Komorowski Tadeusz pseud. Bór, Korczak, Lawina, Znicz (1895–1966), generał dywizji W. P., dowódca Armii Krajowej (AK). Ur. 1 VI w Chorobrowie w pow. brzeżańskim, syn Mieczysława, właściciela majątku ziemskiego, i Wandy z Zaleskich. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie wstąpił w r. 1913 do armii austro-węgierskiej i został przyjęty do Akademii Wojskowej w Wiener-Neustadt (Oficerska Szkoła Piechoty i Kawalerii). W okresie pierwszej wojny światowej walczył w wojsku austro-węgierskim na froncie rosyjskim i włoskim, uzyskując stopień porucznika. Od r. 1918 pełnił służbę w W. P. W l. 1918–20 K. był zastępcą dowódcy 9 p. ułanów, a w sierpniu 1920 r. jako rotmistrz objął czasowo dowództwo 12 p. ułanów. Dn. 31 VIII 1920 r. został ranny pod Komorowem. W r. 1922/3 był instruktorem jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. Awansowany do stopnia majora 1 VII 1923 r. pełnił funkcję zastępcy dowódcy 8 p. ułanów. Brał żywy udział w sporcie jeździeckim, w r. 1923 wszedł w skład ekipy olimpijskiej i kilkakrotnie (m. in. w Paryżu i Nicei) był zdobywcą różnych nagród. W l. 1925–6 był komendantem szkoły kawalerii dla podoficerów w Jaworowie, następnie zastępcą dowódcy 9 Pułku Ułanów Małopolskich w Czortkowie i w Trembowli. Awansowany do stopnia podpułkownika 1 I 1928 r., zaś do stopnia pułkownika 1 I 1933 r. i mianowany dowódcą tego samego pułku pełnił tę funkcję przez 10 lat. W r. 1938 został K. mianowany komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Na tym stanowisku zastał go wybuch wojny 1939 r. Po ewakuacji Centrum do Garwolina K. otrzymał rozkaz zorganizowania grupy kawalerii w ramach tworzącej się «Armii Lublin». Grupa ta, w której K. pełnił funkcję zastępcy dowódcy, stoczyła w dn. 8 i 9 IX walki z oddziałami niemieckimi na wschód od Góry Kalwarii. Cofając się na południe, grupa dostała się 22 IX w zasadzkę niemiecką pod Niemirówkiem na drodze Zamość–Tomaszów Lubelski. Uniknąwszy niewoli, K. przedostał się do Krakowa.

Działalność konspiracyjną K. rozpoczął na terenie Krakowa, gdzie był współorganizatorem konspiracyjnej organizacji wojskowej. Po podporządkowaniu tworzonej organizacji Komendzie Głównej Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), 8 II 1940 r. K. został mianowany komendantem ZWZ obszaru nr 4, składającego się z okręgów krakowskiego i śląskiego, z siedzibą w Krakowie. W tym czasie używał pseud. Korczak. Dn. 3 V 1940 r. awansował do stopnia generała brygady, a w rok później, w lecie 1941 r. został powołany do Warszawy na zastępcę komendanta głównego ZWZ. Jednym z głównych zadań powierzonych mu na nowym stanowisku było prowadzenie akcji scaleniowej na terenie Wielkopolski i Pomorza. Po aresztowaniu gen. S. Roweckiego przez gestapo K. został z dn. 17 VII 1943 r. mianowany dowódcą AK. Od tego czasu zaczął używać pseud. Bór. W dn. 18 III 1944 r. awansował do stopnia generala dywizji.

Jako dowódca AK podporządkował K. koncepcję walki zbrojnej w kraju całkowicie celom politycznym rządu emigracyjnego, czego wyrazem było m. in. opracowanie planu i podjęcie próby realizacji (listopad 1943) akcji «Burza» – skierowanej militarnie przeciwko Niemcom, politycznie zaś przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Aby przygotować na wyzwalanych terenach warunki do objęcia władzy przez rząd emigracyjny i przeciwstawić się tym samym siłom lewicy społecznej, skupionym wokół Krajowej Rady Narodowej (KRN) i Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN), K. za aprobatą delegata na kraj J. S. Jankowskiego podjął 31 VII 1944 r. decyzję rozpoczęcia 1 VIII t. r. powstania warszawskiego, które przyniosło ogromne straty ludzkie oraz prawie całkowite zniszczenie miasta. W ostatnich dniach powstania, po ustąpieniu gen. K. Sosnkowskiego, K. 30 IX otrzymał od rządu emigracyjnego nominację na Naczelnego Wodza; funkcji tej nie objął, gdyż po decyzji kapitulacji powstania od 5 X 1944 r. znalazł się w niewoli niemieckiej. Po uwolnieniu w dn. 5 V 1945 r. z obozu jenieckiego w Markt Pengau przez wojska amerykańskie K. udał się na emigrację do Londynu, gdzie rozwijał aktywną działalność polityczną skierowaną przeciwko władzy ludowej. W l. 1945–56 K. zajmował kolejno stanowiska Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych (od 28 V 1945 do 8 XI 1946 r.), «premiera rządu emigracyjnego» (od 21 VII 1947 r. do 7 IV 1949 r.) i «członka Rady Trzech» (W. Anders, K. i E. Raczyński) od lipca 1956 r.

K. żonaty był z Ireną de Lamezan-Salins, córką generała W. P., również działaczką konspiracyjną, i pozostawił dwóch synów: Adama (ur. 1942) i Jerzego (ur. 1944). K. zmarł nagle w Anglii 24 VIII 1966 r. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie 2 IX t. r. Posiadał liczne odznaczenia nadane przed wojną i przez rząd emigracyjny: Virtuti Militari 3., 4. i 5. kl., Polonia Restituta 1. i 4. kl., Krzyż Walecznych 3-krotnie i in. K. wydał swe wspomnienia z okresu działalności w AK po angielsku, francusku i hiszpańsku (tytuł angielski: The secret Army, pierwsze wydanie 1950). Ta sama praca w rozszerzonej wersji polskiej ukazała się pt. Armia Podziemna (Londyn 1951). Napisał również liczne artykuły na temat AK i powstania warszawskiego.

Fot. w: K. T., Armia Podziemna; – W. Enc. Powsz., (PWN) (Armia Krajowa, Komorowski. T); Roczniki Oficerskie 1923, 1924, 1928, 1932; – Archiwum Studium Polski Podziemnej w Londynie, „Orzeł Biały” (Londyn) 1966 nr 27/1174; Historia 9. Pułku Ułanów Małopolskich, W. 1929; Krzeczunowicz K., Ułani ks. Józefa. Historia 8. Pułku Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego 1784–1945, Londyn 1950 s. 173–225 (fot.), 227, 230; Polskie Siły Zbrojne w Drugiej Wojnie Światowej, Londyn 1954 III; – Borkiewicz A., Powstanie warszawskie, W. 1957; Kirchmayer J., Powstanie warszawskie, W. 1959; Skarżyński A., Polityczne przyczyny powstania warszawskiego, W. 1964; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1966 nr 203–210; „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” (Londyn) T. 6: 1966 nr 43; – Centr. Arch. Wojsk.: Karta ewidencyjna K-ego.

Red.