Środulski Tadeusz Józef (1922—1995), inżynier mechanik, profesor i rektor Politechniki Krakowskiej.
Ur. 9 III w Krakowie, był synem Piotra, właściciela gospodarstwa rolnego w Szymbarku (pow. gorlicki), i Anieli z domu Sechorz.
Ś. uczył się w Krakowie w II Państw. Gimnazjum św. Jacka, a następnie w VIII Liceum i Gimnazjum im. Augusta Witkowskiego. Po wybuchu drugiej wojny światowej kontynuował naukę samodzielnie i zdał maturę w r. 1942 przed Komisją Tajnego Nauczania Szkół Średnich w Gorlicach. Podczas okupacji niemieckiej pracował w rodzinnym gospodarstwie oraz był ogrodnikiem w pobliskim majątku Bystrzyca Szymbarska. Brał udział w tajnym nauczaniu, przygotowując do egzaminów uczniów klas gimnazjalnych.
W r. 1945 podjął Ś. studia na Politechn. Śląskiej z siedzibą w Krakowie; po jej przeniesieniu do Gliwic kontynuował je na Oddz. Pojazdów Mechanicznych i Ciągników Wydziałów Politechnicznych AGH i uzyskał 28 VI 1950 dyplom inżyniera mechanika i magistra nauk technicznych. Dodatkowo w l. 1946—8 odbył studia w Szkole Nauk Politycznych przy Wydz. Prawa UJ, a dyplom ich ukończenia otrzymał w grudniu 1949. Już jako student pracował od 1 IX 1949 w charakterze młodszego asystenta, a od 1 IX r.n. starszego asystenta w Katedrze Silników Samochodowych i Lotniczych (od r. 1953 Katedra Silników Spalinowych i Trakcyjnych), kierowanej przez Eugeniusza Małeckiego. Po utworzeniu w r. 1954 Politechn. Krak. przeszedł tam jako adiunkt na Wydz. Mechaniczny z całą Katedrą (od r. 1958 Katedra Silników Spalinowych), kierowaną w l. 1956—9 przez Kazimierza Szawłowskiego, a od r. 1960 przez Czesława Kordzińskiego. Interesując się wtedy silnikami spalinowymi do ciągników i zasilaniem paliwem silników z zapłonem iskrowym, opublikował m.in. artykuły Regulatory wielozakresowe silników ciągnikowych („Mechanizacja i Elektryfikacja Roln.” 1953 nr 3/4) i Wpływ zmiennej ilości obrotów na pracę silnika gaźnikowego („Techn. Motoryzacyjna” 1954 nr 8), a z Marianem Zabłockim książki Gaźniki samochodowe (W. 1956, wyd. 2 zmienione i uzup., W. 1961) oraz Silniki samochodowe z zapłonem iskrowym (W. 1960). Dn. 22 VI 1961 uzyskał stopień doktora nauk technicznych na podstawie dysertacji Rozkład mieszanki paliwowopowietrznej w cylindrach czterosuwowego silnika gaźnikowego, napisanej pod kierunkiem Władysława Rubczyńskiego. Problematykę tę przedstawił t.r. na I Ogólnopolskim Zjeździe Katedr Silników Spalinowych w Łodzi. Kontynuował badania nad silnikami z zapłonem samoczynnym, a zwłaszcza nad warunkami współpracy silnika spalinowego tłokowego, turbiny gazowej i sprężarki. Ich wyniki znalazły zastosowanie w praktyce dzięki współpracy Ś-ego z przemysłem, m.in. z Wytwórnią Silników Wysokoprężnych w Andrychowie, Wytwórnią Sprzętu Mechanicznego w Bielsku i Fabryką Lokomotyw w Chrzanowie. Współpraca Ś-ego z Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Budowy Maszyn Ciężkich przy Zakładach Urządzeń Technicznych «Zgoda» w Świętochłowicach w zakresie rozwoju konstrukcji okrętowych silników wysokoprężnych doprowadziła do wprowadzenia w silnikach okrętowych tańszych i sprawniejszych turbosprężarek promieniowych oraz zastosowania optymalnych konstrukcji przewodów wylotowych łączących silnik z turbiną spalinową. Dn. 31 III 1965 habilitował się na podstawie rozprawy Wykorzystanie energii spalin czterosuwowego silnika wysokoprężnego do napędu turbosprężarki (Kr. 1965) i otrzymał stopień naukowy docenta z zakresu maszyn cieplnych tłokowych. Po przyznaniu Ś-emu 1 X 1966 etatu docenta objął 1 I r.n. kierownictwo Zakł. Silników Turbospalinowych w Katedrze Silników Spalinowych. Odwołany z tej funkcji 1 IX 1970 w wyniku reformy uczelni (likwidacja katedr i powołanie instytutów), zachował etat docenta w Inst. Pojazdów Samochodowych i Silników Spalinowych.
Ś. przyczynił się do rozwoju Politechn. Krak., pełniąc kolejno funkcje: w l. 1967—71 prodziekana Wydz. Mechanicznego (rozwinął formy kształcenia na studiach dla pracujących), w l. 1971—5 prorektora ds. nauczania (wprowadził nowe metody i programy nauczania) oraz w l. 1975—82 prorektora ds. badań i współpracy z gospodarką narodową. W l. 1982—7 był rektorem uczelni. Przez cały czas prowadził zajęcia dydaktyczne (wykłady, ćwiczenia, zajęcia laboratoryjne, prace dyplomowe) z zakresu silników spalinowych, termodynamiki i teorii maszyn cieplnych, także w uczelnianych punktach konsultacyjnych w Andrychowie, Mielcu, Sanoku i Stalowej Woli. Ogłaszał dalsze prace, m.in. z Kordzińskim Układy dolotowe silników spalinowych (Szczecin 1968) i Silniki spalinowe z turbodoładowaniem (W. 1970), a z Zabłockim opublikował rozdział Teoria silników spalinowych w „Poradniku inżyniera mechanika” (W. 1969 II). Był autorem patentu na Urządzenie do badania długotrwałości pracy świec zapłonowych (1967, nr 52634). Za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze został dwukrotnie wyróżniony indywidualnymi nagrodami: III st. w r. 1970 przez ministra oświaty i szkolnictwa wyższego oraz II st. w r. 1973 przez ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki. Przewodniczył pracom kolegium redakcyjnego monografii historycznej „Politechnika Krakowska 1946—1976” (Kr. 1976). Dn. 16 IX 1976 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Po śmierci Kordzińskiego kierował od r. 1988 Zakł. Silników z Zapłonem Iskrowym. Był promotorem ponad stu prac dyplomowych i trzech przewodów doktorskich; do jego uczniów należeli późniejsi profesorowie Politechn. Krak.: Kazimierz Golec i Wojciech Marek. W Oddz. PAN w Krakowie działał w Komisji Nauk Technicznych (1966—8), a następnie w Komisji Mechaniki Stosowanej (1969—71). Należał do ZNP (od r. 1949) oraz Stow. Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (od r. 1951). Dn. 30 IX 1992 przeszedł na emeryturę, ale nadal pracował w Inst. Pojazdów Samochodowych i Silników Spalinowych na pół etatu, a od 1 X 1994 do śmierci na czwartą część etatu. Zmarł 8 VIII 1995 w Krakowie, został pochowany 17 VIII na cmentarzu Rakowickim (kw. X—9—16). Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi (1970) oraz w r. 1974 Medalem 30-lecia Polski Ludowej i Medalem KEN.
W zawartym 2 VI 1950 małżeństwie z Zofią Zygmunt (ur. 1924) miał Ś. dwie córki: Małgorzatę (ur. 1952) i Jadwigę (ur. 1961).
Portret w todze rektorskiej w Sali Senackiej Politechn. Krak.; — Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych 1959—1961, W. 1962 s. 375; toż za r. 1965, W.—P. 1967 s. 501—2; — Kronika i spis absolwentów Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica 1919—1979. 3. Pion elektrotechniczny i Wydziały Politechniczne, Kr. 1979 s. 240; Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki 1945—1995, Kr. 1995 s. 125, 250, 414—15, 425, 453, 536; Politechnika Krakowska 1946—1976, Kr. 1976 s. 279, 282, 417, 427—8; — „Życie Szkoły Wyższej” R. 30: 1982 nr 9 s. 123; — „Dzien. Pol.” 1995 nr 185, 187, 192 (nekrologi); — Arch. Politechn. Krak.: sygn. 52/75 (teczka studencka, fot.), sygn. 93/300 (teczka habilitacyjna, częściowa bibliogr.), sygn. 385/39 (wniosek na tytuł profesora, częściowa bibliogr.), sygn. 408/176 (teczka osobowa, fot.).
Stanisław Tadeusz Sroka