Szaweł z Końskich h. Odrowąż (zm. po 1144), możnowładca.
Był synem Prędoty Starego z Prandocina (zob.).
S. wystąpił w dwóch źródłach: dokumencie legata papieskiego, kard. Humbalda, dla prepozytury kanoników regularnych w Trzemesznie i falsyfikacie tego klasztoru (rzekomo wystawionym przez ks. Mieszka III), zawierającym wykaz darowizn na jego rzecz. Dokument Humbalda z 2 III 1146 wymienił S-a wśród świadków nadania przez młodszych książąt (synów Bolesława III Krzywoustego i Salomei) kaplicy NMP na górze pod Łęczycą; nadanie kaplicy nastąpiło wcześniej – w r. 1144 (J. Wenta) lub w r. 1145 (K. Maleczyński, Z. Kozłowska-Budkowa); pierwsza data, potwierdzona indykcją, wydaje się bardziej prawdopodobna. W falsyfikacie trzemeszeńskim, sporządzonym w XIII w. na podstawie wcześniejszych zapisek klasztornych, S. występuje jako ofiarodawca dziesięciny ze swej spiżarni w Końskich. Obecność S-a przy juniorach piastowskich mogła wiązać się ze sprawowaniem przez niego jakiegoś urzędu, zapewne w ziemi łęczyckiej, oprawie ich matki – Salomei; oprawa ta obejmowała również pewne kasztelanie zapilickie.
Pochodzenie i krąg rodzinny S-a oświetlają źródła późniejsze. Bp krakowski Iwo Odrowąż z Końskich (zob.) i Wisław z Prandocina, fundatorzy klasztoru cystersów w Prandocinie pod Miechowem, przeniesionego następnie do Mogiły pod Krakowem, w dwóch dokumentach zostali nazwani braćmi lub bliskimi krewnymi. Wisław nadał cystersom wsie Prandocin, Kacice, Sakowice i Januszewice, w zamian bp Iwo przekazał mu swą ojcowiznę: Końskie, Stary Odrowąż, Modliszewice, Goszań, Nieśwień, Kazanów i należącą do kościoła w Końskich Popowę (1222). W r. 1231 dwunastu Odrowążów z młodszego pokolenia, łącznie określonych jako potomkowie Prędoty Starego z Prandocina, zrzekło się roszczeń do dóbr nadanych opactwu w Mogile. Wśród nich byli synowie Dobiesława, Szaweł i Sąd oraz syn Wisława, Dobiesław, którzy określili się jako bracia stryjeczni i dziedzice Prandocina; wszyscy wystawcy nazwali bp. Iwona swym stryjem, choć nie dla wszystkich było to stryjostwo rodzone. Wg katalogu biskupów krakowskich, bp Iwo pochodził z Końskich, a Jan Długosz nazwał go synem komesa Szawła. Jako syn komesa Szawła wzmiankowany był już w dokumencie ks. krakowsko-sandomierskiego Bolesława Wstydliwego dla cystersów wąchockich z r. 1260. Wg badaczy (A. Rybarski, K. Górski, R. Grodecki, J. Tazbirowa, B. Śliwiński) wzmianka ta odnosi się do S-a; inaczej twierdzili Zofia Kozłowska-Budkowa i Stanisław Trawkowski. Jednak wszyscy oni uznali S-a za syna Prędoty Starego; hipotezę tę potwierdza bliskie pokrewieństwo Odrowążów z Końskich (bp Iwo) i z Prandocina (Wisław). Ze względów chronologicznych niemożliwe jest jednak, by S. był ojcem bp. Iwona; między jego źródłowym wystąpieniem (nie wiadomo, w jakim okresie życia) a zgonem bp. Iwona różnica wyniosła 85 lat. Dodatkowo wujem bp. Iwona (tak nazwanym przez niego samego) był Imbram ze Strzegomia, założyciel klasztoru norbertanek w Dłubni (Imbramowicach). Wg Górskiego S. ożenił się z nieznaną z imienia siostrą Imbrama; Śliwiński zwrócił przy tym uwagę, że między małżonkami istniała znaczna różnica wieku, w związku z czym siostra Imbrama mogła być drugą żoną S-a. Tymczasem Imbram ze Strzegomia (występujący w l. 1168–1229), a nawet jego ojciec Gniewomir z Pożarzyska (występujący w l. 1161–85) byli znacznie młodsi od S-a. Dlatego też dopiero ojca Gniewomira, Ilika (znanego z r. 1161) można uważać za osobę współczesną S-owi. Domniemana zatem druga żona S-a, z którą miałby potomstwo, byłaby od niego młodsza o dwa pokolenia, a więc musiałby on żyć długo, tymczasem w 2. poł. XII w. nie wymienia go już żadne źródło. Bp Iwo nie mógł wobec tego być synem S-a, lecz jego dalszym potomkiem, synem innego Szawła z Końskich, który wystąpił przy ks. Kazimierzu II Sprawiedliwym w r. 1189, na czwartym miejscu wśród świeckich świadków dokumentu; był on także ojcem Gertrudy, magistry norbertanek w Dłubni-Imbramowicach (1241), i zięciem Gniewomira z Pożarzyska. Chronologicznie mógł on być synem lub wnukiem S-a. W dokumencie z r. 1189 na drugim miejscu wśród świadków świeckich wystąpił Wisiek (Wisław), zapewne tożsamy z Wisławem, znanym z dokumentu Mieszka III z r. 1177, hipotetyczny ojciec Wisława z Prandocina i Dobiesława. Wisław z Prandocina pochodził od innych rodziców niż Iwo; gdyby chodziło o braci przyrodnich (Śliwiński), nie użyto by w jednym z dwóch dokumentów terminu «krewny». Widoczna bliskość pokrewieństwa Odrowążów z Końskich oraz z Prandocina pozwala obie gałęzie rodu wywieść od S-a. Młodszy Szaweł z Końskich i starszy Wisiek (Wisław) byli więc albo (jako synowie S-a) braćmi rodzonymi, albo jego wnukami, czyli braćmi stryjecznymi.
Starsza literatura (Rybarski, Górski) za brata S-a (syna Prędoty Starego) uznawała młodszego Prędotę, który ofiarował cystersom z Łekna wieś Wierzenicę pod Poznaniem. Miało to nastąpić w r. 1153; w rzeczywistości jednak ów Prędota nie wystąpił w tym dokumencie; dopisek z wyszczególnieniem darowizn pochodzi bowiem dopiero z końca XII w. (Kozłowska-Budkowa). Nadanie nastąpiło zatem później, po r. 1153; Prędota był wówczas człowiekiem młodym, gdyż dokonał go wspólnie z matką, a w przeciwieństwie do innych ofiarodawców, nie nazwano go komesem. Należał zatem Prędota do młodszego pokolenia i był zapewne (wg Górskiego) protoplastą Odrowążów z Białaczowa. Do tej generacji zaliczali się również inni Odrowążowie, uznawani hipotetycznie przez Górskiego za braci S-a: Sieciesław i Krzesław; występujący w r. 1161 Dobiesław nie był jednak Odrowążem, lecz Awdańcem.
Bracia S-a nie są znani z imienia; zapewne jednak miał on przynajmniej jednego, skoro Odrowąże z r. 1231 za swego wspólnego przodka uznawali Prędotę Starego. Nieznana też pozostaje żona S-a. Niepotwierdzona źródłowo jest hipoteza Śliwińskiego, że jego pierwszą żoną była córka Janusza Wojsławica z rodu Powałów-Ogończyków; jej brat, woj. mazowiecki Żyra występował w l. 1161–87, zatem również pierwsza żona S-a byłaby od niego młodsza, w tym przypadku o jedno pokolenie. Brak późniejszych dóbr Powałów-Ogończyków w kaszt. wyszogrodzkiej, darowanej (widocznie tylko dożywotnio) owemu Januszowi, wyklucza możliwość dziedziczenia dóbr po nim, w wyniku domniemanego małżeństwa, przez Odrowążów. Istotnie, poza Dóbrczem, posiadłością bp. Iwona, dóbr Odrowążów w kaszt. wyszogrodzkiej nie widać.
Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, W. 1982 s. 9–10, 122–3, tabl. 8; – Bieniak J., Kościelna Wieś i jej dziedzice w średniowieczu, w: Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, Ł. 1994 s. 49–51; tenże, Polska elita polityczna XII wieku, cz. III B, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, W. 1996 VII 32–5; toż, cz. III C, w: tamże, W. 1999 VIII 10–13, 34–5, 51; toż, cz. III D, w: tamże, W. 2001 IX 37; Górski K., Ród Odrowążów w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald.” R. 8: 1927 s. 12–14, 83–5, 95; Maleczyński K., Dokument Humbalda kardynała legata papieskiego, „Roczniki Hist.” R. 4: 1928 z. 2 s. 1–29; Niwiński M., Opactwo Cystersów w Wąchocku, „Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. PAU” T. 68: 1930 nr 1, dod.; Rybarski A., Pochodzenie i początek rodu Odrowążów, „Przegl. Hist.” R. 18: 1914 s. 179–82, 198–9; Śliwiński B., Krąg krewniaczy biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, „Zesz. Nauk. Wydz. Human. Uniw. Gdań.”, S. Hist., T. 14: 1984 s. 63–71; Tazbirowa J., Rola polityczna Iwona Odrowąża, „Przegl. Hist.” R. 57: 1966 s. 199–200; Wenta J., Na marginesie dokumentu legata Humbalda z 2 marca 1146 roku dla Trzemeszna, „Roczniki Hist.” R. 53: 1987 s. 101–14; – Album Palaeographicum, tabularum I–XXXI textus, Wyd. W. Semkowicz, Z. Budkowa, Kr. 1960 nr 18, 19 (Prędota Stary); Długosz, Annales, V, VI; Dokumenty klasztoru PP. Norbertanek w Imbramowicach, Wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, Arch. Kom. Hist. T. 16: 1948 nr 3 (Gertruda Szawłówna); Kod. katedry krak., I; Kod. maz. (Kochanowskiego), nr 87, 89, 107, 225; Kod. mogilski; Kod. Mpol., I; Kod. Wpol., I; Kozłowska-Budkowa, Repertorium pol. dokumentów, nr 26, 42, 44, 53, 149, 150; Mon. Pol. Hist. (S. N.), X cz. 2 (Katalogi bpów krak.).
Janusz Bieniak