Szeligowski Tadeusz Marian, krypt.: Dr Sz., Dr T.S., t., T.S., ts., Irma, ernö (1896–1963), prawnik, kompozytor, krytyk muzyczny, pedagog.

Ur. 13 IX we Lwowie, był synem Stanisława Maurycego (zm. 1929), urzędnika pocztowego we Lwowie, w l. 1915–23 dyrektora poczty w Jarosławiu, potem naczelnika Wydz. Dyrekcji Poczty i Telegrafu w Wilnie, oraz Stanisławy ze Szmydzińskich (zm. 1933), urzędniczki pocztowej. Miał brata Leszka, urzędnika poczty w Wilnie.

S. początkowo uczył się gry na fortepianie pod kierunkiem matki. Od r. 1906 był uczniem Konserwatorium Galicyjskiego Tow. Muzycznego we Lwowie w klasie fortepianu Vilema Kurza; lekcje teorii muzyki pobierał u Stanisława Niewiadomskiego. Równocześnie uczył się w lwowskim gimnazjum klasycznym. Z tego okresu pochodzą jego pierwsze próby kompozytorskie: pieśń Ständchen do słów L. Uhlanda (1910), Preludia na fortepian (1911), Kurhanek Maryli – ballada na głos z fortepianem do słów Adama Mickiewicza (1912) oraz Miniatury na skrzypce i fortepian (1912–13). W r. 1914 zdał z odznaczeniem maturę oraz ukończył naukę w Konserwatorium. W r. 1915 podjął studia na Wydz. Prawa uniw. w Wiedniu, ale jeszcze t.r. został powołany do armii austriackiej; odbywał służbę w stopniu szeregowca w pułku piechoty z dala od frontu, udzielając lekcji muzyki córce dowódcy pułku. Od jesieni 1918 kontynuował studia prawnicze na Uniw. Lwow., a 17 VI 1919 był już studentem na Wydz. Prawa UJ. W Krakowie uczył się dodatkowo harmonii oraz kontrapunktu pod kierunkiem Bolesława Wallek-Walewskiego, a także pracował zarobkowo m.in. jako zawiadowca podkrakowskiej stacji kolejowej oraz pianista-korepetytor przy prowadzonym przez Walewskiego chórze męskim «Echo». Jako wolontariusz studiował od r. 1921 pod kierunkiem Zdzisława Jachimeckiego muzykologię na Seminarium Historii i Teorii Muzyki UJ. W r. 1922 uzyskał tytuł doktora prawa na UJ, po czym rozpoczął praktykę aplikacyjną w krakowskim sądzie. We wrześniu t.r. podjął też pracę korepetytora w Operze Krakowskiej.

Jesienią 1923 przeniósł się S. z rodzicami do Wilna, gdzie objął posadę zastępcy radcy prawnego w organizowanej Prokuratorii Generalnej (urząd ten nadzorował wpływy podatków i innych należności do Skarbu Państwa). Pracował też przez kilka miesięcy jako korepetytor w Teatrze Muzycznym «Lutnia». Z t.r. pochodzą pieśni na głos i fortepian: O, ciche szumy i Droga do słów Marii Konopnickiej oraz Uderzył wieczór cichy do słów Juliana Tuwima, a także muzyka do inscenizacji „Irydiona” Zygmunta Krasińskiego. Od stycznia 1924 uczęszczał przez kilka miesięcy na lekcje fortepianu oraz kontrapunktu do Katarzyny Pliszko-Ranuszewiczowej, uczennicy F. Liszta. W wileńskich czasopismach, m.in. „Expressie” (filii czasopisma warszawskiego), „Promieniu”, „Tygodniku Wileńskim” i przede wszystkim w „Kurierze Wileńskim” publikował recenzje muzyczne i krótkie artykuły dotyczące muzyki. Jako sprawozdawca prasowy uczestniczył na przełomie maja i czerwca t.r. w II Festiwalu Międzynarodowego Tow. Muzyki Współczesnej w Pradze, na którym poznał Karola Szymanowskiego; z czasem zaprzyjaźnił się z nim, stając się propagatorem jego twórczości i poglądów na sztukę. Po powrocie do Wilna podjął starania o założenie oddziału Międzynarodowego Tow. Muzyki Nowej (wileński oddz. Międzynarodowego Tow. Muzyki Współczesnej ukonstytuował się dopiero 14 X 1930) i zorganizował koncert „Nowoczesna pieśń” (22 VI 1924) z utworami m.in. Szymanowskiego, C. Debussy’ego, M. Ravela oraz własną pieśnią Limba do słów Kazimierza Tetmajera. Wygłaszał odczyty i publikował artykuły na temat muzyki w dziewiętnastowiecznym Wilnie, m.in. Opera i operetka w Wilnie („Świat” 1924 nr 37), Zapomniana opera („Tyg. Wil.” 1925 nr 9), Recenzor i publiczność. Z życia muzycznego przed stu laty (tamże nr 13) oraz o Antonim Arnulfie Worońcu Zapomniany muzyk. Z życia muzycznego Wilna przed 100 laty (tamże nr 15). Ponadto w „Tygodniku Wileńskim” (1925 nr 2, 3, 6–9, 12, 14, 16) prowadził rubrykę muzyczną, a swoje korespondencje wysyłał do warszawskiej „Muzyki” i „Lwowskich Wiadomości Muzycznych i Literackich”.

W r. 1925 rozpoczął S. współpracę z teatrem «Reduta» Juliusza Osterwy, pisząc muzykę do jego przedstawień. Od września t.r. uczył teorii muzyki w wileńskim Konserwatorium. Był korepetytorem w Operze Wileńskiej. Na przełomie l. 1925 i 1926 napisał swój pierwszy utwór na orkiestrę, uwerturę Z chłopa król, inspirowaną siedemnastowieczną komedią Piotra Baryki (prawykonanie w Wilnie w maju 1926); skomponował też (w r. 1925 lub 1926) Impresje morskie na fortepian (prawykonanie w Wilnie 4 V 1927). Pochodzące z r. 1926 utwory Mazurek na fortepian i Pieśń pogańską na sopran i orkiestrę wysłał Szymanowskiemu i w styczniu 1927 otrzymał jego pozytywną ocenę (prawykonanie w Wilnie 4 V t.r.). S. przyczynił się do ożywienia życia muzycznego w Wilnie, należał do twórców Wileńskiego Tow. Filharmonicznego i został wybrany 26 VIII 1926 na jego wiceprezesa. W październiku i listopadzie t.r. zorganizował tamże koncerty utworów Szymanowskiego w wykonaniu Stanisławy i Feliksa Szymanowskich, a 15 III 1927 koncert autorski kompozytora z udziałem m.in. skrzypaczki Ireny Dubiskiej. Pod kierunkiem Jachimeckiego pisał pracę doktorską na temat opery polskiej po Moniuszce i od r. 1926 do 10 X 1928 studiował na Wydz. Humanistycznym USB, przygotowując się do rygorozów, ale do ukończenia doktoratu nie doszło. Ogłosił artykuły Litanie Ostrobramskie Stanisława Moniuszki („Źródła Mocy” 1927 z. 2) oraz O potrzebie muzycznego wychowania młodzieży akademickiej („Alma Mater Vilnensis” 1927 z. 5), w którym postulował założenie na USB Studium Muzykologicznego. W r. 1927 został członkiem zarządu Związku Zawodowego Literatów Polskich i pełnił w nim funkcje skarbnika oraz animatora sekcji muzycznej. Od początku uczestniczył w organizowanych w l. 1927–39 przez środowisko artystyczne Wilna «Środach Literackich». Wraz z Witoldem Hulewiczem był inspiratorem spotkań muzycznych, na których występował jako prelegent, akompaniator i uczestnik dyskusji, prezentując na nich również swoje kompozycje. W kwietniu 1927 zdał egzamin kwalifikacyjny w Prokuratorii, lecz mimo to 1 VII t.r. zwolnił się z posady radcy i zrezygnował z zawodu prawnika, by poświęcić się muzyce. Dn. 13 XII zorganizował w Wilnie, a później także w Dyneburgu i Rydze, koncerty z udziałem Szymanowskiego, jego siostry Stanisławy i Dubiskiej; wystąpił w nich jako akompaniator i prelegent. Wspólnie z Hulewiczem, z okazji 100-lecia śmierci L. van Beethovena, wygłosił wiele odczytów w różnych miastach Wileńszczyzny. W r. 1928 podjął współpracę z rozgłośnią wileńską Polskiego Radia, organizując cykl audycji popularyzatorskich pt. Muzyka polska w przykładach. Do słów Hulewicza napisał muzykę do pierwszego polskiego słuchowiska radiowego Pogrzeb Kiejstuta (emisja 17 V t.r. w ogólnopolskim programie Polskiego Radia), które otrzymało bardzo pozytywne recenzje. Pod wpływem inspiracji muzyką ludową napisał t.r. Pieśń litewską na skrzypce i fortepian (W. 1934, Kr. 1952) i suitę orkiestrową Kaziuki (prawykonanie fragmentów 29 I 1929 w Wilnie, premiera całości 10 II t.r. w Filharmonii Warszawskiej pod dyrekcją S-ego, P. 1995). O źródłach tej ostatniej kompozycji informował w artykule Kaziuk (Jarmark wileński i jego muzyka) („Źródła Mocy” 1928 z. 4). Popularny w Wilnie, został sportretowany w lutym i marcu 1928 w VII Szopce Akademickiej.

Jako stypendysta Min. WRiOP wyjechał S. na początku r. 1929 do Paryża. Studiował tam kompozycję pod kierunkiem Nadii Boulanger oraz instrumentację u Paula Dukasa. Wstąpił do Stow. Młodych Muzyków Polaków i pełnił w nim funkcję sekretarza, a od grudnia 1930 wiceprezesa. Na koncercie Stowarzyszenia 25 III 1929 w Salle Chopin wykonał własne utwory. Z t.r. pochodzą jego kompozycje: trzy pieśni na głos i fortepian Les fleurs de salon, Son ennui est lourd d’un siècle i Ne le croyez do słów Marii Kleczyńskiej oraz I Kwartet smyczkowy (prawykonanie 17 III 1930 w Paryżu), a także trzy motety: Nos qui sumus na 2 głosy męskie, O vos omnes na 3 głosy żeńskie oraz Timor et tremor na kontralt i tenor. Szczególną popularnością cieszyły się zadedykowane Boulanger Pieśni zielone na głos solowy z fortepianem do słów ludowych w opracowaniu Romana Brandstaettera (1929, prawykonanie 20 V 1930 w Paryżu, W. 1931, dwie pieśni nagrała firma «Acte Préalable», 2002). Były one często wykonywane na estradach koncertowych w Paryżu i emitowane przez radio francuskie. Dla prasy wileńskiej S. pisał Listy z Paryża, ze swoimi spostrzeżeniami i refleksjami na temat stolicy Francji i jej mieszkańców. Stały się one powodem artykułu Stanisława Cata-Mackiewicza („Słowo” 1929 nr z 12 IV), który S. uznał za obraźliwy, ale wytoczona przez niego sprawa o zniesławienie prasowe zakończyła się polubownie. W r. 1930 opracował S. litewskie pieśni ludowe na chór żeński Nusi elsian i O Kujus luditdo (do słów Janiny Gillowej) oraz skomponował Koncert na orkiestrę, zadedykowany narzeczonej Stanisławie Harasowskiej. Za Małą suitę na orkiestrę otrzymał pod koniec t.r. wyróżnienie w Konkursie Kompozytorskim im. Henryka Melcera w Warszawie.

Z Paryża przeniósł się S. do Poznania, gdzie 1 VII 1931 został profesorem kompozycji i kontrapunktu w Państw. Konserwatorium Muzycznym; szczególną popularnością cieszyły się jego wykłady z historii muzyki. Kierował również chórem mieszanym im. Stanisława Moniuszki, a jako dyrygent i akompaniator współpracował z innymi poznańskimi chórami oraz działał w Zarządzie Głównym Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych. Dn. 21 VII t.r. wziął w Wilnie ślub z Harasowską i 20 VIII wystąpił tam ze swoim koncertem kompozytorskim, prezentując I Kwartet smyczkowy i Zielone pieśni. Na konkursie Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych otrzymał w r. 1932 pierwsze wyróżnienie za Psalm XVI na głosy solo, chór i orkiestrę do słów Jana Kochanowskiego (1931). Był recenzentem muzycznym w „Kurierze Poznańskim”, podpisując teksty krypt. Dr T. S. Razem z Witoldem Noskowskim i Ludwikiem Pugetem organizował programy poznańskiego kabaretu «Różowa kukułka». Był jednym z protestujących przeciw likwidacji Dep. Sztuki oraz reorganizacji Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie; w konsekwencji pod koniec czerwca 1932 został zdymisjonowany przez Min. WRiOP.

S. wrócił do Wilna i ponownie pracował w Konserwatorium. W r. 1932 założył zespół wokalny «Pro Arte»; kierował również chórami Akademickim i Kolejowym oraz prowadził zajęcia na USB (lektorat muzykologii na Wydz. Humanistycznym i ćwiczenia z folkloru na Wydz. Etnograficznym). Wraz z Hulewiczem był organizatorem powstałej w grudniu t.r. Rady Wileńskich Zrzeszeń Artystycznych (30 III 1933 został wybrany na jej sekretarza generalnego), a także «Śród Literackich» w Celi Konrada w byłym klasztorze Bazylianów; w tym miejscu współorganizował od r. 1933 imprezy klubu literacko-artystycznego «Smorgonia», układając dla nich ilustracje muzyczne. W r. 1932 skomponował 10 pieśni Wileńszczyzny na chór mieszany, Pieśni Maryjne na głos solo, chór i orkiestrę do tekstów staropolskich oraz Mszę łacińską na chór i organy. Na zamówienie wileńskiego Teatru Miejskiego napisał muzykę do przedstawień „Niebieskiego ptaka” M. Maeterlincka i „Zygmunta Augusta” Stanisława Wyspiańskiego. W r. 1933 napisał muzykę do dramatu Stefan Batory pod Pskowem oraz widowiska muzycznego Kupała białoruska na chóry i zespoły, Koncert na klarnet i orkiestrę (prawykonanie 15 I 1934 w Wilnie), a także pieśń na chór a cappella Pod okapem śniegu do słów Emila Zegadłowicza (,,Polska pieśń chóralna”, W. 1934 z. 3, Kr. 1952). Archaiczną stylizację zastosował w motecie Angeli słodko śpiewali na chór a cappella (1934, prawykonanie prawdopodobnie 7 X 1936 we Frankfurcie nad Menem, W. 1934, Kr. 1957). Za pieśń do piętnastowiecznych tekstów maryjnych Regina coeli laetare na chór a cappella (1934, W. 1979) otrzymał w lipcu 1934 główną nagrodę na konkursie kompozytorskim, organizowanym przez Małopolski Związek Tow. Śpiewaczych i Muzycznych we Lwowie. T.r. powstały też utwory wokalne: Six fleurettes de la Vièrge Marie – Alegorie kwietne (do tekstów z XV w.) na głos i fortepian, dedykowane Marii Modrakowskiej (prawykonanie 31 I 1935 w Paryżu), pieśń Już nam godzina na chór męski a cappella, blues Wiśnie do słów Konstantego I. Gałczyńskiego na głos, wiolonczelę i fortepian (prawykonanie w r. 1973 w Gdańsku) oraz opracowanie białoruskiej pieśni ludowej Przepióreczka na chór męski a cappella („Chór” 1938 nr 109, W. 1938, Kr. 1952). W artykułach Uwagi krytyczne o działalności muzycznej Polskiego Radia na prowincji („Muzyka Pol.” 1934 z. 1) i Muzyka w radiu („Życie Sztuki” R. 2: 1935) krytykował politykę programową Polskiego Radia hamującą inicjatywy regionalne. W lipcu 1935 na II Zjeździe Muzyków w Krzemieńcu wygłosił referat Izby Muzyczne (organizacja zawodu muzycznego), postulujący tworzenie zrzeszeń muzyków na wzór niemieckich Reichsmusikkammer. Włączył się w akcję koncertową Organizacji Ruchu Muzycznego oraz działalność Tow. Wydawniczego Muzyki Polskiej (na jego II Zjeździe w sierpniu 1935 został wybrany do sądu koleżeńskiego).

Dn. 1 IX 1935 został S. zastępcą dyrektora (Stanisława Szpinalskiego) Konserwatorium Muzycznego im. Mieczysława Karłowicza w Wilnie. W lutym i kwietniu 1936 przebywał w Paryżu, uczestnicząc w premierze „Harnasiów” Szymanowskiego; relację opublikował w „Muzyce Polskiej” (1936 z. 3), a w marcu t.r. odwiedził Ignacego Paderewskiego i Henryka Opieńskiego w Morges w Szwajcarii. Wraz ze Szpinalskim należał do założycieli powstałego 19 X 1936 Klubu Muzycznego w Wilnie, w którym pełnił funkcję skarbnika; działalność tej instytucji zaowocowała znacznym ożywieniem tamtejszego życia koncertowego, w szczególności w zakresie wykonywania muzyki kameralnej. Po zgonie Szymanowskiego w r. 1937 skomponował Epitaphium na śmierć Karola Szymanowskiego na orkiestrę smyczkową (prawykonanie 1 XI t.r. przez Orkiestrę Rozgłośni Radia Wileńskiego, Kr. 1948, 1956); napisał też artykuły Kilka myśli o twórczości Karola Szymanowskiego („Sprawy Otwarte” 1937 nr 4) oraz Karol Szymanowski (wspomnienia i impresje) („Muzyka Pol.” 1937 z. 4). W dorobku S-ego z 2. poł. l. trzydziestych zwracają ponadto uwagę: II Kwartet smyczkowy (prawykonanie 2 XII 1935 w Warszawie), Trio na obój, altówkę i wiolonczelę (1935), Preludium i fuga C-dur na fortepian (1936), Fantazja rapsodyczna na skrzypce i fortepian (prawykonanie 22 X 1938 w Wilnie), Te Deum na sopran, baryton, chór, fortepian, dwie trąbki i perkusję (1938), suita orkiestrowa Niebieski ptak wg dramatu Maeterlincka (prawykonanie w r. 1938 w Wilnie) oraz Suita kolędowa na orkiestrę smyczkową (1939). Na ówczesny język muzyczny S-ego wpływ miała zarówno twórczość Szymanowskiego i folklor rodzimy, jak i utwory kompozytorów francuskich. S. przykładał uwagę do klarowności formy muzycznej oraz «komunikatywności języka muzycznego». Na Walnym Zgromadzeniu Tow. Wydawniczego Muzyki Polskiej został wybrany (3 IV 1938) na sekretarza Zarządu. W konkursie miesięcznika „Śpiewak” otrzymał w r. 1938 dwie pierwsze nagrody za pieśni na chór mieszany do słów Barbary Piwockiej: Psalm radosny (in memoriam G. Dufay) (Kat. 1939, nagranie firmy «Musicon», 2000) i Pieśń żeglarzy (Kr. 1956, W. 1977). W tym okresie był częstym gościem w Ornianach, majątku Michała Tyszkiewicza i jego żony Hanki Ordonówny. Latem 1939 uczestniczył wraz z Jarosławem Iwaszkiewiczem, Jerzym Waldorffem i Konstantym Régameyem w dyskusji na temat organizacji kultury muzycznej w Polsce („Pion” 1939 nr 17).

W kampanii wrześniowej 1939 r. został S. zmobilizowany do baonu ciężkich karabinów maszynowych do obrony przeciwlotniczej lotniska wileńskiego; służył w baonie do jego rozwiązania 18 IX t.r. Podczas okupacji sowieckiej Wilna pracował w l. 1940–1 w Państw. Szkole Muzycznej, a w czasie okupacji niemieckiej w l. 1941–4 był organistą w kościele św. Kazimierza i kierownikiem chóru żeńskiego, dla którego tworzył kompozycje religijne; udzielał też prywatnych lekcji muzyki. Od lipca 1941 uczył w tajnym Studiu Dramatycznym, utworzonym przez Mieczysława Szpakiewicza. Napisał w tym czasie utwory na fortepian, m.in. Gitary z Zalamei (1939, Kr. 1945, 1993) i Sonatinę (1940, Kr. 1947, wyd. 4, Kr. 1999, Praga 1973) oraz Pieśni o naturze do słów Leopolda Staffa i Tetmajera (1940). W r. 1941 ukończył (rozpoczęty w r. 1938) Koncert fortepianowy (prawykonanie 10 IV 1946 w Łodzi, wyd. wyciągu fortepianowego, Kr. 1948, nagranie firmy «Naxos», 2007), uznany za jedno z najwybitniejszych jego dzieł. Później komponował głównie utwory religijne, m.in. na trzy głosy żeńskie a cappella: Missa de angelis (1942), Popule meus (1943), Veni Creator (1943) oraz Ave Maria na sopran, 3-głosowy chór żeński i organy (1943, Kr. 1946), Arię na sopran i organy (1943), Stabat Mater na chór mieszany (1943). Wierny swym fascynacjom folklorystycznym napisał 2 pieśni białoruskie na chór mieszany a cappella (1943).

Na początku r. 1945 zamieszkał S. w Lublinie. Wspólnie z żoną przyczynił się tam do założenia Państw. Średniej Szkoły Muzycznej (do r. 1947 był jej dyrektorem), a jesienią 1945 Szkoły Umuzykalniającej; razem też działali w Centralnym Biurze Koncertowym. Na zjeździe założycielskim Związku Zawodowego Muzyków został w czerwcu 1945 wybrany do jego władz, a na zjeździe założycielskim Związku Kompozytorów Polskich (ZKP) w Krakowie (3–5 VII t.r.) wszedł w skład Zarządu Głównego (jako zastępca członka). T.r. napisał dwa cykle pieśni inspirowane folklorem lubelskim: 5 pieśni ludowych z Lubelszczyzny na chór żeński („Polska literatura chóralna”, Kr. 1946) oraz 4 pieśni weselne z Lubelszczyzny na chór mieszany a cappella (tamże). Powstały też w tym czasie dwie suity: Kupałowa noc (prawykonanie w r. 1952 w Poznaniu) i Suita lubelska na małą orkiestrę (prawykonanie 20 I 1946 w Warszawie). Skomponowane wtedy miniatury wiolonczelowe z towarzyszeniem fortepianu: Pastorale, Poemat, Taniec oraz Orientale (Kr. 1953, 1970) zadedykował Kazimierzowi Wiłkomirskiemu. Oprócz napisanych wówczas Piosenek do słów Iwaszkiewicza na głos i fortepian (Kr. 1959), opracował dwanaście pieśni popularnych z l. 1810–75 pt. Siadajcie wszyscy wokoło z nami na chór mieszany a cappella (W. 1946). Kontynuował działalność publicystyczną, wygłaszając odczyty i pisząc artykuły, m.in. do „Muzyki” i „Ruchu Muzycznego”. W r. 1946 skomponował Koszałki-opałki, scherzo na chór męski a cappella do słów Zegadłowicza („Polska literatura chóralna”, Kr. 1947), zadedykowane Stanisławowi Wiechowiczowi, Psalm CXII na głos i organy, kantatę Tryptyk na sopran i orkiestrę do tekstów ludowych (Kr. 1949) oraz muzykę do komedii „Świecznik” A. Musseta dla Teatru Miejskiego w Lublinie. Pod koniec r. 1946 wyjechał w podróż do Pragi, Wiednia, Rzymu, Paryża, Londynu i Glasgow, głównie w celu uporządkowania kwestii wydawniczych dzieł Szymanowskiego; wrócił do Lublina w maju 1947. Wspólnie z żoną ogłosił podręcznik Lekcje słuchania muzyki. Zarys metodyki dla szkół umuzykalniających (Kr. 1947). W ZKP był wiceprezesem (1946–7), a następnie II wiceprezesem (1947–8).

W r. 1947 przeniósł się S. z rodziną do Poznania, gdzie w swym mieszkaniu przy ul. Chełmońskiego 22 stworzył salon muzyczny. Wspólnie z Wacławem Kubackim i Stanisławem Wisłockim organizował Filharmonię Poznańską i latem t.r. objął jej dyrekcję. Dn. 1 IX został także dyrektorem współorganizowanej przez siebie Państw. Wyższej Szkoły Operowej. Włączył się w działalność Tow. Filharmonii Robotniczej (później zwanej Objazdową). W l. powojennych odchodził od awangardy, zerwał z eksperymentowaniem, uprościł język muzyczny, bardziej niż dotąd dbał o komunikatywność utworów, w których świadomie stosował eklektyzm i tradycyjny warsztat kompozytorski; pisał je z myślą o upowszechnieniu muzyki, często dla wykonawców amatorów. T.r. skomponował muzykę do filmu „Jasne łany” (reż. Eugeniusz Cękalski), jednej z pierwszych polskich produkcji socrealistycznych, Nokturn na orkiestrę (nagranie firmy «Naxos», 2007) oraz 3 pieśni masowe: Zielona brzózka, Dziewczyno moja, Od Różana trakt („8 pieśni kompozytorów polskich”, Ł. 1948). Od r. 1948 prowadził klasę kompozycji w Państw. Wyższej Szkole Muzycznej w Poznaniu. W duchu socrealizmu utrzymane były też inne jego kompozycje z tego czasu: utwór 100 m. Kantata o sporcie na głos solo, chór i orkiestrę do słów Kazimierza Wierzyńskiego (II nagroda t.r. w Konkursie Olimpijskim ZKP), kantata Wesele lubelskie na sopran, chór i orkiestrę do tekstów ludowych (1948, Kr. 1951), Suita weselna na sopran, chór żeński, chór mieszany i fortepian wg Oskara Kolberga (Kr. 1950) oraz pieśni ludowe na chór mieszany a cappella: A wyjrzyjcie pacholęta (Kr. 1964) i Pieśń żartobliwa (Kr. 1964), a także Ballada o Kostce Napierskim na głos i fortepian do słów Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego (1951). W r. 1948 napisał S. muzykę do baletu Paw i dziewczyna (libretto Kubacki, wg wiersza „Dżananda” Bolesława Leśmiana, prapremiera 2 VII 1949 we Wrocławiu), a w r. 1949 dialog muzyczny Panicz i dziewczyna na sopran, baryton, chór i orkiestrę lub fortepian do słów Mickiewicza, za który otrzymał II nagrodę (I nie przyznano) w Konkursie Polskiego Radia oraz Min. Kultury i Sztuki na pieśń do słów Mickiewicza (prawykonanie 26 IX 1950 w Krakowie, Kr. 1950); w tym samym Konkursie dostał wyróżnienie za pieśń do słów A. Puszkina Arion (4 pieśni, Kr. 1950). W r. 1949 otrzymał III nagrodę w Konkursie Kompozytorskim im. Fryderyka Chopina za Sonatę fortepianową d-moll. Dn. 31 XII t.r. został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska dyrektora Filharmonii Poznańskiej; objął funkcję jej kierownika artystycznego. W czerwcu 1950 na Walnym Zjeździe ZKP wybrano go ponownie na wiceprezesa Zarządu Głównego. T.r. został wyróżniony Nagrodą Państwową II st. (za balet Paw i dziewczyna, Wesele lubelskie oraz pieśń Arion) i otrzymał nominację na profesora. Po włączeniu 24 III 1951 Państw. Wyższej Szkoły Operowej do Państw. Wyższej Szkoły Muzycznej stracił stanowisko jej dyrektora. W Państw. Szkole Teatralnej w Warszawie wykładał historię muzyki.

Za namową Zofii Lissy, ówczesnej wicedyrektor Dep. Muzyki Min. Kultury i Sztuki, S. napisał w r. 1951 do libretta Brandstaettera czteroaktową operę Bunt żaków (prapremiera 14 VII 1951 w Operze we Wrocławiu, potem 22 II 1952 w Operze w Poznaniu, wyciąg fortepianowy, Kr. 1951; Aria króla Zygmunta Augusta z tej opery została nagrana przez firmy: «Soliton», 2004 i «DUX», 2008). S. i Brandstaetter jako twórcy pierwszej w Polsce po drugiej wojnie światowej opery, odpowiadającej polityce kulturalnej władz, otrzymali w r. 1951 zespołową Nagrodę Państwową I st. Historii powstania opery poświęciła Lissa książeczkę pt. „Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego” (Kr. 1955, wyd. 2, Kr. 1957), zamieszczając obok opisu poszczególnych scen operowych również biografię S-ego i charakterystykę jego dotychczasowej twórczości kompozytorskiej. Uznany za mistrza archaizacji i kompozycji chóralnych oraz twórcę nowej polskiej opery, S. był odtąd zaliczany do czołowych polskich kompozytorów i stał się jedną z najbardziej wpływowych osób w ówczesnym życiu muzycznym. Od 13 XII 1951 do 26 IV 1954 był prezesem ZKP; w styczniu 1953 stał na czele delegacji polskiej zaproszonej przez Związek Kompozytorów Radzieckich do Moskwy. Po objęciu przez Szpinalskiego funkcji rektora Państw. Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie S. prowadził tam od grudnia 1951 klasę kompozycji (równolegle z klasą w Poznaniu). Jego uczniami w obu uczelniach byli m.in. Augustyn Bloch, Henryk Czyż, Włodzimierz Kotoński, Tadeusz Maklakiewicz, Andrzej Markowski, Zbigniew Penherski, Witold Rudziński i Jadwiga Szajna-Lewandowska. W r. 1952 przewodniczył w Poznaniu jury II Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego. Z okazji ogłoszenia t.r. Konstytucji PRL skomponował kantatę Karta serc do słów Jana Marii Gisgesa na sopran, chór mieszany i orkiestrę (prawykonanie 18 IX w Krakowie). Z początku l. pięćdziesiątych pochodzą m.in.: Uwertura komediowa na orkiestrę (1952, prawykonanie 17 IV 1953 w Warszawie, nagranie firmy «Naxos», 2007 ), Kwintet na instrumenty dęte (1952 lub 1953, prawykonanie 17 III 1953 w Warszawie, W. 1953, Kr. 1956, nagranie firmy «Acte Préalable», 2001), Sonata na flet i fortepian (Kr. 1955, wyd. 4, Kr. 1993, nagranie firm «DUX», 2006 oraz w różnych kompilacjach «Acte Préalable», 2000, 2006, 2008, 2009) oraz Cztery tańce polskie na orkiestrę symfoniczną (1954, nagranie firmy «Naxos», 2007) i Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1955, nagranie firmy «Acte Préalable», 2011). Od r. 1953 wchodził S. w skład Rady Programowej Polskiego Wydawnictwa Muzycznego w Krakowie. Skomponował drugą operę Krakatuk wg libretta Krystyny Niżyńskiej, na motywach bajki E. T. A. Hoffmana „Dziadek do orzechów” (1954, prawykonanie 30 XII 1956 w Państw. Operze Bałtyckiej w Gdańsku).

W r. 1955 został S. profesorem zwycz. W l. 1955–7 pełnił funkcję skarbnika ZKP, a następnie był jego wiceprezesem (zastępcą Kazimierza Sikorskiego). Komponował nadal w większości utwory wokalne, m.in. w r. 1955 Epitaphium na głos i fortepian do słów Staffa oraz Pieśń dziesięciolecia na chór mieszany i fortepian do słów Czesława Ziółkowskiego („Nasza pieśń chóralna”, Kr. 1955). Napisał muzykę do jednoaktowego baletu fantastycznego Kwiat paproci (prapremiera 22 VII 1955 w Operze Warszawskiej, w r. 1956 utwór pokazano w NRD, a w r. 1957 w ZSRR i Jugosławii); skomponował też suitę Na łące na 2 fortepiany (1955, Kr. 1960, 1970). Gdy po przełomie politycznym 1956 r. kompozytorzy polscy tworzący w kraju zaczęli wracać do doświadczeń awangardy, S. skomponował Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian (prawykonanie w lutym 1956 w Warszawie, Kr. 1979), w którym po raz pierwszy w swej twórczości wykorzystał technikę dodekafoniczną. Technikę tę zastosował również w muzyce do baletu „Mazepa” (libretto Ireny Turskiej, wg dramatu Juliusza Słowackiego, prapremiera 27 XI 1958 w Operze Warszawskiej). Oba te utwory w dorobku twórczym S-ego pozostały jednak wyjątkami. Cieszący się niezmiennie poparciem władz (w r. 1957 otrzymał Nagrodę Prezesa Rady Ministrów), spotkał się S. w środowisku muzycznym z oskarżeniami o konserwatyzm i dyspozycyjność. W r. 1959 przestał być wiceprezesem ZKP, jednak t.r. wybrano go na prezesa oddz. poznańskiego Związku. Na IX Walnym Zgromadzeniu ZKP w grudniu 1960 wygłosił referat, w którym zarzucił muzycznej awangardzie lekceważenie odbiorcy; uznano go wtedy za «pogrobowca socrealizmu». Zainicjował w tym czasie coroczny Festiwal Polskiej Muzyki Współczesnej «Poznańska Wiosna Muzyczna»; pierwszy odbył się w dn. 12–15 V 1961. T.r. został wybrany na pierwszego prezesa Poznańskiego Tow. Muzycznego im. Henryka Wieniawskiego. W r. 1962 przewodniczył jury II Międzynarodowego Konkursu Kompozytorskiego im. Henryka Wieniawskiego. Patronował rozwojowi amatorskiej twórczości muzycznej; w l. 1960–2 był kierownikiem naukowym sympozjum, organizowanego przez Centralną Poradnię Amatorskiego Ruchu Artystycznego.

W l. 1959–60 skomponował S. 2 etiudy na podwójne dźwięki na fortepian (1959, Kr. 1999), W imionniku na chór mieszany a cappella do słów Mickiewicza (1960, dedykowany chórowi «Echo» na jego 40-lecie) oraz Psalm CXVI. Laudate Dominum omnes gentes (prapremiera na Festiwalu «Warszawska Jesień» we wrześniu 1960, „Polska literatura chóralna”, Kr. 1961). Za podsumowanie swych osiągnięć uznawał operę-oratorium Odys płaczący i opuszczony, napisaną do dramatu Brandstaettera „Odys płaczący” (prawykonanie 5 VI 1962 w Polskim Radiu Kraków). Do libretta Czesława Chruszczewskiego pisał (głównie w r. 1960) swą trzecią operę Teodor Gentleman, będącą wyrazem jego zainteresowań cybernetyką, ale nie zdołał jej ukończyć. W r. 1962, z myślą o nadchodzącym 1000-leciu państwa polskiego, przystąpił do tworzenia oratorium Rex inclitus (Rex Gloriosus), poświęconego postaci Bolesława Chrobrego, do tekstów z „Kroniki” Anonima zwanego Gallem. W wyniku rozwijającej się od sierpnia 1962 choroby nowotworowej S. zmarł 10 I 1963 w Poznaniu. Został pochowany 14 I na cmentarzu Górczyńskim; 30 IV 1965 jego prochy przeniesiono do Krypty Zasłużonych w kościele św. Wojciecha na poznańskiej Skałce.

W małżeństwie ze Stanisławą Marią z Harasowskich (1902–1993), w l. trzydziestych wykładowczynią w Konserwatorium Muzycznym im. Mieczysława Karłowicza w Wilnie, po wojnie twórczynią i kierownikiem Muzycznego Teatru Kukiełkowego «Bemol» w Lublinie, potem nauczycielką muzyki w Państw. Szkole Muzycznej im. Karola Kurpińskiego w Poznaniu, miał S. syna Aleksandra Roberta (używającego nazwiska Szeliga-Szeligowski) (1934–1993), kompozytora, dyrygenta i organistę oraz wykładowcę w Akad. Muzycznej w Poznaniu.

Pośmiertnie ZKP przyznał S-emu nagrodę za całokształt twórczości (26 I 1963), a Polskie Radio i Telewizja nagrodę za Odysa płaczącego i opuszczonego. W Poznaniu na kamienicy, w której mieszkał, umieszczono tablicę pamiątkową. Prapremiera Teodora Gentlemana, ukończonego przez syna, odbyła się 21 VII 1963 we Wrocławiu. W dn. 12–13 I 1996, z okazji 100-lecia urodzin S-ego, Akad. Muzyczna w Gdańsku zorganizowała Dni Muzyki S-ego, w czasie których odbyła się sesja naukowa oraz liczne koncerty; podobne sesje zorganizowano w Poznaniu i Bydgoszczy. Od r. 1997 w Poznaniu organizowany jest co dwa lata Konkurs Pianistyczny im. S-ego dla dzieci szkół muzycznych I st. Jego imieniem nazwano szkoły muzyczne I i II st. w Gorzowie Wpol., Lublinie i Szczecinie. W r. 1999 został S. patronem Filharmonii Poznańskiej.

Almanach polskich kompozytorów współczesnych, Kr. 1982; Chylińska T. i in., Przewodnik koncertowy, Kr. 1991; Encyklopedia Muzyczna PWM. Część biograficzna, Kr. 2007; Kański J., Przewodnik operowy, Kr. 1985; Kompozytorzy polscy 1918–2000, Gd.–W. 2005 II; Mrygoniowie A. i E., Bibliografia polskiego piśmiennictwa muzykologicznego (1945–1970), W. 1972; Die Musik in Gesch. und Gegenwart, XVI; The New Grove Dictionary of Music and Musicians, London 2001 XXIV; Słown. Muzyków Pol., II; Wielkopolanie XX wieku, P. 2001; Wpol. Słown. Biogr.; – Ankudowicz-Bieńkowska M., Polskie życie muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; Baculewski K., Polska twórczość kompozytorska 1945–1984, Kr. 1987; Brodniewicz T., Kilka myśli o Tadeuszu Szeligowskim, „Ruch Muzycz.” 1997 nr 4; Chylińska T., Karol Szymanowski i jego epoka, Kr. 2008 II–III; Fik M., Kultura polska po Jałcie, Londyn 1989; Hernik-Spalińska J., Wileńskie środy literackie (1927–1939), W. 1998; taż, Życie teatralne w Wilnie podczas II wojny światowej, W. 2005; Kultura międzywojenna Wilna, Red. E. Feliksiak, Białystok 1994; Lorenz S., Album wileńskie, W. 1986; 50 lat Związku Kompozytorów Polskich, W. 1995 s. 14, 17–18, 45, 50, 54, 65, 69–70, 83–4, 88; Podhajski M., Studia kontrapunktu Tadeusza Szeligowskiego u Nadii Boulanger, „Res Facta” 1977 nr 8 s. 112–24; Sierpiński Z., Ze Lwowa przez Wilno do Poznania, „Głos Wpol.” 2002 nr z 30 I; Szantruczek T., Komponować... i umrzeć. Rzecz o Tadeuszu Szeligowskim, P. 1997; tenże, Tadeusz Szeligowski, P. 1955; Tadeusz Szeligowski. Wokół twórcy i jego dzieła, Red. T. Brodniewicz i in., P. 1998; Tomaszewski L., Kronika wileńska, W. 1990; Wileńskie szopki akademickie (1921–1933), Oprac. M. Olesiewicz, Białystok 2002; Wilno teatralne, Red. M. Kozłowska, W. 1998; Zeszyt Muzyczny „Pro Sinfoniki”. Edycja nadzwyczajna poświęcona życiu i twórczości Tadeusza Szeligowskiego w dwudziestą rocznicę śmierci, P. 1982; – Kubacki W., Dziennik (1944–1958), W. 1971; Mycielski Z., Niby dziennik, W. 1988; tenże, Szeligowski-Przyjaciel, „Zesz. Muzycz. Pro Sinfoniki” 1982/3 [1983]; tenże, Szkice i wspomnienia, W. 1999; Sztukowska z Falewiczów H., Fragmenty wspomnień wileńskiego obrońcy..., Bydgoszcz 2004; Tadeusz Szeligowski. Studia i wspomnienia, Red. F. Woźniak, Bydgoszcz 1987; Wisłocki S., Życie jednego muzyka, W. 2000; Zalewski T., Pół wieku wśród muzyków 1920–1970, Kr. 1977; – „Dzien. Bałtycki” 1997 nr 8; „Dzien. Pol.” (Kr.) 1963 nr 9; „Dzien. Pol.” (Londyn) 1963 nr z 12 I, 22 I, 25 I; „Głos Wpol.” 1994 nr 98; „Nurt” 1973 nr 4 (wywiad z żoną S-ego); „Przekrój” 1973 nr z 4 II; „Roczn. Liter.” 1963; „Ruch Muzycz.” 1959 nr 3, 1964 nr 1, 1997 nr 3; „Teatr” 1965 nr 9 [15]; „Życie Liter.” 1954 nr 13, 1961 nr 2 (wywiad z S-m); – Nekrologi: „Głos Wpol.” 1993 nr 106, 109, 118 (dot. syna, Aleksandra), nr 181, 182 (dot. żony, Stanisławy), „Ilustr. Kur. Codz.” 1963 nr 29, „Roczn. Liter.” 1963, „Ruch Muzycz.” 1963 nr 3, 4, „Stolica” 1963 nr z 8 II, „Trybuna Ludu” 1963 nr 11, 15, „Życie Warszawy” 1963 nr 9, 10, 12; – Arch. UAM: Skrzypczak S., Katalog tematyczny dzieł Tadeusza Szeligowskiego i bibliografia, P. 1980 (mszp. pracy magisterskiej, zestawienie publicystyki muzycz. S-ego z l. 1924–62); – Mater. dot. S-ego w posiadaniu Tadeusza Szantruczka i Wandy Jesse-Szeligowskiej z P.

Anna Sieczka