Ługowski (Szaniawski) Szymon h. Junosza (1530–1583), pisarz skarbu kor., proboszcz miechowski, biskup nominat przemyski. Był synem ubogiego szlachcica podlaskiego Marcina z Szaniaw, wywodzącego się z rodziny Rogalskich, a zwanego Świętek lub Święszek, i Zofii Borkowskiej, córki Katarzyny Ługowskiej. Marcin osiadł w miasteczku Łuków i zajął się tam zapewne rzemiosłem (podobno szewstwem). W Łukowie urodziły się też chyba jego dzieci: Szymon, Feliks (celnik ruski, zm. 1575) i Jan oraz Zofia, żona Macieja Ługowskiego h. Lubicz, którzy dopiero w połowie XVI w., po zakupie przez Ł-ego cząstki pobliskich Ługów Wielkich (parafia Zbuczyn), przyjęli ostatecznie nazwisko swych krewnych. Ł. z pomocą zamożniejszych krewnych Ługowskich odebrał podobno wykształcenie za granicą, ale źródła niczego konkretnego o tym nie mówią. W każdym razie znał dobrze łacinę i próbował pisać wiersze, a potem nie szczędził kosztów dla otrzymywania pochlebnych dedykacji od ludzi pióra. Już w r. 1555 pracował w skarbie kor., a po 4 VI 1562 jako główny pisarz skarbu kor. miał pieczę nad całą rachunkowością państwa, pobierając pensję roczną 160 fl. Na tym stanowisku pozostał do połowy lat siedemdziesiątych, zbierając podobno dla siebie duże fundusze oraz zyskując względy podskarbiego Walentego Dembińskiego i króla Zygmunta Augusta. Jako «bonus oeconomus» wystarał się Ł. o plebanie: tuchowską (przed 1559), chęcińską, kossocicką, stróżyską, łukowską i zbuczyńską, a gdy musiał się ich ok. r. 1565 pozbyć, przekazał je w ręce krewnych (małoletnich) i zaufanych, a dochody nadal pobierał. W r. 1559 został kanonikiem poznańskim, a w r. 1565 krakowskim, ale w zasadzie nadal pędził życie dworzanina królewskiego. Uczestniczył w zaprowiantowaniu dworu, w l. 1563–9 brał udział w pracach związanych z przeprowadzeniem unii litewskiej i pruskiej, w r. 1569 był wreszcie członkiem komisji do rewizji skarbca i archiwum kor.
Pod naciskiem Zygmunta Augusta i kanclerza Dembińskiego, a za zgodą bpa krakowskiego Filipa Padniewskiego (wszystkich najprawdopodobniej przekupił) został Ł. w r. 1566 koadiutorem prepozyta, a 3 XII 1567 prepozytem konwentu bożogrobców w Miechowie. Wg ówczesnego pamfletu, nadawał się wprawdzie do życia zakonnego «jak osioł do liry», ale przyjął formalnie śluby zakonne i owładnął klasztorem przynoszącym kilkanaście tysięcy rocznego dochodu. Nielubiany przez zakonników jako «pierwszy intruz» (bezprawnie narzucony proboszcz), starał się jednak zachować pozory praworządności, w l. 1574 i 1580 odbył kapituły generalne zakonu oraz dbał o jego dobra, nie zapominając oczywiście o sobie i swoich krewnych. Dużą część czasu spędzał w Krakowie (zapewne we własnej kamienicy na Stradomiu) wśród konkubin i ladacznic, z którymi miał podobno, nie licząc córek, 3 lub 4 synów. W r. 1570 za 10 000 fl. pożyczonych na wojnę moskiewską otrzymał w dożywocie starostwo żarnowieckie, dzierżył podkrakowską wieś Kobierzyn oraz nabył prywatnie 9 wsi w woj. krakowskim (najważniejsze były tu dobra Zborowskich Korzkiew z zamkiem, młynami, szlifierniami, foluszami i papiernią w Grębienicach) i 3 w ziemi chełmskiej. Urządzał zajazdy lub też sam stawał się obiektem napaści (zwłaszcza ze strony Zborowskich).
W czasie pierwszych bezkrólewi próbował trochę działalności politycznej, stając w r. 1575 po stronie Maksymiliana II. Za króla Stefana Batorego wrócił do działalności gospodarczej: w r. 1579 rozpoczął w ramach spółki budowę warzelni soli pod Bydgoszczą, zaś w l. 1581 i 1582 dokonywał, jako komisarz, rewizji żup krakowskich. W r. 1580, uważany za człowieka bogatego i nie mającego skrupułów, dał Ł. królowi w ramach donatywy duchowieństwa niesłychanie wysoką sumę 3 000 zł i zainicjował starania o opróżnione biskupstwo przemyskie. Działał głównie poprzez przekupstwo i w r. 1581 pozyskał bezwzględne poparcie swego dawnego znajomego kanclerza Jana Zamoyskiego, darowując mu 4 wsie (3 z nich stały się podstawą uposażenia kolegiaty i Akademii Zamojskiej). Mimo negatywnego nastawienia hierarchii kościelnej i szlachty król mianował Ł-ego 20 VII t. r. biskupem przemyskim. Procesy kościelne, przeprowadzane w l. 1581–2 w Rzymie i Warszawie, wypadły dla kandydata negatywnie; zarzucano mu zwłaszcza symonię i rozpustę. Dn. 26 XII 1582 Ł. złożył jednak przysięgę senatorską i miał nadzieję na zatwierdzenie biskupstwa, gdyż jezuita A. Possevino chciał przeprowadzić jego sprawę nawet wbrew papieżowi. Kwestia ta doprowadziła do dużego zadrażnienia w stosunkach Polski z Rzymem, a znalazła rozwiązanie w niespodziewanej śmierci Ł-ego. Już od r. 1580 Ł. ciężko chorował, a nocą 20/21 lub 21/22 I 1583 zmarł na atak serca, wycieńczony podagrą, artretyzmem i «chorobą francuską». Dn. 25 II pochowano go w kościele Św. Jadwigi na Stradomiu, a obliczany na 50 000 dukatów majątek odziedziczyli Ługowscy: siostrzeńcy i bratankowie.
Probostwo w Zbuczynie i dobra Korzkiew odziedziczył po stryju syn Jana – ksiądz Szymon Ługowski iunior (obu mylą nawet źródła) ścięty po r. 1623 za zabójstwo.
Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Juszyński, Dykcjonarz; Paprocki; Łętowski, Katalog bpów krak., III; Pawłowski F., Premislia sacra…, Kr. 1869; Sarna W., Episkopat przemyski obrządku łacińskiego, Przemyśl 1903 I; Szostkiewicz Z., Katalog biskupów obrządku łacińskiego..., w: Sacrum Poloniae Millenium, Romae 1954 I; Boniecki; – Kurdybacha Z., Działalność kulturalna Piotra Myszkowskiego..., Lw. 1935 s. 125; Łempicki S., Działalność Jana Zamoyskiego na polu szkolnictwa 1573–1605, Kr. 1921; Pęckowski Z., Miechów, Kr. 1967; Tomczak A., Walenty Dembiński kanclerz egzekucji (ok. 1504–1584), Tor. 1963; – Akta sejmikowe woj. krak., I; Akta Unii; Annales ecclesiastici, III 342, 426; Arch. Zamoyskiego, I–III; Bibl. Ord. Krasińskich, za r. 1869 i XXIII/XXIX; Hosius S., Epistola elegans et pia ad quendam iuvenem magnificum, Kr. 1562; Lustracja dróg województwa krakowskiego z roku 1570, Wyd. B. Wyrozumska, Kr. 1971; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Matricularum summ., V cz. 2 nr 10 446; Mon. Pol. Vat. IV–VI; Nakielski S., Miechovia, Kr. 1634 s. 677–722; Nowy Testament..., Kr. 1568 (przedmowa S. Scharffenberga); Script. Rer. Pol., IX 416–7, XXII; Starowolski, Monumenta Sarmatarum; Trzecieski A., Carmina, Wr. 1958; Uchańsciana, II, V; Źródła Dziej., VIII 55, 58, 78–9, 195, XI, XIV 13, 27, 28, 30, 40, 415; – Arch. Kapit. w Kr.: Acta act., VII k. 320 r.; Arch. Kurii Metrop. w Kr.: Acta episcop. 30 k. 150, Acta off. 108 s. 54, 56, 165; Arch. Państw. w Kr.: Terr. Cracoviensia, t. 46 s. 150–158, 184–188, 258–260, 551–552, 701–709, 1049–1052, 1367–1371, 1625–1628, t. 63 s. 80–83, 287–328, 604, 1003–1004, 1459, 1562, 1664–1665, t. 68 s. 179–189, 194–252, 482, 772–776, 967–970, t. 69 s. 22, 175, 324, 458–459, 501–516, 537–585, 643, 736, 910–911, 1027–1084, 1111–1130, 1202–1203, 1392–1394, 1591–1592, 1736, 1810, 1911–1912; B. Jag.: Cim. 8420 Leovitius C., Ephemeridum novum opus 1556–1606, Augsburg 1555 (na marginesie diariusz M. Glicjusza, passim).
Wacław Urban