieświcki przejął kontrolę nad Podolem Wschodnim.

W r. 1433 poparł Ś. przebywającego na Litwie Seida-Ahmeta Betsubowicza, pomagając mu w zdobyciu władzy w Złotej Ordzie. W lipcu t.r. obydwie strony wojny domowej na Litwie przygotowywały plany decydującej rozprawy. Pod koniec lipca spod Brasławia ruszyła w stronę Oszmiany wielka ofensywa wojsk Ś-y, wspierana przez siły inflanckie. Ś. w poł. sierpnia bezskutecznie oblegał Wilno i Troki, następnie przez Lidę, Krewo, Mołodeczno, Zasław i Mińsk ruszył do Borysowa, zostawiając za sobą spaloną ziemię. Pod Łukomlą rozpuścił wojsko, a sam udał się do Kijowa. Kampania Ś-y nie przyniosła trwałych rezultatów z powodu taktyki Kiejstutowicza, polegającej na unikaniu starcia w otwartym polu. Ś. znów próbował interwencji dyplomatycznej, wysyłając w lipcu i sierpniu listy do soboru bazylejskiego. Pod koniec września, w wyniku kontruderzenia Kiejstutowicza, utracił grody (oprócz Mścisławia) zdobyte podczas kampanii letniej. Z powodu równowagi sił w wojnie domowej na Litwie oraz przewagi Polski w konflikcie z Zakonem, Ś., chcąc pozbawić Kiejstutowicza królewskiego poparcia, wystąpił 10 XI w liście do Jagiełły z propozycją pokoju. W odpowiedzi król zaproponował bratu osobiste spotkanie; do śmierci Jagiełły (1 VI 1434) do spotkania nie doszło.

Gdy wiosną 1434 przybył Ś. z Kijowa do Smoleńska, rozpoczął przygotowania do kolejnej wyprawy przeciw Kiejstutowiczowi. Zapewnił sobie pomoc Moskwy, Tweru, rycerzy inflanckich i Tatarów Seid-Ahmeta. W tym czasie Kiejstutowicz wydał w Trokach przywilej ziemski (6 V 1434), obejmujący również bojarstwo ruskie; starał się o pozyskanie prawosławnych zwolenników Ś-y, który znowu próbował zabiegów dyplomatycznych, wysyłając latem poselstwo do papieża Eugeniusza IV. Ofensywa wojenna ruszyła pod koniec sierpnia t.r., ale do rozprawy z przeciwnikiem nie doszło. W Połocku Ś. rozpuścił wojska i ponownie udał się do Kijowa, któremu zagroził najazd księcia Olelki Włodzimierzowicza, stronnika Kiejstutowicza. We wrześniu Ś-ę zdradził kniaź Aleksander Nos, oddając zamek łucki Kiejstutowiczowi. Następnie królowi Władysławowi III i Koronie poddał się kniaź Fedko Nieświcki, jako star. krzemieniecki (Wołyń) i bracławski (Podole Wschodnie). Ponieważ pozycja Ś-y na Rusi Południowej słabła, zaniechał on rozpoczętej już wyprawy na Litwę. W grudniu t.r. przyjął poselstwo cesarza Zygmunta Luksemburskiego i zwrócił się do Zakonu z prośbą o pomoc w walce.

Pod koniec marca 1435 został oskarżony o spisek protegowany Ś-y, nowy metropolita Rusi Herasym, z którym jeszcze w poprzednim roku nawiązali kontakty stronnicy Kiejstutowicza. Metropolita został ujęty w Smoleńsku z dowodami zdrady i przewieziony do więzienia w Witebsku, gdzie zbierały się wojska na nową wyprawę; za zdradę został tam pod koniec lipca t.r. publicznie spalony. Jeszcze w czerwcu wysłał Ś. ponownie listy do soboru. Wszystkie te zabiegi wywoływały reakcje soboru i papieża, ale w żaden sposób nie wpływały na polityczne położenie Ś-y, bowiem decydujące znaczenie miał rozwój wydarzeń na Rusi. Dn. 1 IX pod Wiłkomierzem nad rzeką Świętą doszło do rozstrzygającego starcia między Ś-ą, wspomaganym przez zakon inflancki, najemników dowodzonych przez specjalnie przybyłego z Czech bratanka Ś-y, księcia Zygmunta Korybutowicza, oraz nielicznych Tatarów od Seid-Ahmeta, a wojskami Kiejstutowicza, wspieranymi przez rycerstwo polskie pod dowództwem Jakuba Kobylańskiego (z Kobylan). Siły Ś-y zostały rozgromione, polegli dostojnicy inflanccy, w tym mistrz Franke von Kerskorff i wielu kniaziów, inni dostali się do niewoli, m.in. Korybutowicz. Ś. z niewielkim oddziałem zbiegł do Połocka, potem do Witebska, skąd 24 IX wysłał posła do wielkiego mistrza krzyżackiego i cesarza z prośbą o pomoc.

Po pokoju polsko-krzyżackim w Brześciu 31 XII 1435 stracił Ś. ostatecznie pomoc Zakonu. Nie miał sił, by przeciwdziałać przejściu Smoleńska pod władzę Kiejstutowicza, próbował jednak zebrać wojsko na Kijowszczyźnie, by wspomóc obronę Połocka i Witebska. Dn. 29 II 1436 poinformował z Kijowa wielkiego mistrza o pomocy, jakiej przeciw Polakom i Kiejstutowiczowi udzielili mu Tatarzy. Jego dowódcy odzyskali w lutym t.r. Starodub, ale równocześnie Ś. podjął z inicjatywy panów kor. rozmowy w sprawie pokoju z Polską. W marcu wrócił pod jego władzę Mceńsk, a 15 III powiadomił Ś. wielkiego mistrza, że pod jego jurysdykcję przeszło Podole Wschodnie. Latem utracił Ś. ostatecznie Witebsk i Połock, natomiast przed październikiem odzyskał ziemię łucką z Krzemieńcem. Pod koniec r. 1436 zawarł rozejm z Polską (obowiązujący do 6 XII 1437), a 13 VIII 1437 przybył do Krakowa prosić króla Władysława III o porozumienie. Dn. 4 IX t.r. we Lwowie Ś., który posiadał jeszcze Kijowszczyznę i Podole Wschodnie, zawarł ugodę z panami Rusi kor., zobowiązując się do wierności królowi i Koronie, przyznając równocześnie Polsce ziemię łucką; dalsze rozmowy i decyzje miały zostać podjęte na zjeździe generalnym w Sieradzu 15 X. W dniu wygaśnięcia rozejmu ze Ś-ą (6 XII) Korona odnowiła w Grodnie unię z Litwą Kiejstutowicza. Działania zbrojne podjęte przez Kiejstutowicza w r. 1438 usuwały stopniowo Ś-ę z Rusi Południowej: 9 V był on w Krzemieńcu, 2 IX w Ostrogu, gdzie wystawił nadanie w pow. latyczowskim, a 6 XII w Przemyślu. Ostatecznie utracił wszystkie swoje ziemie. Odtąd przebywał na Pokuciu (L. Kolankowski, M. Hruševs’kyj) lub w nadanym mu przez króla Gródku koło Lwowa i Szczerzecu na Rusi (A. Lewicki, G. Błaszczyk). Wg Oskara Haleckiego powiaty te otrzymał dożywotnio na prawie lennym dopiero po zawarciu w Tłumaczu 6 VI 1440 umowy z panami Rusi kor. i złożonym wówczas przyrzeczeniu wierności synom Jagiełły.

Powrót Ś-y na Ruś kor. był związany ze śmiercią Kiejstutowicza (20 III 1440), zamordowanego przez stronników Ś-y, kniaziów Czartoryskich. Dla Ś-y pojawiła się szansa odzyskania tronu wielkoksiążącego, toteż we wspomnianym akcie tłumackim użył tytułu «supremus dux Lithuaniae». W okresie luty—marzec 1442 został powołany przez kniaziów i bojarów ziem łuckiej i włodzimierskiej na księstwo wołyńskie; w dokumentach wystawionych przez niego 22 XI 1442 i 1 I 1443 na Rusi kor. jako świadkowie wystąpili panowie wołyńscy, a 9 XI t.r., po raz pierwszy od zakończenia wojny domowej, poświadczony był pobyt Ś-y w Łucku. Przed 26 VI 1443 uznał Ś. nad sobą oraz Wołyniem zwierzchnictwo Litwy i wielkiego księcia Kazimierza Jagiellończyka, swego bratanka; dostał też z Litwy pomoc pieniężną «aby mógł wrócić do dawnego stanu» (L. Kolankowski). W ostatnich latach życia ściśle współpracował z Kazimierzem Jagiellończykiem; 30 XI 1445 był obecny w Wilnie na zjeździe kniaziów i dostojników wszystkich ziem W. Ks. Lit., dotyczącym negocjacji z panami kor. w sprawie przyjęcia przez niego tronu polskiego. Pisarz Ś-y brał udział w poselstwie do wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada von Erlichshausen, wysłanym ze zjazdu wileńskiego z propozycją zawarcia przymierza. Ponownie w Wilnie Ś. przebywał 21 V 1446, przed wyruszeniem wielkiego księcia do Brześcia na zjazd parczewsko-brzeski z panami kor. (wrzesień t.r.). Uczestniczył 25 VI 1447 w Krakowie w uroczystościach koronacyjnych Kazimierza Jagiellończyka. Po t.r. otrzymał od niego Homel nad dolnym Sożem. Na zjeździe rady wielkoksiążęcej w Wilnie w listopadzie 1449 reprezentował Ś-ę star. łucki Niemira Riazanowicz. W styczniu 1451 przybył Ś. do Wilna na zjazd, na którym uznano Jonę, kandydata Moskwy, za metropolitę całej Rusi oraz omawiano problem sporów terytorialnych z Polską. Pod koniec grudnia t.r. zwołał do Łucka zjazd kniaziów i panów wołyńskich; za jego aprobatą podjęto decyzję o przyłączeniu po jego śmierci Wołynia do Litwy. Ś. zmarł 10 II 1452 po długiej chorobie, został pochowany w katedrze wileńskiej.

Między 9 XI 1430 i 29 XII 1431 poślubił Ś. księżniczkę twerską Annę (zm. po 7 III 1471 a przed 28 IX 1484), córkę Iwana Iwanowicza, stryjeczną siostrę wielkiego księcia Tweru Borysa Aleksandrowicza (1425—1461). Anna przeszła na katolicyzm i przyjęła imię Zofia. Po zamachu w Oszmianie pozostawała przez pewien czas w niewoli u Kiejstutowicza. Zapewne wróciła do wiary prawosławnej, skoro została pochowana w Ławrze Kijowsko-Peczerskiej, wśród innych Giedyminowiczów. Z tego małżeństwa Ś. miał syna (ur. listopad—grudzień 1432, zm. we wczesnym dzieciństwie). Wg niektórych badaczy (S. Polechov, A. V. Kuzmin, L. V. Vojtovič) pierwszą żoną Ś-y, poślubioną przed r. 1393, była krótko nieznana z imienia córka księcia smoleńskiego Jerzego Światosławowicza.

Długosz w „Rocznikach” podkreśla, że Ś. «rządził nie tylko bardzo źle i okrutnie, ale także, skłaniając się bardziej do wyznania greckiego, usiłował wynieść i ustawić ryt grecki nad katolickim». Tymczasem Ś. nie odstąpił od wyznania katolickiego: w r. 1431 prosił papieża Eugeniusza IV o pozwolenie na używanie dla celów zdrowotnych łaźni w dni świąteczne, a 9 IX 1434 zwrócił się do niego o wydanie przywileju korzystania wraz z żoną z ołtarza przenośnego, którego mogliby używać także w miejscach objętych interdyktem, oraz wybór spowiednika, który na wypadek śmierci mógłby im udzielić pełnej absolucji. Długosz scharakteryzował Ś-ę jako pijaka i hulakę, człowieka porywczego, gwałtownego, zmiennego i niezbyt rozsądnego. Również Jagiełło w liście do wielkiego mistrza Russdorfa wypomniał spoliczkowanie przez Ś-ę swego posła, sekretarza Jana Lutkowica (Lutka) z Brzezia.

Przy wielu dokumentach zachowała się pieczęć Ś-y, przedstawiająca rycerza na koniu zwróconego w lewo, z mieczem w prawej dłoni uniesionym nad głową i napisem cyrylicą w otoku (w napisie zmieniała się tytulatura księcia).

W Wilnie znajduje się ulica Ś-y. W Łucku jego imię nosi jedna z baszt zamkowych (Styrowa). Postać Ś-y została przedstawiona na rycinie w dziele Aleksandra Gwagnina (Alessandro Guagnini) „Sarmatiae Europeae descriptio” (Kr. 1578), we wzorowanej na niej litografii Józefa Oziębłowskiego (Wil., XIX w.) oraz na obrazie Jana Matejki „Chrzest Litwy” (1888, Zamek Królewski w Warszawie). Ś. pojawił się w powieściach: Józefa Ignacego Kraszewskiego „Matka królów. Czasy Jagiełłowe” (Kr. 1883 I—II), Kazimierza Korkozowicza „Powrót Czarnego” (W. 1989 I—II) i Józefa Hena „Królewskie sny” (W. 1989), a także w litewskim dramacie Balysa Sruogi, „Milžino paunksmė” („W cieniu olbrzyma”, Vilnius 1932). W serialu telewizyjnym „Królewskie sny” (1988, reż. Grzegorz Warchoł, wg scenariusza Hena) rolę Ś-y zagrał Marek Bargiełowski.

W tradycji ustnej zachowały się legendy o Ś-lle, m.in. o podarowaniu do kaplicy zamkowej w Bezławkach dwóch kielichów, z których jeden był św. Graalem, a także o rzekomym ukrywaniu się na Wołoszczyźnie po r. 1438 i zajmowaniu wypasem cabanów (Z. Gloger).

 

Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów, W. 1968 s. 19—20; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 339; Wolff J., Ród Giedymina, Kr. 1886 s. 164—7; — Barvyns’kyj B., Kil’ka dokumentov i zamytok do vel. kniaziv Svidrigaila i Žigimonta Kejstutoviča, „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” T. 115: 1913 s. 5—22; tenże, Žigimont Kejstutovič velykyj kniaz litovsko-ruskij (1432—1440). Istoryčna monohrafia, Žovkva 1905 s. 87, 92; Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich. Od Krewa do Lublina, P. 2007 II 676—8, 685—6; tenże, Świdrygiełło a Polska i Polacy, w: Z dziejów kultury prawnej. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w dziewięćdziesięciolecie urodzin, W. 2004 s. 487—504; Bučyns’kyj B., Kil’ka pryčynkov do časiv vel. kniazia Svidrigaila (1430—1433), „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” T. 76: 1907 s. 117—42; Czamańska I., Mołdawia i Wołoszczyzna wobec Polski, Węgier i Turcji w XIV i XV w., P. 1996 s. 82—7, 89—95; Czermak W., Sprawa równouprawnienia schizmatyków i katolików na Litwie (1434—1563), Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz. T. 44: 1903 s. 348—405; Dundulis B., Lietuvių kova del Žemaitijos ir Užnemunes XV a., Vilnius 1960 s. 193—6; tenże, Lietuvos kova dėl valstybinio savarankiškumo 15 amž., Vilnius 1968 s. 121—6, 140—5, 150—7, 186—7, 212—13, 227; Gudavičius E., Lietuvos istorija, Vilnius 1999 I; Halecki O., Dzieje unii jagiellońskiej, Kr. 1919 I; tenże, Jana Zamojskiego inwentarza Archiwum Koronnego, Arch. Kom. Hist. T. 12: 1919 s. 160—1, 205, 209—10, 212—14, 216—17; tenże, Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska za Kazimierza Jagiellończyka, Kr. 1915; Hruševs’kyj, Istorija, IV; Jóźwiak S. i in., Wojna Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim w latach 1409—1411, Malbork 2010; Kolankowski L., Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów: 1377—1499, W. 1930 I; Korczak L., Monarcha i poddani. System władzy w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie wczesnojagiellońskim, Kr. 2008; taż, Wielki książę litewski Świdrygiełło wobec soboru bazylejskiego i papieża Eugeniusza IV, w: Historia vero testis temporum, Red. J. Smołucha, A. Waśko, Kr. 2008 s. 339—48; Kotzebue A., Switrigail. Ein Beytrag zu den Geschichten von Littauen, Russland, Polen und Preussen, Leipzig 1820; Krzyżaniakowa J., Ochmański J., Władysław II Jagiełło, Wr. 1990; Kuczyński S. M., Ziemie czernihowsko-siewierskie pod rządami Litwy, W. 1936; Kurtyka J., Podole w czasach jagiellońskich, Kr. 2011; Lewicki A., Powstanie Świdrygiełły. Ustęp z dziejów unii Litwy z Koroną, Kr. 1892; Lietuvos istorija, Oprac. J. Kiaupienė, R. Petrauskas, Vilnius 2009 IV; Łowmiański H., Polityka Jagiellonów, P. 2006; Matusas J., Švitrigaila Lietuvos didysis kunigaikštis, 2-as leid., Vilnius 1991; Neitmann K., Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen 1230—1449. Studien zur Diplomatie eines spätmittelalterlichen Territorialstaates, Köln—Wien 1986 s. 193—208; Nikodem J., Polska i Litwa wobec husyckich Czech w latach 1420—1433, P. 2004; tenże, Stosunki Świdrygiełły z Zakonem Krzyżackim w latach 1430—1432, „Białoruskie Zesz. Hist.” T. 14: 2000 s. 5—31; tenże, Witold, wielki książę litewski, Kr. 2013; tenże, Wyniesienie Świdrygiełły na Wielkie Księstwo Litewskie, „Białoruskie Zesz. Hist.” T. 19: 2003 s. 5—30; Petrauskas R., Didžiojo Kunigaikščio institucinio dvaro susiformavimas Lietuvoje (XIV a. pabaigoje — XV a. viduryje), „Lietuvos istorijos metraštis“ 2006 nr 1 s. 5—38; tenże, Lietuvos diduomenė XIV a. pabaigoje — XV a. Sudėtis — struktūra — valdžia, Vilnius 2003; Polechov S., Braki kniazia Svidrigaila Ol’gerdoviča, w: „Po liubvi, v pravdu, bezo vsiakie chitrosti”. Sbornik statei, Moskva 2014 s. 234— 68; tenże, Gosudarstvennyj perevorod 1432 g. v Velikom Kniažestve Litovskom, „Vestnik Moskovskogo Universiteta”, S. 8., Istoria, 2010 nr 1 s. 35—48; tenże, Svidrigailo i litovskaja Rus’: stereotypy historiografii i svidetel’stva sovremennikov, „Studia z Dziej. Średniowiecza” 2014 nr 18 s. 171—96; Prochaska A., Dzieje Witolda wielkiego księcia Litwy, Kr. 2008; tenże, Król Władysław Jagiełło, Kr. 1908; Puzyna J., Switrigail von Littauen, Freiburg 1914; Radoch M., Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku, Olsztyn 2011; tenże, Wydatki wielkiego mistrza Konrada von Jungingen na utrzymanie księcia litewskiego Świdrygiełły w państwie zakonnym w Prusach w latach 1402—1404, w: Komturzy, rajcy, żupani. Studia z dziejów średniowiecza, Red. B. Śliwiński, Malbork 2005 nr 11 s. 271—306; Rusyna V. O., Syvers’ka zemla u skadli Velykoho Knjazyvstva Litovskoho, Kyïv 1998 s. 169—71; Sikora F., Starostwo szydłowskie z jurysdykcją grodzką w latach 1398—1438, „Archaeologia Historica Polona” T. 15: 2005 z. 2 s. 140; Skrzypek J., Bitwa nad rzeką Świętą. Studium historyczno-wojskowe, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 10: 1938 s. 29—58; Stadnicki K., Bracia Władysława Jagiełły, Lw. 1867; Stolarczyk T., Na karuzeli życia, czyli walki Świdrygiełły o tron litewski w latach 1392—1430, w: Niebem i sercem okryta. Studia historyczne dedykowane dr Jolancie Malinowskiej, Red. M. Malinowski, Tor. 2003 s. 99—122; Szweda A., Organizacja i technika dyplomacji polskiej w stosunkach z zakonem krzyżackim w Prusach w latach 1386—1454, Tor. 2009; Tęgowski J., Pierwsze pokolenie Giedyminowiczów, P.—Wr. 1990; Voight J., Geschichte Preussen, Königsberg 1834—6 VI—VII; Wasilewski T., Daty urodzin Jagiełły i Witolda. Przyczynek do genealogii Giedyminowiczów, „Przegl. Wschodni” T. 1: 1991 s. 15—34; — Akta grodz. i ziem., X, XIII, XIV; Akta Unii; Akty Juž. i Zap. Ross., I; Akty Zap. Ross., I; Arch. Sanguszków, I, III; Die Berichte der Generalprokuratoren des Deutschen Ordens an der Kurie, Hrsg. H. Koeppen, Göttingen 1960 II nr 5; toż, Hrsg. K. Forstreuter, H. Koeppen, Göttingen 1973 IV nr 226, 260, 357, 465, 550, 571, 592, 594, 606, 649—53, 655, 661, 721—23, 727—28, 732, 739; Bull. Pol., IV nr 2531, V nr 1361; Cod. Pruss., VI nr 57, 65—6, 158; Cod. epist. saec. XV, I—III; Cod. epist. Vitoldi; Daniłowicz I., Skarbiec dyplomatów, Wil. 1860—2 I—II nr 480—82, 670, 756, 1517—24, 1530—31, 1533, 1535—36, 1538—56, 1558—67, 1571—73, 1575—85, 1587—89, 1591—96, 1598—1600, 1602—18, 1620—23, 1625, 1627—44, 1647—48, 1651, 1653—67, 1670, 1672—74, 1676, 1682—87, 1690, 1693—98, 1701—3, 1705—7, 1711—14, 1717—19, 1725, 1729—34, 1736, 1739, 1749, 1758—59, 1763, 1778—79, 1800, 1803; Długosz, Annales, X, XI, XII; Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku, Wyd. P. Nowak, P. Pokora, P. 2004 s. 11, 73; Johann von Posilge Chronicon, w: Script. Rer. Pruss., III 224, 243—4, 255, 258—9, 264—5, 267—9, 291, 369; Kod. katedry i diec. wil., I; Kod. Litwy, s. 56—60, 349—54, 357—9, 361—73, 376—7; Liber cancellariae Stanislai Ciołek, Wyd. J. Caro, I nr 37, II nr 34; Lietuvos Metrika, I, III, VIII, X, XXV; Liv.-Esth.-u. Kurl. Urk-buch, IV—X; Das Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399—1409, Hrsg. E. Joachim, Königsberg 1896 s. 128—30; Najst. księgi m. Kr., s. 251; Podwody kazimierskie 1407—1432, Wyd. S. Krzyżanowski, Arch. Kom. Hist. AU T. 11: 1903—13 s. 412; Polnoe sobr. russ. letopisej, IV, VIII, XI, XV, XVII, XXV, XVIII, XXXII, XXXV; Rachunki dworu W. Jagiełły, s. 161, 192, 275; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, Register, Bearb. E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948—73 cz. 1—2; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Hrsg. E. Weise, Marburg 1970 I nr 2, 10, 152, 173, 175—76; Stryjkowski, Kronika pol., II 74, 77, 97—9, 108—10, 119—24, 155, 177—90, 193—8, 202—5, 233; Ukraïns’ki gramoty, Ed. V. Rozov, Kyïv 1928 I; Ukraïns’ki gramoty XV st., Ed. V. M. Rusanyvskyj, Kyïv 1965 nr 10—11; Vitoldiana. Codex privilegiorum Vitoldi magni ducis Lithuaniae 1386—1430, Wyd. J. Ochmański, W.—P. 1986 nr 11, 59—60, 70, 206; Vorsetzung zu Peter von Dusburgs Chronik von Conrad Bitschin, w: Script. Rer. Pruss., III 494, 497—9, 511; Žemaitijos žemės privilegijos XV—XVII a. Privilegia terrestria Samogitiensia, Ed. D. Antanavičius, E. Saviščevas, Vilnius 2010; — AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. X nr 1664, Dz. XI nr 57, Arch. Zamoyskich, rkp. 32 s. 930—2, 952—3, 955—6, dok. perg., nr 780, 4449—52, 4454, 5838, 7267, 7310, 7370, 8402, 8784; B. Czart.: rkp. 233, dok. perg. nr 374, 430, Teki Naruszewicza, t. 15—16; Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem: XX. Hauptabteilung, Ordensbriefarchiv, nr 737, 905, 1090—2, 1173, 1191, 2012, 5054, 5071, 5406, 5430, 5512, 5542—43, 5570, 5575, 5579, 5597, 5606, 5628, 5631, 5633, 5651—52, 5658, 5660, 5665—66, 5719, 5764, 5774, 5776, 5784, 5822, 5830, 5859, 5861, 5872—73, 5875, 5881, 5883, 5886, 5889, 5891, 5929, 5932, 5942, 5953, 5959, 5966, 5968, 6003, 6022, 6031, 6042, 6052, 6076, 6088, 6094, 6095, 6114—15, 6119, 6162, 6171, 6192, 6201, 6210, 6214, 6226, 6231, 6236—37, 6247, 6251—52, 6269, 6275—76, 6280, 6287—8, 6291, 6312, 6323, 6329, 6360, 6364, 6389, 6410, 6420, 6427, 6430a, 6458, 6540—41, 6561, 6567, 6578, 6587, 6589, 6601, 6605, 6611, 6626, 6658, 6701, 6708, 6711, 6743, 6777, 6787, 6795, 6799, 6802, 6809, 6835, 6860, 6911, 6943, 7000, 7020, 7036, 7049, 7055, 7115, 7118, 7140, 7149, 7150, 7153, 7156, 7159—60, 7170, 7237, 7252, 7287, 7530, 7659, 9361, 27873, 27885, Ordensfolianten, nr 13—15; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 37—799, F. 256—1794, 2070, 4259, 4415.

 

Lidia Korczak

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.