Billewicz Tadeusz († 1790), kasztelan trocki, przedtem konfederat barski, był najstarszym synem Aleksandra Jerzego († 16 X 1755), ciwuna Wielkich Dyrwian i starosty rosieńskiego, pod koniec surogatora żmudzkiego. Ojciec, elektor Stanisława Leszczyńskiego w r. 1733, więc widocznie stronnik Czartoryskich a nie Radziwiłłów, miał już w dojrzałym wieku chwilę ciemną a tragiczną: uczynił zajazd na majątek brata Jana, przyczem zginęła żona tego ostatniego (1741). Aleksander raz tylko posłował na sejm grodzieński 1744 r., dwa razy bezskutecznie ubiegał się o mandat (1748 i 1754). Mieszkał jako starosta i dzieci wychowywał w Rosieniach, ale miał kawał fortuny także i w powiecie wiłkomirskim. Chcąc 4 synom (z Anny Romerówny) zapewnić dobre wychowanie, oddał Tadeusza i Jerzego do szkół do Królewca, gdzie nauczyli się »perfecte« po niemiecku, gorzej po francusku, nadto tańcować i fechtować i »innych egzercycjów«; myślał dla nich o konwikcie pijarskim w Warszawie, ale poprzestał na edukacji dworskiej w Nieświeżu, gdzie też pozostałego syna Teodora czy też Mateusza przeniósł ze Smorgoń. Osieroceni (1755) bracia udali się zrazu do protekcji radziwiłłowskiej księcia hetmana Michała »Rybeńki«. Tadeusz, po ojcu star. wojniucki, zabiegał na dworze o ciwuństwo Wielkich Dyrwian, Jerzy, star. rosieński – o funkcje deputackie. Starszy brat osiągnął tyle, że był trzy razy deputatem i trzymał pióro w trybunale 1750–1 r., a z kamerjunkra J. K. Mci postąpił na szambelana i został w r. 1763 ciwunem ejragolskim, a potem wielkodyrwiańskim. Około tego czasu, gdy przez śmierć Augusta III skończyła się protekcja saska, wpływy Czartoryskich znów przeważyły u Billewiczów, jak i wogóle na Żmudzi. Bracia oddali suffragia na Stan. Poniatowskiego (7 IX 1764); czy przystąpili do konfederacji reakcyjnej St. Brzostowskiego (1767) – niewiadomo. Kiedy ruch barski udzielił się Litwie i przez Upite i Wilkomierz oddziaływał na Żmudź, Billewicze, dalecy od antykrólewskich zapędów Szymona Kossakowskiego, przygotowali konfederację patrjotyczną przy Majestacie, prawdopodobnie w porozumieniu ze starostą żmudzkim Chodkiewiczem i kasztelanem Górskim; zaraz jednak brygadjer Golicyn zaaresztował Jerzego i Mateusza w Rosieniach i zmusił do podpisania rewersów, potępiających »bunt« (17 X 1768). W następnym roku, kiedy ton prowincji nadawali stronnicy sascy, o Billewiczach nic nie słychać: Żmudź zostaje bezczynna. Dopiero w związku z zerwaniem się hetmana Ogińskiego, zięcia Michała Czartoryskiego, Billewiczowie stawiają wszystko na jedną kartę. Teodor, star. łojciewski, zgłasza się do obozu Kossakowskiego (w lipcu 1771), przybywa z komendą na Żmudź, werbuje; na zjeździe tajnym Jacek Antoni Puttkamer, dotychczasowy marszałek księstwa, odstępuje laski Tadeuszowi, przy którym Teodor, ciwun wieszwiański, zostaje 15 VIII regimentarzem i konsyljarzem. Klęska pod Stołowiczami pogrzebała energiczne wysiłki braci, jednak Tadeusz B. jeszcze przez całą zimę, schroniwszy się do Gdańska, skutecznie przekonywał tamtejszego rezydenta francuskiego Gerarda o możności poruszenia Litwy. Generalność na sesji 9 II 1772 r. zatwierdziła jego tytuł marszałkowski. Dalej znane są tylko obroty Teodora. Nie chcąc uznać rozbioru, siedział on w Gdańsku, pod jesień 1773 razem z K. Radziwiłłem zwiedził Moguncję, Drezno, zjechał do Gdańska, by znowu, dla uniknięcia pokusy repatrjacji, oddalić się na lat parę do Niemiec. Prawdopodobnie wrócił na Żmudź dopiero jednocześnie z powrotem do Nieświeża Radziwiłła (1778). Wówczas przyjął klucz szambelański od Stanisława Augusta i posłował na 3 sejmy. – Tadeusz, który już przy elekcji J. Chodkiewicza na starostwo żmudzkie miał (1765) obiecaną kasztelanję tego księstwa, czekał na nią długo i cierpliwie, przeprowadzając nawet innych kandydatów po myśli dworu, jak Giełguda w r. 1783. Posłował na sejm skonfederowany 1776 (tu był deputatem do badania sprawozd. Rady Nieustającej oraz Komisji Eduk. i Rozdawniczej), przypuszczalnie także w r. 1780; został po trzech latach tytularnym kasztelanem mścisławskim, 30 IX 1786 wojewodą mścisławskim i 22 I 1788 kasztelanem trockim, zasiadał w ostatnim komplecie Rady Nieust. przed sejmem wielkim. Umarł 12 VIII 1788, mając około 60 lat. Jerzy z sędziego ziem. rosieńskiego (1765) postąpił już tylko na chorąstwo żmudzkie. Mateusz, starosta rosieński, dwa razy zasiadał w trybunale i trzy razy posłował.

Boniecki; Uruski; Żychliński, IV i V; Wielądko, II; Vol. leg., VII 253, i VIII 837, 849, 859, 940; Z pamiętnika konfederatki T. Sapieżyny, wyd. Wł. Konopczyński, Lw. 1914, 25; Fragment diarjusza Generalności J. A. Puttkamera, rkp. B. Przyj. Nauk. w Wilnie; Rosyjskie raporty polityczne i wojskowe z lat 1768 i 1771 w mosk. Arch. Spraw. Zagr.; relacje gdańskie w paryskiem Arch. Spraw Zagr.; Listy Billewiczów do Michała i Karola Radziwiłłów w Arch. Ord. Nieświeskiej. Parę odezw 1771 r. w rkp. Arch. Głów. Warsz. misc. IV 7. 4, 27.

Władysław Konopczyński