Świątek Tadeusz Jan, pseud.: Tadeusz Rawicz Świątek, Quis, Sigma, (t.ś), t.św., T.Św. (tad.s.), tad.św., (tad.św.), Tad.Św., tś., (tś), (t)? (1884 — po maju 1947), nauczyciel, krytyk teatralny i literacki, tłumacz, redaktor, kierownik literacki teatru.
Ur. 13 VII w Podgórzu (obecnie dzielnica Krakowa), był synem Wincentego (1849—1927), lekarza, członka zarządu Krakowskiej Izby Lekarskiej, i Marii Magdaleny z Grodyńskich (1852—1907). Miał starszego brata Juliana (1880—1959), dziennikarza, krytyka muzycznego „Nowej Reformy”.
Ś. uczył się w Gimnazjum w Podgórzu, gdzie w r. 1902 zdał maturę. Studiował literaturę polską, filologię klasyczną i filozofię na Wydz. Filozoficznym UJ, gdzie zaprzyjaźnił się z Leonem Chwistkiem. Pod koniec r. 1902, jako Tadeusz Rawicz Świątek, zadebiutował wierszem Zaduszki, zamieszczonym w krakowskim dwutygodniku dla kobiet „Nowe Słowo” (nr 22). Dn. 2 VI 1906 zdał egzamin nauczycielski i od września t.r. uczył języków polskiego i łacińskiego w III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego; do jego uczniów należał Tadeusz Kudliński. W r. 1907 ukończył studia i t.r. w warszawskim miesięczniku „Chimera” (z. 30) opublikował wiersz Król milczący, a w lwowskim tygodniku „Nasz Kraj” (T. 4 z. 20) ogłosił recenzję «Cyd» w Krakowie. Przetłumaczył z języka niemieckiego „Elektrę” H. von Hofmannsthala, którą Teatr Miejski (od r. 1909 im. Juliusza Słowackiego) w Krakowie wystawił 2 I 1909. Przygotowaną pod kierunkiem Jana Łosia rozprawę Polityczne i społeczne poglądy Mikołaja Reja przedstawił jako pracę doktorską i 24 III t.r. zdał celująco rygorozum z literatury polskiej i filologii klasycznej.
Ś. należał do Komitetu Wykonawczego obchodów setnej rocznicy urodzin Zygmunta Krasińskiego, zorganizowanych 19 II 1912 w Krakowie; w księdze pamiątkowej „Ku czci Zygmunta Krasińskiego 1812—1912” (Kr.—Lw. [1912]) zamieścił cykl poetycki Pamięci Hr. Henryka. W l. 1912—14 publikował w miesięczniku „Rydwan” m.in. przekład „«Elektry» Hugona Hofmannsthala fragmenty”. Po wybuchu w r. 1914 pierwszej wojny światowej nie został zmobilizowany ze względu na stan zdrowia. W r. szk. 1914/15 uczył w Gimnazjum w Wadowicach. Przetłumaczył z języka angielskiego „Wielką Katarzynę” G. B. Shawa, wystawioną 10 VII 1915 w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie (reż. Andrzej Mielewski). Od września t.r. uczył w V Gimnazjum w Krakowie języków polskiego i łacińskiego oraz historii. W wydawanym od t.r. w Krakowie przez Naczelny Komitet Narodowy „Ilustrowanym Tygodniku Polskim” publikował m.in. przeglądy teatralne. Od stycznia 1918 był kierownikiem literackim (a faktycznie redaktorem naczelnym) krakowskiego czasopisma literacko-artystycznego „Maski”; formalnie podpisywał periodyk od sierpnia t.r. W trzecim zeszycie zamieścił artykuł Postępowy znawca sztuki (Doraźna pomoc dla snobów i recenzentów). W piśmie obok twórców Młodej Polski publikowali m.in. Julian Tuwim, Emil Zegadłowicz, Juliusz Kaden-Bandrowski i Karol Irzykowski, a także przedstawiciele formizmu Chwistek i Zbigniew Pronaszko. Pod koniec r. 1918 odszedł Ś. z „Masek”, wg Józefa Wittlina z powodu przekonań pacyfistycznych, źle widzianych w okresie walk o niepodległość Polski. Dn. 6 VII 1920 zdał zaległe rygorozum z filozofii z wynikiem celującym i dopiero wtedy, 8 VII t.r., otrzymał stopień doktora.
W r. 1921 omawiał Ś. w „Ilustrowanym Przeglądzie Teatralnym” (nr 41—44/45) Współczesny repertuar zagraniczny. Jako kierownik literacki efemerycznego Inst. Wydawniczego «Musarion», powołanego dla pokazania w Krakowie w marcu 1922 oraz opublikowania (Kr. 1922) „Pierwszej szopki warszawskiej” Tuwima, Jana Lechonia i Antoniego Słonimskiego, dostosował tekst do realiów krakowskich, dopisując kwestie m.in. Mariana Dąbrowskiego i Feliksa Jasieńskiego (pseud. Manggha). W r. 1923 zatrudnił się w Państw. Szkole Przemysłowej w Krakowie. Publikował w „Życiu Teatru” (1923—5) oraz katolickim „Głosie Narodu” (od lata 1923 do września 1924). Po uzyskaniu urlopu w Państw. Szkole Przemysłowej przyjął propozycję Teofila Trzcińskiego, dyrektora Teatru im. Słowackiego, i we wrześniu 1924 został kierownikiem literackim tej sceny. Nieformalnie pełnił też funkcję rzecznika prasowego Teatru. Redagował „Listy z Teatru”, których sześć numerów ukazało się między wrześniem 1924 i kwietniem 1925, towarzysząc ważniejszym premierom. Zamieścił w nich m.in. „Nowoczesny teatr niemiecki” Witolda Wandurskiego oraz „Apologię teatralności” N. Jewreinowa w przekładzie Stanisławy Wysockiej (oba w nr 3), a także wybór artykułów o P. Claudelu (nr 4), w tym Szkic informacyjny swego autorstwa. Mimo efemeryczności pisma uznawano „Listy z Teatru” za najlepszą ówczesną publikację teatralną; wg Władysława Kozickiego «były wzorem pisma teatralnego». Ś. przetłumaczył w tym czasie z języka niemieckiego „Romans zeszytowy” G. Kaisera, wystawiony 25 X 1924 (reż. Trzciński) oraz „Hidallę albo Karła olbrzyma” F. Wedekinda, wystawionego 20 XII t.r. (reż. Antoni Piekarski). Kierownikiem literackim Teatru im. Słowackiego pozostał również po objęciu latem 1926 dyrekcji przez Zygmunta Nowakowskiego. «Stworzył […] nieznany polskim ani zagranicznym teatrom typ programów rozumowanych» („Tyg. Ilustr.” 1927 nr 47), towarzyszących najważniejszym spektaklom, swoistą kontynuację „Listów z Teatru”. Dokonał adaptacji i dramatyzacji tekstu „Akropolis” Wyspiańskiego (reż. Józef Sosnowski) i przed prapremierą 29 XI 1926 wygłosił słowo wstępne. Podobnym zabiegom poddał w r. 1927 „Cyrana de Bergerac” E. Rostanda (reż. Sosnowski), „Turandot” C. Gozziego (reż. Nowakowski) i „Volponego” B. Jonsona (reż. Sosnowski). Wraz z Nowakowskim przygotował pierwszy ogólnopolski program Rozgłośni Polskiego Radia w Krakowie pt. „Kraków współczesny”, emitowany 31 III 1927; wystąpili w nim m.in. Dąbrowski, Zegadłowicz, Jalu Kurek, Henryk Uziembło i Witold Zechenter. Z okazji sprowadzenia 28 VI t.r. na Wawel szczątków Słowackiego zredagował publikację „Królowi Duchowi na dniu powrotu” (Kr.), w której zamieścił także swoje opracowanie Słowacki o teatrze; wspólnie z Nowakowskim przygotował trzy sceny z „Anhellego”, nadane tego dnia wieczorem przez Polskie Radio Kraków. Gdy Wacław Grubiński, prezes Związku Autorów Dramatycznych, zarzucił Teatrowi im. Słowackiego pomijanie autorów warszawskich („Kur. Warsz.” 1927 nr 253), podjął z nim polemikę, m.in. w „Wiadomościach Literackich” (1927 nr 42).
Ś. był sekretarzem jury, które w grudniu 1928 rozstrzygnęło (ogłoszony dwa lata wcześniej przez Teatr im. Słowackiego) Krakowski Konkurs Dramatyczny. Przyznanie pierwszej nagrody „Niespodziance” Karola Huberta Rostworowskiego, a drugiej „Wiośnie narodów w cichym zakątku” (pt. „Przedświty”) Adolfa Nowaczyńskiego wywołało zarzuty, jakoby Ś. i Nowakowski znali wcześniej, wbrew regulaminowi, nazwiska autorów sztuk i z góry rozdzielili nagrody. Ś. odpierał zarzuty w „Wiadomościach Literackich” (1929 nr 3). W dalszym ciągu tłumaczył z języka niemieckiego dramaty dla Teatru im. Słowackiego: „Mamusię” P. Franka i L. Hirschfelda (premiera 14 I 1928, reż. Roman Niewiarowicz), „Dwanaście tysięcy” B. Franka (premiera 15 XII t.r., reż. Sosnowski) oraz „Połowę serca” M. Broda (niewyst.). Zbytnia komercjalizacja Teatru i zmiany we wspólnie ustalonych planach doprowadziły do konfliktu Ś-a z Nowakowskim. Kulminacją napięć stał się spór o wystawienie sztuki „Rodzice i dzieci” Shawa; jej premiera odbyła się 2 III 1929 (reż. Nowakowski), ale w programie Ś. przedrukował swoją nieprzychylną recenzję z premiery sztuki w r. 1912 (granej wtedy pt. „Mezalians”). Ostatecznie w marcu 1929 złożył dymisję.
W r. 1931 wznowił Ś. pracę w Państw. Szkole Przemysłowej. W tym czasie corocznie wyjeżdżał do Paryża, gdzie kupował prawa do sztuk francuskich, które następnie odstępował teatrom polskim. T.r. podjął współpracę z „Ilustrowanym Kurierem Codziennym” i w jego cotygodniowym dodatku „Kurier Literacko-Naukowy” publikował cykle artykułów, m.in. „Przegląd Literacki” (1936 nr 4 na temat R. Kiplinga, nr 6 — V. Woolf, nr 19 — J. Joyce’a oraz «o teatrach paryskich» — nr 35, wydrukowany 28 VIII 1939).
Wybuch drugiej wojny światowej we wrześniu 1939 zastał Ś-a we Francji. W listopadzie t.r. lub nieco później podjął pracę nauczyciela w Koedukacyjnym Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Norwida w Paryżu i zamieszkał w bursie szkoły przy rue Lamandé. Po przeniesieniu się szkoły we wrześniu 1940 do Villard-de-Lans w strefie Vichy pozostał w okupowanym Paryżu. Załamał się nerwowo: «oszalał. Wychodził w nocy na dziedziniec i wył. [...] Zabrano go do szpitala» (S. Kaden). Andrzej Bobkowski zanotował w lipcu 1944, że Ś. w Paryżu «jest zawsze elegancki, wyczyszczony i wyperfumowany. […] Ze strachu przed Niemcami udawał wariata na to, żeby go zamknęli do domu obłąkanych». Nie wiadomo, gdzie Ś. przebywał po wyzwoleniu Paryża. W r. 1947 opublikował obszerny przegląd Twórczość naukowa polska w czasie wojny we Francji, Belgii i Szwajcarii („Nauka Pol.” T. 25). Zapewne żył jeszcze w maju 1947. Dalsze jego losy nie są znane.
Ś. rodziny nie założył.
Ceniony jako pedagog, Ś. był jednym «z naszych najwybitniejszych teatrologów» (K. Czachowski). Podobne zdanie wyrażali: Kudliński, Zechenter i Zegadłowicz, a Kurek dodawał, że Ś. to również «tęgi recenzent teatralny». Jako tłumacz, wg Tadeusza Sinki, wkładał «w każdy przekład dużo pracy i staranności» („Czas” 1924 nr 249). Wg Zechentera był «jednym z najelegantszych ludzi w Krakowie przedwojennym».
Fot. w: „Światowid” 1927 nr 9, „Tyg. Ilustr.” 1928 nr 4 oraz u autora biogramu; — Dramat obcy w Polsce 1765—1965, Kr. 2001—4 I—II; Jakubek M., Prasa krakowska 1795—1918. Bibliografia, Kr. 2004 s. 184; Répertoire chronologique des lettres publiées de Romain Rolland, Brest 1981; Słown. pseudonimów, IV; Słown. teatru pol., II; Straus S., Bibliografia źródeł do historii teatru w Polsce, Wr. 1957; Taylor, Who’s who; Vrtel R., Bibliografia historii literatury i krytyki literackiej polskiej za rok 1908 i 1909, P. 1933; W. ilustr. enc. Gutenberga, XVII; Wydawnictwa Naczelnego Komitetu Narodowego 1914—1917. Spis bibliograficzny, Kr. 1917; — Borowy W., „Znowu do was przychodzę...”, „Ruch Liter.” 1928 nr 9; Cegielski P., Endek-dadaista, czyli życie jest teatrem, „Pam. Teatr.” 2013 z. 1 (fot.); Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (dot. Kozickiego); Dzwonkowski R., Szkolnictwo polskie we Francji w czasie II wojny światowej 1939—1945, „Studia Polonijne” T. 4: 1981 s. 191—2; Estreicher K., Leon Chwistek, Kr. 1971; Fox D., Czasopiśmiennictwo teatralne w Polsce w latach 1918—1939, Kat. 2013; Kądziela J. i in., Literatura polska w okresie międzywojennym, Kr. 1979 I 267—9; Księga pamiątkowa III Gimnazjum w Krakowie obecnie II Liceum im. Króla Jana Sobieskiego, Kr. 1958 s. 312; Kurowska E., Recepcja literatury angielskiej w Polsce 1932—1939, Wr. 1987; Lewandowski T., Dramat intelektu, Gdynia 1982; Obraz liter. pol. XIX i XX w., I 267—9; Orlicz M., Polski teatr współczesny, W. 1935 (fot.); Polechoński K., Polska recepcja Edwina Ericha Dwingera w okresie międzywojennym (1929—1939), „Przegl. Zachodni” 2002 nr 4; Pollakówna J., Formiści, Wr. 1972; Poskuta-Włodek D., Tadeusz Świątek w teatrze krakowskim, „Pam. Teatr.” 2013 z. 1 (fot.); taż, Teatr w źrenicy oka, w: Dramat obcy w Polsce w XIX i XX wieku, L. 2004; taż, Trzy dekady z dziejów sceny, Kr. 2001; Świątek T., Rzekomy fragment Wyspiańskiego, „Wiad. Liter.” 1928 nr 23; Udalska E., Teatrologia w Polsce w latach 1918—1939, W. 1977; Zechenter W., Zapomniany teatrolog, „Słowo Powsz.” 1971 nr 52; — Bo Ty jesteś moje Fatum. Listy Stanisławy Wysockiej do Emila Zegadłowicza 1924—1935, Red. M. Wójcik, Kielce 2008; Bobkowski A., Szkice piórkiem, W. 1997 s. 509, 518; Cegielska M., Podróż do Brazylii, Kr. 2009 s. 87—91; Kaden S., Dziennik wspomnień 1927—1945, Kr. 1995 s. 128; Kiełkowski R., Podgórze dzielnica zapomniana, w: Kopiec wspomnień, Kr. 1964; Kozikowski E., Między prawdą a plotką, Kr. 1964; Kudliński T., Dawne i nowe przypadki teatrała, Kr. 1975; tenże, Młodości mej stolica, Kr. 1984; Kurek J., Mój Kraków, Kr. 1964; Sprawozdanie dwudzieste siódme Dyrekcji Gimnazjum III w Krakowie za l. szk. 1910—14, Kr.; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Podgórzu za l. szk. 1899—1902, Podgórze; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum V w Krakowie za r. szk. 1915/16, Kr. 1916; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Wadowicach za r. szk. 1914/15, Wadowice 1915; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum V w Krakowie za r. szk. 1920/1, Kr. (1921); Szematyzmy Król. Galicji na r. 1910; Wajda-Woźniakowska E., Repertuar pierwszej dyrekcji Teofila Trzcińskiego w teatrze miejskim im. Juliusza Słowackiego w Krakowie 1918—1926, Kr. 2008; Wittlin J., Orfeusz w piekle XX wieku, Paryż 1963 s. 70—1; Zechenter W., Upływa szybko życie, Kr. 1975; Żeleński T. Boy, Flirt z Melpomeną, W. 1920 I 187; — „Bluszcz” 1937 nr 21; „Gaz. Lwow.” 1929 nr 3, 4; „Głos Narodu” 1926 nr 284, 1927 nr 172, 1929 nr 3, 4; „Ilustr. Kur. Codz.” 1927 nr 177, 285, 1928 nr 91, 359, 1929 nr 4, 72; Kalendarz Czecha za l. 1910—17; Kalendarzyk Profesorski za l. 1913—14, Lw. (1913); „Nowa Reforma” 1924 nr 224, 1927 nr 133; „Nowy Dzien.” 1929 nr 6; „Scena Pol.” 1925 z. 1; „Świat” 1927 nr 40; — Arch. Narod. w Kr.: Spis mieszkańców Kr. za r. 1921, sygn. TM 22 (Wyrok Sądu Okręgowego w Kr. z 23 VIII 1929), sygn. TM 55 (teatralia), Akta Sądu Okręgowego Karnego w Kr. (PL/29/442/12538); Arch. Teatru im. J. Słowackiego w Kr.: sygn. 688 (Hidalla albo Karzeł olbrzym), sygn. 1459 (Elektra), sygn. 1605 (Wielka Katarzyna), sygn. 3755 (Połowa serca), sygn. 3771 (Dwanaście tysięcy), sygn. 4654 (Mamusia), sygn. 4686 (Romans zeszytowy), programy (m.in. Rostand, Cyrano de Bergerac, fot.); Arch. UJ: sygn. WF II 504 (teczka osobowa), sygn. S II—507 (rodowody studentów), sygn. PKEN 26 (protokoły komisji egzaminów nauczycielskich); — Informacje Marii Cegielskiej z W.
Piotr Cegielski