Surowa Tadeusz Antoni (1911–1974), aktor. Ur. 5 VII w Krakowie, był synem Wojciecha, wyrobnika, zatrudnionego w l. trzydziestych jako woźny państwowy, i Karoliny z Pacułów.
S. ukończył Wolną Szkołę Malarstwa i Rysunku Ludwiki Mehofferowej oraz klasę gry na skrzypcach w Konserwatorium Tow. Muzycznego w Krakowie. Na przełomie l. dwudziestych i trzydziestych brał udział w przedstawieniach amatorskiego zespołu Związku Młodzieży Przemysłowej i Rękodzielniczej w bursie ks. Mieczysława Kuznowicza przy ul. Skarbowej 2. Uczył się aktorstwa na prywatnych kursach zorganizowanych przez Bronisława Dąbrowskiego (w r. 1932) oraz, wg informacji z życiorysu, w Miejskiej Szkole Dramatycznej, a podstaw baletu u Alfreda Hankusa Waldena. W r. 1933 zdał eksternistyczny egzamin aktorski w Państw. Inst. Sztuki Teatralnej w Warszawie i został zatrudniony przez Juliusza Osterwę w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Grał tam role epizodyczne oraz uczestniczył w imprezach dla dzieci, organizowanych przez Marię Billiżankę w teatrze Bagatela. Od sezonu 1934/5 był aktorem Teatru Miejskiego (na Pohulance) w Wilnie; zagrał w nim, w reżyserii dyrektora Mieczysława Szpakiewicza, m.in.: Albina w „Ślubach panieńskich” Aleksandra Fredry, Ciekockiego w „Uciekła mi przepióreczka” Stefana Żeromskiego i Aigista w „Orestei” Ajschylosa.
W r. 1938 przeniósł się S. do Teatrów Miejskich we Lwowie, których dyrekcję objął Szpakiewicz. Zagrał wtedy: Obywatela «Iskrę» w „Gałązce rozmarynu” Zygmunta Nowakowskiego (reż. Szpakiewicz) i Dicka w „Cały dzień bez kłamstwa” G. Montgomery’ego (reż. Stanisław Daczyński). Podczas okupacji sowieckiej przebywał nadal we Lwowie i występował w Państw. Polskim Teatrze Dramatycznym pod kierownictwem Włodzimierza Kandyby jako marynarz w „Zagładzie eskadry” O. Kornijczuka (reż. Eugeniusz German), Błazen w „Wieczorze Trzech Króli” Shakespeare’a i Cotillard w „Ostrożnie! Świeżo malowane” R. Fauchois (obie w reż. Dąbrowskiego). W roli Jontka w „Krakowiakach i Góralach” Wojciecha Bogusławskiego (20 VI 1941, reż. Dąbrowski) «tańczył doskonale swego i okazał dużo siły komicznej» (Tadeusz Żeleński , „Czerwony Sztandar” 1941 nr 145). W okresie okupacji niemieckiej pracował jako kelner; brał udział w konspiracyjnych koncertach i wieczorach literackich, zaopatrując przy okazji kolegów w żywność. Wszedł do zarządu oraz został reżyserem konspiracyjnego amatorskiego Teatru Młodych powołanego 6 II 1944 pod dyrekcją ks. Alfonsa Schletza w Domu Parafialnym parafii Św. Wincentego przy ul. św. Zofii 35 (zwanym Sodaliskowem). Przygotował widowiska religijne: w marcu „Misterium wielkopostne” Andrzeja Rybickiego, a w kwietniu „Wstań i idź” R. Gaëlla; włączył do współpracy zawodowych aktorów i reżyserów, m.in. Dąbrowskiego, i zagrał w jego reżyserii w „Jasełkach” Rybickiego. Dn. 3 VI 1944 w «Sodaliskowie» zagrał Kochanka w „Ich czworo” Gabrieli Zapolskiej (reż. Dąbrowski) w tajnym teatrze przekształconym z Teatru Młodych; spektakl powtórzono dwa razy. Po ponownym zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną, spektaklem tym wznowiono 19 VIII t.r. działalność Państw. Polskiego Teatru Dramatycznego, którego dyrektorem został Dąbrowski. W tym teatrze w sezonie 1944/5 powtórzył S. role w sztukach „Cały dzień bez kłamstwa” i „Ostrożnie! Świeżo malowane”, oraz zagrał kilka nowych, m.in. Smugonia w „Uciekła mi przepióreczka” Żeromskiego i Pana Młodego w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego (obydwie w reżyserii Dąbrowskiego). Największy sukces odniósł w komedii „Misja Mr Perkinsa do kraju bolszewików” Kornijczuka (również w reżyserii Dąbrowskiego): «jako dziennikarz Hemp jak zawsze bawił swoją mimiką i gestem» (Jan Brzoza, „Czerwony Sztandar” 1944 nr 94).
Pod koniec sierpnia 1945 S. z zespołem lwowskim, kierowanym przez Dąbrowskiego, przeniósł się do Teatru Miejskiego (następnie Państw. Teatr Śląski) w Katowicach. Powtórzył tam role Pana Młodego, Kochanka, Błazna i Hempa oraz zagrał znakomicie przyjęte przez krytykę i publiczność role: Fikalskiego w „Domu otwartym” Michała Bałuckiego (był też asystentem reżysera Aleksandra Bardiniego), Wacława w „Mężu i żonie” Fredry (reż. Władysław Krzemiński), Szambelana w „Panu Jowialskim” Fredry (reż. Henryk Szletyński) i Spodka w „Śnie nocy letniej” Shakespeare’a (reż. Dąbrowski). Po premierze „Rewizora” N. Gogola (reż. Kazimierz Borowski), w której z powodzeniem odtwarzał Chlestakowa, Bolesław Surówka zaliczył go do najwyższej klasy aktorskiej w Polsce („Dzien. Zachodni” 1947 nr 60). O uznanym za najlepszą kreację z tego okresu Błaźnie z „Wieczoru Trzech Króli” pisał Michał Sabatowicz („Gaz. Robotn.” 1946 nr 83): «wdzięk błazeński, temperament i liryzm (w piosenkach), oto elementy składające się w grze Surowy na wykwintną całość». W l. 1946–7 prowadził S. ćwiczenia z zakresu gry scenicznej w Prywatnej Średniej Szkole Dramatycznej, działającej przy teatrze w Katowicach. W kwietniu 1947 wyreżyserował jedyną sztukę w życiu, „Siostry” Krystyny Grzybowskiej, ale nie odniósł sukcesu. W sezonie 1947/8 występował w Miejskich Teatrach Dramatycznych w Krakowie, których kierownictwo objął Dąbrowski. Jako Wacław z „Męża i żony” (6 IX 1947, reż. Krzemiński) zyskał uznanie Magdaleny Samozwaniec: «Surowa to aktor [...] nie z bożej łaski, ale z boskiego dobrego humoru [...] co za dowcip dyskretny, cienki tak jak teksty Fredry» („Tryb. Robotn.” 1947 nr 252). Odtwarzał ponadto m.in. Chlestakowa w „Rewizorze” (reż. Janusz Warnecki), Jacka Goolda w „Harry Smith odkrywa Amerykę” K. Simonowa (reż. Krzemiński), Gąskę w „Weselu Figara” P. de Beaumarchais (reż. Krzemiński) i Barda w „Owczym źródle” F. Lope de Vegi (reż. Dąbrowski).
W r. 1948 przeniósł się S. do Warszawy i zatrudnił w Teatrze Rozmaitości. Rola Geronta w „Szelmostwach Skapena” Moliera (reż. Józef Wyszomirski) «pozwoliła [mu] najpełniej rozwinąć wszelkie efektowne odcienie swojego humoru » (Edward Csató). Ponadto zagrał Perełkę w „Zemście” Fredry (reż. Jerzy Leszczyński) i Chrząstkę w „Mazepie” Słowackiego (reż. Damian Damięcki). W r. 1950 występował też gościnnie w warszawskim Ludowym Teatrze Muzycznym jako Szwejk w „Nowych przygodach dzielnego wojaka Szwejka” M. Słobodskoja (reż. Witold Rychter). Od r. 1950 pracował w Teatrze Narodowym, grając m.in. Miechodmucha w „Krakowiakach i Góralach” (reż. Leon Schiller), Erizza w „Sułkowskim” Żeromskiego (reż. zespołowa) oraz Miłonowa w „Lesie” A. Ostrowskiego (reż. Wilam Horzyca). W r. 1952 przeniósł się do Teatru Polskiego, kierowanego przez Dąbrowskiego, gdzie zagrał m.in. Greenglasa w „Juliuszu i Ethel” Leona Kruczkowskiego (reż. Bardini), Ładę w „Domu na Twardej” Kazimierza Korcellego (reż. Dąbrowski), Schaafa w „Miesiącu na wsi” I. Turgieniewa (reż. Krzemiński). W l. 1955–7 występował także w Teatrze Syrena, odtwarzając m.in. Dyrektora Sporysza w „Sprawie Kowalskiego” Zdzisława Gozdawy i Wacława Stępnia (reż. Barbara Kilkowska). W r. 1957 zaangażował się do Teatru Współczesnego; w tym okresie, zapewne z uwagi na postępującą chorobę alkoholową, był coraz częściej obsadzany w rolach drugoplanowych, m.in. jako Żebrak I w „Operze za trzy grosze” B. Brechta (reż. Konrad Swinarski), Scheet w „Karierze Artura Ui” Brechta (reż. Erwin Axer), Orgon w „Dożywociu” Fredry (reż. Jerzy Kreczmar) i Parobek S. w „Zabawie” Sławomira Mrożka (reż. Swinarski). W l. sześćdziesiątych i siedemdziesiątych grał już głównie role epizodyczne.
W l. 1957–72 występował S. w Teatrze Telewizji, zagrał tam m.in. Żebraka II w „Operze za trzy grosze” Brechta (1958, reż. Swinarski), Dr. Kriegbauma w „Zakręcie” T. Dorsta (reż. Axer), Baptystę Minolę w „Poskromieniu złośnicy” Shakespeare’a (reż. Zygmunt Hübner), Muzyka w „Cezarze i Kleopatrze” G. B. Shawa (reż. Jerzy Gruza). Sporadycznie występował w filmach, odtwarzając m.in. Rutkiewicza w „Dwóch żebrach Adama” (1963, reż. Janusz Morgenstern wg opowiadania „Archiwum” Józefa Hena) oraz członka klubu w filmie telewizyjnym „Klub szachistów” wg noweli pod tym tytułem Aleksandra Świętochowskiego (1967, reż. Witold Lesiewicz). W Teatrze Polskiego Radia zagrał m.in. Żyda w „Weselu” Wyspiańskiego (1971, reż. Zdzisław Nardelli). Z największym uznaniem recenzentów, którzy chwalili niezwykłą sprawność fizyczną, wyczucie stylu epoki oraz głos, umiejący oddawać głębię wypowiadanych myśli, spotkały się role komediowe S-y, grane głównie w Katowicach i Krakowie. Był członkiem ZASP. Zmarł 2 VI 1974 w Warszawie z powodu choroby serca, został pochowany na cmentarzu Bródnowskim (kw. 31 H–4–6).
S. rodziny nie założył.
Fot. w rolach w: Arch. Artyst. i B. Teatru im. Słowackiego w Kr., Oddz. Teatr. Muz. Hist. M. Kr.; – Almanach sceny polskiej 1974/75, W. 1975; Hahn W., Shakespeare w Polsce. Bibliografia, Wr. 1958; Słown. Teatru Pol. (bibliogr., ikonogr.); – Csató E., Interpretacje. Recenzje teatralne 1945–1964, W. 1979; Dąbrowski B., Na deskach świat oznaczających, Kr. 1977–81 cz. 1 (fot.), cz. 2, 3; tenże, Teatr Polski we Lwowie w latach 1939–1945, „Pam. Teatr.” 1963 z. 1–4 s. 242, 244–6 (fot.); Grodzicki A., W teatrze życia, W. 1984; Horbatowski P., Życie teatralne we Lwowie w latach 1939–1946, „Pam. Teatr.” 1997 z. 1–4 s. 690, 711, 719; Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa: l IX 1939 – 5 II 1946, Oprac. G. Mazur i in., Kat. 2007; Linert A., Lwowskie wznowienia w pierwszym sezonie Bronisława Dąbrowskiego w Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego, „Studia i Mater. z Dziej. Woj. Kat. w Polsce Lud.” T. 9: 1975 (fot.); tenże, Powojenny sezon Państwowego Polskiego Teatru Dramatycznego we Lwowie, „Pam. Teatr.” 1974 z. 3–4; Węgierski J., Lwowska konspiracja narodowa i katolicka 1939–1945, Kr. 1994; Wilno teatralne, Red. M. Kozłowska, W. 1998; – Krasiński E., Teatr Polski w Wilnie, w Białymstoku i we Lwowie. Repertuar, „Pam. Teatr.” 1963 z. 1–4, s. 265–9; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego na r. 1932, Kr.; Wyspiański S., Dzieła zebrane. Teatr Wyspiańskiego, Oprac. M. Stokowa, Kr. 1968 XV z. 3; – „Gaz. Wyborcza” 1999 nr 152 (wspomnienie pośmiertne, W. Sadowy); „Słowo” 1938 nr 120, 121; – AP w Kr.: Spis ludności m. Krakowa z r. 1910; Arch. Artyst. i B. Teatru im. Słowackiego w Kr.: Afisze, programy, wycinki prasowe; IS PAN: Afisze i programy; Pracownia Dok. Teatru Inst. im. Zbigniewa Raszewskiego w W.: Teczka osobowa S-y; ZASP w W.: Akta personalne S-y; – Informacje Erwina Axera z W.
Agnieszka Kowalska