Strakacz Sylwin (1892–1973), sekretarz Ignacego Paderewskiego, polityk, dyplomata, działacz polonijny.
Ur. 17 II w Warszawie, był najmłodszym z czworga dzieci Władysława (zm. 6 III 1926), radnego warszawskiej Rady Miejskiej, i Ludwiki z Braulińskich.
W l. 1903–11 uczył się S. w Prywatnym Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego w Warszawie. Studiował prawo na uniw. w Petersburgu, jednak studiów nie ukończył. W r. 1915 wrócił do Warszawy i w r.n. był skarbnikiem w oddziale opieki nad dziećmi szkół początkowych i ochron Sekcji Pomocy dla Szkolnictwa w Wydz. IV Komitetu Obywatelskiego m. stoł. Warszawy. Jesienią 1918 rozpoczął pracę w Dep. Stanu (od 26 X t.r. Min. Spraw Zewnętrznych) rządu Rady Regencyjnej, a po odzyskaniu niepodległości kontynuował ją w MSZ, powołanego 18 XI t.r. Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej Jędrzeja Moraczewskiego. Przez MSZ został wysłany do Szwecji i Danii, gdzie m.in. usiłował nie dopuścić do powrotu kilku tysięcy polskich robotników rolnych z zaboru pruskiego, czego domagał się rząd niemiecki w związku z potrzebami gospodarki wojennej; dzięki S-owi rządy tych państw odrzuciły żądania niemieckie. W drodze powrotnej z Kopenhagi do Gdańska (21–25 XII) na brytyjskim krążowniku «Concord» poznał Ignacego Paderewskiego i jego żonę Helenę; towarzyszył im następnie m.in. w czasie pobytu w Poznaniu. Mianowany przez MSZ urzędnikiem łącznikowym przy Paderewskim, został wkrótce jego osobistym sekretarzem. Na początku stycznia 1919 działał na rzecz kompromisu politycznego między Paderewskim a Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim, co przyczyniło się do powołania 16 I t.r. rządu Paderewskiego. Wg Józefa Kazimierza Orłowskiego w czasie pełnienia przez Paderewskiego funkcji premiera skutecznie nakłaniał Paderewską, aby interesowała się sprawami politycznymi męża. Po dymisji rządu 10 XII udał się w lutym 1920 do willi Paderewskiego Riond-Bosson w Morges w Szwajcarii (kanton Vaud). Jako osobisty sekretarz Paderewskiego uczestniczył w pracach Delegacji Polskiej przy Lidze Narodów, jednak ze względu na krytyczny stosunek do polityki Piłsudskiego (m.in. w kwestii wileńskiej w październiku 1920) nie uzyskał, mimo zabiegów Paderewskiego, nominacji na członka sekretariatu Biura Delegacji Polskiej.
Po otrzymaniu w r. 1921 dwuletniego, bezpłatnego urlopu w MSZ i zwolnieniu z etatu pracownika Delegacji Polskiej przy Lidze Narodów, zimą t.r., wyjechał S. do USA, gdzie zbierał fundusze od Polonii na działalność polityczną Paderewskiego; pieniądze przekazywał następnie do Warszawy dla dziennika „Rzeczpospolita”, będącego własnością Paderewskiego, a także dla partii: Związek Ludowo-Narodowy (ZLN), Chrześcijańska Demokracja, Narodowe Zjednoczenie Ludowe, Zjednoczenie Mieszczańskie. Na początku maja t.r. przyjechał do Warszawy, aby wraz z pozostałymi pełnomocnikami Paderewskiego, Orłowskim i Zygmuntem Iwanowskim, poprawić kondycję finansową zadłużonej „Rzeczypospolitej” oraz dopilnować w niej realizacji politycznych wytycznych swego zwierzchnika. Interesy Paderewskiego reprezentował jednocześnie w Spółce Akcyjnej «Hotel Bristol», zarządzał również jego majątkiem w Julinie (pow. radzymiński). Jesienią 1922, podczas kampanii wyborczej do parlamentu, przekazywał pomoc finansową Polonii amerykańskiej dla partii centroprawicowych. Po zabójstwie prezydenta RP Gabriela Narutowicza (16 XII 1922) przejściowo zerwał stosunki z politykami ZLN, wkrótce jednak krytykował zatwierdzenie przez prezydenta Stanisława Wojciechowskiego wyroku śmierci na mordercę, Eligiusza Niewiadomskiego. W październiku 1923 nabył 400 akcji spółki wydającej „Rzeczpospolitą”. Po ustabilizowaniu w czerwcu 1924 budżetu dziennika doprowadził w październiku t.r. do cofnięcia pełnomocnictwa Paderewskiego dla Orłowskiego. Kiedy tego miesiąca, bez wiedzy redaktora naczelnego „Rzeczypospolitej” Stanisława Strońskiego, Paderewski sprzedał swe udziały Wojciechowi Korfantemu, S. otrzymał prawdopodobnie część prowizji z transakcji. Swoje akcje przepisał na Paderewskiego, a sam wszedł do redakcji „Rzeczypospolitej”. W listopadzie zorganizował wizyty Paderewskiego w Poznaniu i Warszawie. W czasie pobytu Paderewskiego w USA, wiosną 1925, nakłonił go do działań wśród Polonii na rzecz wsparcia finansowego reform rządu Władysława Grabskiego. Kierował pomocą Paderewskiego dla organizacji charytatywnych w Polsce. W kwietniu 1926 był jednym z organizatorów krajowych uroczystości dziesięciolecia pracy Paderewskiego na rzecz niepodległości Polski. Dn. 14 IX t.r. odszedł z redakcji „Rzeczypospolitej”.
Przeciwny przewrotowi majowemu 1926 r., utworzył S. w Warszawie w grudniu 1927 wraz z Janem Lübke Główny Komitet Wykonawczy Polskiego Centrum Katolicko-Ludowego, efemeryczną partię polityczną z Paderewskim jako jej protektorem. W tym miesiącu wrócił do Morges i odtąd stale towarzyszył Paderewskiemu w działalności koncertowej i społecznej, m.in. w listopadzie 1930 współorganizował w Szwajcarii, USA i Polsce jubileusz 70-lecia jego urodzin. Wraz z Władysławem Sikorskim doprowadził do spotkania zapoznawczego Paderewskiego z Ph. Pétainem w Paryżu (14 XII 1932), w którym sam także uczestniczył. W maju i czerwcu 1933 przebywał w Warszawie, gdzie 24 V t.r. odebrał przyznaną Paderewskiemu pierwszą nagrodę muzyczną miasta stołecznego. Na polecenie Paderewskiego przygotował pomoc dla opozycyjnych polityków, którzy emigrowali z kraju przed uprawomocnieniem się w październiku wyroków w procesie brzeskim. W styczniu 1934 współorganizował pogrzeb Heleny Paderewskiej w Montmorency pod Paryżem. W r. 1935 ponownie przebywał w Warszawie; prowadził rozmowy z przywódcami Stronnictwa Narodowego, Narodowej Partii Robotniczej, Chrześcijańskiej Demokracji i Związku Hallerczyków, informując następnie Paderewskiego o sytuacji w tych ugrupowaniach. Po powrocie do Morges zorganizował w listopadzie t.r. 75. urodziny Paderewskiego. Dn. 16 II 1936 przygotował w willi Paderewskiego spotkanie przywódców antysanacyjnej opozycji: Wincentego Witosa, Józefa Hallera i Sikorskiego, co doprowadziło do powstania tzw. Frontu Morges z udziałem Korfantego i Hermana Liebermana. W maju 1937, przebywając z Paderewskim w Paryżu, organizował spotkania z politykami francuskimi. Po spacyfikowaniu 25 VIII t.r. przez policję strajku chłopskiego w Polsce pomagał Paderewskiemu redagować odezwę do narodu z 26 VIII. Posiadał udziały w spółce wydawniczej dzienników: „ABC”, „Wieczór Warszawski” i „Goniec Warszawski”. W l. trzydziestych był zagranicznym korespondentem dzienników: „Kurier Warszawski” i „ABC”. Od lutego 1939 towarzyszył Paderewskiemu w jego ostatnim tournée po USA. Przez cały czas «służył swojemu chlebodawcy przynajmniej po 16 godzin na dobę. Był sekretarzem, był pomocnikiem w bawieniu nudniejszych gości, był tamą chroniącą mistrza od natrętów. On się ujadał z impresariami mistrza, on czuwał nad sprawnością gospodarki w Riond-Bosson i nad wygodami państwa Paderewskich w podróżach koncertowych, w niego, jak w piorunochron biły gromy częstych rozdrażnień obojga z nich. Dwadzieścia kilka lat niańczenia ich przewrażliwień – przy ogromie funkcji administracyjnych, nieustannej opieki, a gdy zmarła pani Paderewska, chronienia kasy mistrza przed rozgrabieniem. Przez dwadzieścia kilka lat człowiek ten nie zaznał osobistego życia» (A. Grzymała-Siedlecki).
Po wybuchu drugiej wojny światowej, we wrześniu 1939, pomagał S. Paderewskiemu redagować odezwy do Polonii francuskiej, amerykańskiej i szwajcarskiej w sprawie pomocy dla Polski. Dn. 24 X t.r. został na prośbę Paderewskiego mianowany ministrem pełnomocnym i stałym delegatem RP przy Lidze Narodów w Genewie. Od 1 I 1940 był członkiem komisji dyscyplinarnej Zgromadzenia Ligi Narodów. Po objęciu przez Paderewskiego przewodnictwa emigracyjnej Rady Narodowej RP (23 I t.r.) był jego specjalnym delegatem i rzecznikiem, towarzyszył mu też w wyjazdach na posiedzenia Rady do Francji; już wcześniej jednak, mimo próśb Paderewskiego kierowanych do premiera Sikorskiego, nie został do Rady włączony. Dn. 18 II objął prezesurę Sekcji Zagranicznej Związku Dziennikarzy RP z siedzibą w Angers. Na początku t.r. starał się przeszkodzić rozmowom Paderewskiego z Simone Giron de Pourtalès, córką przyjaciół rodziny Paderewskich, namawiającą go do utworzenia rządu polskiego kolaborującego z Niemcami; w rewanżu skierowała ona do Sikorskiego i przyjaciela Paderewskiego G. Doreta, a także do prokuratury w Lozannie, listy oskarżające S-a o okradanie Paderewskiego. Dobrego imienia S-a bronił Paderewski w liście z czerwca do Augusta Zaleskiego. Dn. 19 VI razem z Paderewskim witał S. na granicy szwajcarsko-francuskiej żołnierzy z Dyw. Strzelców Pieszych gen. Bronisława Prugara-Ketlinga, internowanych w Szwajcarii po przegranej kampanii we Francji. Prawdopodobnie 30 VII jako wysłannik Sikorskiego i Paderewskiego negocjował z Pétainem ewakuację polskich żołnierzy z terytorium Państwa Francuskiego (Vichy), a pod koniec sierpnia wyjechał do Vichy z listem Paderewskiego do Pétaina. We wrześniu odszedł z Ligi Narodów. Dn. 28 IX wyjechał z Paderewskim i jego siostrą Antoniną Wilkońską przez Francję, Hiszpanię i Portugalię do USA, dokąd przybył 6 XI. Od stycznia do marca 1941, w zastępstwie Paderewskiego, spotykał się z Polonią w Chicago, Detroit, Pittsburghu, Cleveland, Buffalo i Waszyngtonie, apelując o pomoc dla Polaków w okupowanym kraju i na terenie ZSRR. Uczestniczył w przygotowaniach wizyty gen. Sikorskiego w USA w marcu 1941 i zorganizował spotkanie Sikorskiego z Paderewskim.
Po śmierci Paderewskiego (29 VI 1941) Sąd Spadkowy w Nowym Jorku, działając na wniosek Wilkońskiej, ustanowił S-a 28 VIII t.r. administratorem nowojorskiego majątku zmarłego. S. opiekował się umierającą Wilkońską (zm. 6 X) i zorganizował jej pogrzeb na cmentarzu przy klasztorze Felicjanek w Lodi (New York); został też jej spadkobiercą. Opublikował w tym czasie artykuł wspomnieniowy From Morges to Arlington („Polish Review” 1941 nr 1). Od poł. t.r. za pośrednictwem posła RP w Szwajcarii Aleksandra Ładosia informował organizacje żydowskie w USA o sytuacji Żydów w okupowanej Europie; wykorzystując pocztę dyplomatyczną i kierując prośby do dyplomatów państw południowoamerykańskich o wyrobienie paszportów dla zagrożonych Żydów, skutecznie pośredniczył w ratowaniu wielu z nich od zagłady. Od 1 X t.r. był konsulem generalnym RP w Nowym Jorku oraz pełnomocnikiem ministra pracy i opieki społecznej na teren USA. Dn. 5 VII 1945, natychmiast po wycofaniu przez USA uznania dla rządu RP Tomasza Arciszewskiego, odszedł z dyplomacji, po czym zamieszkał w Nowym Jorku u znajomej Paderewskiego, E. Crafts. W r. 1947 osiadł u córki w Los Angeles; został tam zatrudniony jako tłumacz przysięgły przy sądzie. Współpracował z organizacjami polonijnymi, m.in. z Friends of Free Poland i Stow. Polaków Kalifornii «Samopomoc». Obwiniony o zawłaszczenie spadku po Paderewskim w książce Giron pt. „Le drame Paderewski” (Genève 1948), stał się przedmiotem oskarżeń, formułowanych przez ubiegający się o ten spadek rząd RP w Warszawie. Na wniosek konsulatu polskiego w Nowym Jorku, decyzją Sądu Spadkowego Westchester County w White Plains (New York) z 27 XII 1948, został pozbawiony prawa administrowania nowojorskim majątkiem Paderewskiego. Jednakże na podstawie odnalezionego i otwartego 1 IV 1949 testamentu Paderewskiego S. został ustanowiony jego wykonawcą. Odtąd starał się nie dopuścić do przejęcia spadku przez władze w Polsce. Nie mając jednak środków na pokrycie kosztów sądowych, zrzekł się 7 VII 1950 spadku po Wilkońskiej na rzecz przyrodniego brata Paderewskiego, Józefa, zamieszkałego w Bydgoszczy oraz zrezygnował z poł. zapisanego mu szwajcarskiego księgozbioru Paderewskiego; z przeznaczonych mu 20 tys. dolarów amerykańskich otrzymał 6 tys. W 10. rocznicę śmierci Paderewskiego zorganizował w r. 1951 w Los Angeles, pod patronatem H. Hoovera, uroczystość «Paderewski Memorial». Założył jeden z polonijnych klubów Partii Republikańskiej (Polish American Republican Club) i został jego prezesem. Po przemianach politycznych w Polsce poparł w r. 1957 działania Partii Republikańskiej na rzecz pożyczki amerykańskiej dla PRL. W r. 1960 uczestniczył w kampanii wyborczej R. Nixona. Zmarł 15 V 1973 w Los Angeles; został pochowany na cmentarzu Forest Lown w Glendale (Kalifornia). Był odznaczony francuskim Orderem Oficera Legii Honorowej i Orderem Korony Belgijskiej.
W małżeństwie zawartym w sierpniu 1919 z Anielą Karszo-Siedlewską (16 IX 1897 – 12 XI 1950), autorką pamiętnika „Paderewski as I Knew Him” (New Brunswick 1949), siostrą Tadeusza (zob.) oraz Jana, dyplomaty, w r. 1919 sekretarza Paderewskiego, następnie konsula w Kijowie, chargé d’affaires Poselstwa RP w Czechosłowacji (1927), posła nadzwycz. i ministra pełnomocnego w Teheranie (1938–1942), miał S. córkę Annę (Anetę, ur. 17 III 1922, pseud. Angela Karszo, Andra Verne), aktorkę filmową, która wystąpiła m.in. w filmach „Variety Girl” (1947, reż. G. Marshall), „Sajgon” (1948, reż. L. Fenton) i „The Desperate Women” (1955, reż. L. Appleton); od r. 1949 była żoną L. Appletona, producenta i reżysera filmowego.
W filmie telewizyjnym „Powrót do Polski” (1988, reż. Paweł Pitera), rolę S-a zagrał Andrzej Łągwa.
Po opublikowaniu w r. 1996, nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego w Krakowie, „Tajemnicy testamentu Paderewskiego” autorstwa Giron, krakowski Sąd Okręgowy orzekł w r. 2001, że zniesławia ona S-a i jego córkę; autorowi wstępu Jerzemu Jasieńskiemu zlecił opublikowanie przeprosin, a książkę nakazał wycofać ze sprzedaży.
PSB, (Orłowski Józef Kazimierz); – Batowski H., Polska dyplomacja na obczyźnie 1939–1941, Kr. 1991; Drozdowski M. M., Ignacy Jan Paderewski. Zarys biografii politycznej, W. 1986; tenże, Władysław Raczkiewicz, W. 2001 II; Gogol-Drożniakiewicz B., Testament mistrza, „Gaz. Regionalna” (Bydgoszcz, Piła, Tor., Włocławek) 1992 nr 156; Grzymała-Siedlecki A., Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, Kr. 1965; Hist. dyplomacji pol., V; Kukiel M., Generał Sikorski, Londyn 1970; Lewandowska S., Prasa polskiej emigracji wojennej 1939–1945, W. 1993; Lewin I., Próby ratowania Żydów europejskich przy pomocy polskich placówek dyplomatycznych podczas drugiej wojny światowej, „Biul. Żyd. Inst. Hist.” 1977 nr 1 s. 88, 91, 93–4, 99; Paczkowski A., Ignacy J. Paderewski i „Rzeczpospolita”, „Roczn. Hist. Czasopiśm. Pol.” T. 12: 1973 z. 3 s. 331, 334, 336–8, 340–1, 348, 354–5; tenże, Prasa codzienna Warszawy w latach 1918–1939, W. 1983; tenże, Prasa polska w latach 1918–1939, W. 1980; Paderewski I., Myśli o Polsce i Polonii, Paris 1992; Pestkowska M., Za kulisami rządu polskiego na emigracji, W. 2000; Piber A., Misja Strakacza w rządzie Vichy w lipcu 1940 r., „Najnowsze Dzieje Polski” T. 7: 1963 s. 5–19; Przybylski H., Paderewski. Między muzyką a polityką, Kat. 1992 s. 176, 181–2, 248, 252–3, 339, 357–8; Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego, Red. J. Durko i in., W. 1989; Strakacz A., Paderewski as I Knew Him, New Brunswick 1949; Wapiński R., Ignacy Paderewski, Wr. 1999; tenże, Władysław Sikorski, W. 1978; Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej, Red. Z. Błażyński, Londyn 1994; Zamoyski A., Paderewski, W. 1992; – Archiwum Polityczne Ignacego Paderewskiego, W. 1974–2001 I–IV; Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, Edynburgh 1946 (dot. ojca S-a, Władysława); Jana Drohojowskiego wspomnienia dyplomatyczne, W. 1959; Listy Wojciecha Korfantego i Karola Popiela, przywódców polskiej Chrześcijańskiej Demokracji, Oprac. H. Przybylski, Kat. 2004 s. 58–9, 62, 82–3, 85, 105, 108; Paderewski I., Pamiętniki 1912–32, Kr. 1992; Perkowska-Waszek M., Za kulisami wielkiej kariery Paderewskiego w dziennikach i listach Sylwina i Anieli Strakaczów 1936–1937, Kr. 1994; Zabiełło S., Na posterunku we Francji, W. 1967; – Kalendarzyk Polityczno-Historyczny m. stoł. Warszawy na 1916 rok, W. 1916; „Polish Music Newsletter” (Los Angeles) Vol. 7: 2001 nr 12; „Ruch Muzycz.” R. 47: 2003 nr 6; „Rzeczpospolita” 1926 nr 73 (dod. niedzielny, fot.); – Mater. w posiadaniu Romana Włodka z Kr.: Kopie dwóch listów do Zygmunta Nowakowskiego z r. 1938 ze zbiorów Jana Steciaka; – Informacje Małgorzaty Perkowskiej-Waszek z Kr.
Marian Marek Drozdowski