Sygryda (Storrada, Świętosława?) (między 968 a 972 – po 1016/17).

Z wiarygodnych przekazów współczesnego S-zie (niewymienionej z imienia) kronikarza Thietmara z Merseburga i nieco późniejszej (2. poł. XI w.) relacji Adama Bremeńskiego, którego informacje mogły pochodzić od króla Swena Estridssona, syna Estrydy, córki Swena Tveskägga (Widłobrodego) i być może S-y, wiadomo, że S. była córką Mieszka I i Dobrawy. Najpierw została żoną króla zjednoczonej przez siebie Szwecji i na krótko podbitej Danii, Eryka (VIII) Zwycięskiego (Segersäll), i urodziła mu syna, Olafa Skötkonunga, ochrzczonego w r. 1008. Olaf był sprawny do objęcia samodzielnych rządów w Szwecji po śmierci ojca (994/5), miał więc ok. 12–14 lat, a w takim razie do pierwszego małżeństwa S-y doszło między 980 a 985. Zakładając, że była starsza od Bolesława Chrobrego (ur. 967), jej urodziny jako córki Dobrawy, poślubionej przez Mieszka I w r. 965, przypadły na r. 966, a jeśli przyjmie się, że była młodszą siostrą – na l. 968–72 (K. Jasiński; wcześniej O. Balzer uważał, że ok. r. 970, ale dopuszczał również jej pochodzenie z jednej z wcześniejszych, pogańskich żon Mieszka I). Po owdowieniu, najwcześniej w r. 995 lub 996 została S. żoną króla Danii Swena Widłobrodego (986–1014), który wrócił z wygnania.

W późniejszej tradycji skandynawskiej (Saxo Gramatyk, islandzko-norweskie sagi królewskie z XII w.) S. występowała tylko pod nordyckim imieniem Sygryda (lub Syritha) z przezwiskiem lub przydomkiem Storrada (tj. Dumna lub mocna w słowach), które przybrała po wyjściu za mąż. Identyfikacja córki Mieszka I z Sygrydą jest zasługą Oswalda Balzera. Współczesna historiografia za badaczem duńskim I. Steenstrupem przyjmuje hipotetycznie, że jej słowiańskie imię brzmiało Świętosława. Do tego ustalenia posłużyła zapiska w jednej z angielskich ksiąg liturgicznych Liber vitae, spisanej w r. 1031 w opactwie New Minster i Hyde w Winchester, wymieniająca wśród dobrodziejek kościoła «Santslaue», siostrę króla Kanuta. Matką króla Kanuta I była S., tak więc owa Santslaue była również jej córką i nosiła imię Świętosława, jak potem nieco od niej młodsza polska Piastówna, córka Kazimierza Odnowiciela. Przyjęto więc, że widocznie i matka duńskiej Świętosławy nosiła to imię słowiańskie przed zamążpójściem (S. Zakrzewski, L. Koczy, J. Widajewicz, M. Z. Jedlicki, G. Labuda i in., z wątpliwościami także: S. Kętrzyński, J. Hertel i K. Jasiński). Jest to tylko hipoteza, zwłaszcza iż w tamtych czasach córka rzadko dziedziczyła imię po matce, raczej po babce, a przyjmuje się, że babką Świętosławy była Słowianka Dobrawa, a nie inna, nieznanego imienia pogańska żona Mieszka I.

W sagach (najstarsza z ok. r. 1190, potem Heimskringla Snorriego Sturlassona, islandzkie sagi Morkinskinna i Fagrskinna z ok. l. 1220/30 oraz saga o Knytlingach z ok. r. 1260) S. była przedstawiana jako piękna, bogata, chełpliwa i żądna władzy, ale równocześnie mądra i przewidująca, twarda i bezwzględna. Przydomek Storrada miała otrzymać, kiedy, jako wdowa po Eryku, odrzuciła zaloty dwóch królewskich kandydatów. Następnie upiła ich, kazała podpalić dom, w którym przebywali, a członków ich orszaków ściąć. Chciała w ten sposób zniechęcić innych kandydatów do ubiegania się o jej rękę. Istnieje też przekaz o zaręczynach po raz pierwszy owdowiałej S-y, ale córki szwedzkiego dynasty i wikinga Skoglara Tosty (Scoglar-tosta, w literaturze szwedzkiej został zidentyfikowany jako wódz wikingów Toste), z królem norweskim Olafem Tryggvasonem, co miało nastąpić w r. 997/8. Ponieważ S. nie chciała przyjąć wiary chrześcijańskiej, została przez Olafa odrzucona i znieważona spoliczkowaniem lub wrzuceniem do wody. Po zerwaniu zaręczyn S. wyszła za mąż za Swena Widłobrodego i poprzysięgła zemstę Olafowi, podżegając męża do napadu na niego. Opowieść ta, utrwalona za wcześniejszą literaturą przez Balzera, obecnie jest odrzucana. Jako fakt przyjmuje się natomiast przedstawiany szeroko w sagach konflikt między synem S-y Olafem Skötkonungiem i Swenem Widłobrodym z jednej, a Olafem Tryggvasonem z drugiej strony. Opisał go kronikarz Adam Bremeński: po śmierci Eryka VIII Swen poślubił jego żonę, jednak syn Eryka i S-y, Olaf, wypędził go z Danii. Być może pod wpływem matki Olaf pogodził się z ojczymem i zawarł z nim sojusz, który zaniepokoił norweskiego króla Olafa Tryggvasona. Wypowiedział więc Swenowi wojnę i zebrał liczną flotę. Konflikt został zakończony w r. 1000 bitwą morską «trzech królów» zapewne w Oresundzie koło Zelandii (w sagach: tajemnicza wyspa Svoldr na drodze morskiej z Norwegii do ujścia Odry), podczas której zginął Olaf Tryggvason.

Nowsza literatura angielska oraz literatury skandynawskie (na podstawie sag o Olafie Tryggvasonie) za pierwszą żonę Swena Widłobrodego uważają jednak Słowiankę Gunhildę, średnią z trzech córek poganina, księcia słowiańskiego (i «Vinland»), starca Burysława, matkę Haralda i Kanuta. Swen rzeczywiście miał dwie żony, z tym że małżeństwo z drugą, S-ą, przypadło dopiero na r. 995 (996). Sagi rozróżniły Słowiankę Gunhildę od S-y, ale tę ostatnią uważały za córkę Skoglara Tosty. Została ona przez Swena odtrącona, a Gunhilda przywrócona. W polskiej literaturze Gunhildę i Burysława (imię mylnie przez sagi nadane Bolesławowi Chrobremu) uznawano za postaci zmyślone. Bolesław wszak nie był poganinem, podczas opisywanych w sagach wydarzeń w l. 997–1007 nie mógł być żonaty z Thyrą, siostrą Swena, bowiem w tym czasie aż do r. 1017 pozostawał w małżeństwie z Emnildą. Nowożytna historiografia skandynawska uznawała S-ę za postać fikcyjną (L. Weibull) lub historyczną, ale różną od córki Mieszka I (H. Toll, G. Carlsson, B. Beckman, H. Gillingstam, A. Kruhoffer). Ostatnio na nowo przekazy i różne hipotezy przeanalizował R. T. Prinke, dając więcej wiary sagom, które widocznie «czerpały z własnej wiarygodnej tradycji». W jego propozycji to Gunhilda była córką Mieszka I i margrabianki Ody; ur. między 978 a 981, od wiosny lub lata r. 995 pierwsza żona Swena, matka Haralda, Kanuta i Świętosławy (urodzonych między r. 995 a 999), zmarła po śmierci męża, może w r. 1017, skoro Thietmar jeszcze w r. 1016/17 uważał ją za żyjącą. Swe germańskie imię przejęła widocznie od rodziny matki (z saskich hrabiów Haldensleben), a nadanie córce imienia Świętosława mogło nawiązywać do hipotetycznego imienia matki Mieszka I. Natomiast Sygryda była córką Skoglara Tosta (może więc wikinga Tosta wyprawiającego się ok. r. 970 do Anglii), żoną Eryka VIII i matką Olafa Skötkonunga. Została drugą żoną Swena Widłobrodego (od 999/1000), z którym miała córkę Estrydę, matkę króla Danii Swena Estrydsena (zm. 1076), została jednak przez męża odtrącona. Gdyby propozycja Prinkego była wiarygodna, należałoby podważyć wiarygodność przekazów Thietmara i Adama Bremeńskiego oraz przekaz sag o śmierci Gunhildy przed drugim ożenkiem Swena. Problem Sygrydy-Świętosławy i Słowianki Gunhildy pozostaje nadal nierozwiązany.

S. po r. 1002 została wypędzona przez Swena z dworu (Thietmar pisał o długim okresie wygnania) i schroniła się w Polsce, u brata, ks. Bolesława. Po śmierci Swena (2 lub 3 II 1014) jego młodzi synowie, urodzeni najwcześniej ok. r. 1000 (Harald określony w r. 1013 puerulus, Kanut w r. 1014 iuvenis) udali się do Polski («in Slaviam») i sprowadzili matkę do Danii. Jej dalsze losy nie są znane. Thietmar pisał o niej jeszcze w r. 1017, zatem prawdopodobnie zmarła po tym czasie. Nie jest znane miejsce jej pochówku.

W związku z Erykiem Zwycięskim S. miała dwóch synów: Olafa Skötkonunga, od ok. r. 995 króla Szwecji, oraz Edmunda. Z małżeństwa ze Swenem Widłobrodym pochodziło dwóch synów: Harald II (zm. 1018), król Danii (1014–18) i Anglii (1014–16) oraz Kanut Wielki (zm. 1035), król Anglii (1016–35), Danii (1018–35) i Norwegii (1028–35), oraz trzy córki: Świętosława, Estryda i nieznana z imienia.

Postać S-y często występowała w piśmiennictwie skandynawskim. Jest obecna w opowiadaniu Selmy Lagerlöf „Drottningar i Kungahälla” („Królowe w Kungahälla”, 1899, wyd. w jęz. polskim w: „Biblioteka dzieł wyborowych” T. 47: 1926), pracy Carla Grimberga „Svenska folkets underbara öden” („Cudowne losy narodu szwedzkiego”, 1913), powieści Fransa G. Bengtssona „Röde Orm” (<1941–5>, wyd. polskie pt. „Rudy Orm”, W. 1988), Vernera von Heidenstama „Svenskarna och deras hövdingar” („Szwedzi i ich władcy”, 1908–10) i książce Jörana Mjöberga „Kvinnoöden i vikingatid” („Losy kobiet w czasach wikingów”, 2001; rozdział pt. „Prototyp silnej kobiety. Sygryda Storrada”). S. była również bohaterką polskich powieści historycznych „Bracia zmartwychwstańcy” Józefa Ignacego Kraszewskiego (Kr. 1876 I), „Bolesław Chrobry, cz. 1: Puszcza” Antoniego Gołubiewa (W. 1947), trylogii: „Dzikowy skarb” (W. 1945), „Ojciec i syn” (W. 1946) i „Rok tysięczny, powieść z czasów Bolesława Chrobrego” Karola Bunscha (W. 1961), „Złota włócznia” Jadwigi Żylińskiej (W. 1961), „Świętosława: córka Mieszka I, matka skandynawskich Konungów” Marii Rawskiej-Mrożkiewicz (Londyn 1987). Imieniem Storrady nazwano dąb-pomnik przyrody w Wolińskim Parku Narodowym oraz ulicę w Szczecinie, przy której mieści się działający od r. 2002 Klub Storrady – Stow. na Rzecz Wzbogacenia i Rozwoju Życia Kulturalno-Społecznego Szczecina. W r. 2001 podczas VII Festiwalu Wikingów w Wolinie wykonano i wystawiono kamień runiczny dla upamiętnienia S-y. W Szwecji, po jeziorze Wener, w miejscowości Gumsviken koło miasta Lidköping kursuje statek wycieczkowy noszący jej imię.

Balze r, Genealogia, s. 44–52; Dansk Biografisk Lexicon, København 1980 V 387; Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, W.–Wr. 1993 s. 94–100; Słownik starożytności słowiańskich, W. 1975 V; Słownik władców polskich, P. 1997; Svenskt Biografiskt Lexikon, Stockholm 2003 z. 157; – Hertel J., Imiennictwo dynastii piastowskiej we wczesnym średniowieczu, W. 1980 s. 137–40; Kętrzyński S., O imionach piastowskich, „Życie i Myśl” 1951 nr 5–6 s. 695; Koczy L., Polska i Skandynawia za pierwszych Piastów, „Prace Kom. Hist. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk” T. 8: 1934; tenże, Związki małżeńskie Piastów ze Skandynawami „Slavia Occidentalis” T. 11: 1932 s. 24–32; Labuda G., Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, P. 1964 II 221–59; tenże, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza. Czasy średniowieczne, Gd. 2006 I 77; Prinke R. T., Świętosława, Sygryda, Gunhilda. Tożsamość córki Mieszka I i jej skandynawskie związki, „Roczn. Hist.” R. 70: 2004 s. 81–109 (tam zestawione źr., dalsza liter., w tym skandynawska z XX w.); Steenstrup I., Venderne og de Danske før Valdemar den Stores tid, København 1900 s. 58 i n.; Widajewicz J., Początki Polski, Wr. 1949 s. 130; Wojciechowski Z., Polska nad Wisłą i Odrą w X wieku, Kat. 1939 s. 77–81; Zakrzewski S., Bolesław Chrobry Wielki, Lw. 1925 s. 55, 154 i n.; tenże, Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, W. 1922; – Kronika Thietmara, Wyd. M. Z. Jedlicki, P. 1953 Ks. III cap. 39 przyp. 267 s. 524; Saga Olafs Tryggvasonar av Oddr Snorrason, Udg. F. Jønsson, København 1932 s. 107–8, 129, 148, 179–83; Saxonis Grammatici Gesta Danorum, Hrsg. A. Holder, Strassburg 1886 s. 337–40; Scriptores Rerum Germanicarum 1865 XXII cap. 2 s. 515 (Cnutonis regis gesta sive encomium Emmae reginae, auctore monacho sancti Berlin), 1917 II 95–8 (Magistri Adami Bremensis gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum); Snorre Sturlusson, Heimskringla – Noregs konunga sogur, Udg. F. Jønsson, w: Mon. Germ. Hist., XXIX.

Edward Rymar