Sokołowski Tadeusz Mieczysław (przed r. 1914 Gedeon Mieczysław) pseud. Marcin (1887–1965), lekarz chirurg, pułkownik WP, profesor Pomorskiej Akad. Medycznej w Szczecinie. Ur. 28 X w Worobinie (pow. rówieński), był synem Jana, pracownika administracji majątku Broelów-Platerów, i Marii ze Skupieńskich.
W r. 1896 rodzina S-ego przeniosła się do Łodzi, tam w r.n. S. podjął naukę w rządowym gimnazjum filologicznym i od szóstej klasy należał do tajnego koła samokształceniowego. W r. maturalnym (1905) wziął udział w strajku szkolnym, za co został wydalony ze szkoły z zakazem uczęszczania do szkół rządowych. Do matury przygotowywał się w Krakowie na kursach dla relegowanych ze szkół rosyjskich. Ponieważ po kilku tygodniach ich uczestnicy postanowili je przerwać w odruchu solidarności z tymi, którzy nie mogli opuścić Król. Pol., S. wyjechał do Szwajcarii. Tam studiował przez kilka miesięcy na uniw. we Fryburgu, przyjęty warunkowo na Wydz. Przyrodniczy. Pod wpływem wieści o wypadkach rewolucyjnych powrócił do Łodzi i w r. 1906 działał w Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewica, używając pseud. Marcin. Z początkiem 1907 wyjechał do Krakowa, gdzie we wrześniu zdał maturę jako ekstern w Gimnazjum św. Jacka i podjął studia na Wydz. Lekarskim UJ pod kierunkiem m.in.: Tadeusza Browicza, Napoleona Cybulskiego, Emila Godlewskiego jun., Kazimierza Kostaneckiego i Antoniego Rosnera. Po uzyskaniu 7 VII 1913 dyplomu doktora wszech nauk lekarskich odbył staże w Szpitalu św. Łazarza i w klinice chirurgicznej u Bronisława Kadera.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. wstąpił do Legionów i jako lekarz batalionowy I Brygady w r. 1914 brał udział w walkach frontowych w Król. Pol. i w Galicji; 29 IX 1914 został mianowany podporucznikiem. Od 1 III do 28 VIII 1915 pracował w szpitalu epidemicznym w Wadowicach. Zwolniony za sprzeciwienie się eksperymentom ze szczepionką na dur brzuszny, otrzymał przydział do Domu Rekonwalescentów w Kamieńsku pod Piotrkowem. Dn. 15 XII 1915 awansował na stopień porucznika. Na wiosnę 1916 przeszedł znów do służby frontowej i brał udział w kampanii na Wołyniu. Po kryzysie przysięgowym 17 VII 1917 uzyskał zwolnienie z wojska i podjął pracę na oddziale chirurgicznym Szpitala Dziecięcego im. Anny Marii w Łodzi. W r. 1918 ochotniczo uczestniczył w zwalczaniu epidemii duru plamistego. Wiosną 1919 wstąpił do WP i służył w stopniu kapitana jako lekarz pułkowy w 3. pp Legionów na froncie litewsko-białoruskim. Następnie był ordynatorem oddziału chirurgicznego i komendantem szpitala w Mińsku, a wreszcie szefem służby zdrowia 22. Dyw. Ochotniczej w stopniu podpułkownika. Brał udział w walkach nad Wkrą i w wyprawie na Litwę Środkową, gdzie zachorował na dur powrotny. Po wyzdrowieniu specjalizował się w l. 1921–3 z chirurgii w II Klinice Chirurgicznej u Zygmunta Radlińskiego w Warszawie. W r. 1923 został kierownikiem oddziału chirurgicznego wojskowego Szpitala Okręgowego nr 8 w Toruniu, gdzie prowadził na dużą skalę rzadko wówczas w Polsce stosowane przetaczanie krwi, m.in. skonstruował strzykawkę do bezpośredniego przetaczania krwi, która jednak straciła znaczenie po wprowadzeniu transfuzji krwi konserwowanej. W r. 1930 zorganizował tam dla Ubezpieczalni Społecznej pierwszą w kraju Woj. Stację Urazową przy Szpitalu Diakonisek. W okresie toruńskim specjalizował się też z traumatologii w Anglii i Francji. W r. 1934 został przeniesiony na stanowisko kierownika oddziału chirurgicznego do Szpitala Okręgowego nr 1 w Warszawie w stopniu pułkownika. Tam, w r. 1935 zorganizował pierwszy w Polsce Inst. Chirurgii Urazowej w dawnym budynku szkolnym przy ul. 6 Sierpnia (potem Nowowiejska) i kierował nim do wybuchu drugiej wojny światowej. W Instytucie utworzył ambulatorium urazowe i pracownię rentgenologiczną, które pełniąc stały ostry dyżur przyjmowały codziennie do 250 chorych. Ponadto w 100-łóżkowym oddziale chorych wydzielił 12 łóżek na pierwszy w Polsce oddział neurochirurgiczny, gdzie pracowali późniejsi profesorowie: Jerzy Choróbski, Adam Kunicki i Lucjan Stępień; uruchomił stację konserwacji krwi i na potrzeby niezbędnej przy operacjach kostnych wysokiej jakości aseptyki opracował nowy typ autoklawu. Zapoczątkował także w Polsce systematyczne dokształcanie podyplomowe w zakresie teoretycznej i praktycznej traumatologii (w ramach okresowych ćwiczeń wojskowych dla lekarzy rezerwy). Bezskutecznie usiłował ratować w swym Instytucie Walerego Sławka, po jego samobójczym zamachu 2 IV 1939.
Początkowo S. interesował się zagadnieniami krwi, był jednym z pionierów transfuzjologii w Polsce przeprowadzając pierwsze próby konserwowania, a właściwie cytrynianowania krwi oraz badania możliwości jej przechowywania i transportu. Współpracował w tym zakresie z Ludwikiem Hirszfeldem i obaj reprezentowali polską naukę na Międzynarodowych Kongresach Transfuzjologii w Rzymie (1935) i Paryżu (1937). Głównie jednak zajmował się traumatologia i chirurgią narządów ruchu; przetłumaczył z języka niemieckiego podręcznik L. Böhlera „Technika leczenia złamań” (W. 1933), sam opublikował m.in. prace Chirurgia wojenna. Podręcznik (Tor. 1931) i Leczenie powikłanych złamań kości (W. 1939). Interesował się również sterylizacją chirurgiczną i u Mariana Wolfkego w I Zakładzie Fizycznym Politechn. Warsz. przygotowywał rozprawę habilitacyjną na ten temat, lecz przed wybuchem drugiej wojny światowej zdążył ogłosić jedynie artykuł Badania doświadczalne nad skutecznością oraz istotą wyjaławiania materiału opatrunkowego za pomocą pary („Chirurg Pol.” R. 4: 1939). Był autorem nowych rozwiązań leczniczych i udoskonaleń w chirurgii, m.in. zmodyfikował technikę zespalania złamań szyjki kości udowej i wprowadził własny gwóźdź do tego celu (monografia poświęcona temu zagadnieniu oparta na 261 przypadkach wydrukowana w Warszawie w r. 1939, spłonęła w wydawnictwie we wrześniu t.r.), opracował technikę przezskórnego zespalania złamań nadkłykciowych kości ramiennych u dzieci (78 przypadków), a także skonstruował tzw. łóżko urazowe i aparat do nastawiania złamań kości przedramienia. W r. 1936 był współzałożycielem miesięcznika „Chirurg Polski” i został jego redaktorem naczelnym (do września 1939 ukazało się 35 zeszytów); ogłosił na jego łamach wiele prac o leczeniu urazów, także z uczniami-współpracownikami, wśród których byli m.in.: Zygmunt Ambros, Henryk Ciszkiewicz, Bolesław Hryniewiecki, Jerzy Klebanowski, Władysław Marat, Jan Stankiewicz, Jerzy Szulc, Julian Trela i Tadeusz Wagner.
Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. był S. lekarzem 201. szpitala polowego, z którym ewakuował się z Chełma Lub. do Rumunii i po krótkim pobycie w obozie internowanych przedostał się do Francji, gdzie został ordynatorem w «Centre de chirurgie osseuse» w Créteil na przedmieściu Paryża. Po rozpoczęciu ofensywy niemieckiej w czerwcu 1940 wziął udział w walkach I i II Dyw. Polskiej, kierując oddziałem chirurgicznym szpitala wojennego w Dieuze w Alzacji i po kapitulacji Francji ewakuował się do Anglii, gdzie otrzymał przydział do szpitala wojennego w Edynburgu. W r. 1941 utworzono przy tamtejszym uniwersytecie polski Wydz. Lekarski i S. wykładał tam chirurgię w l. 1941–2. Musiał go jednak opuścić po konflikcie z rektorem Antonim Juraszem i odbył staż z torakochirurgii w Londynie, m.in. w Brompton Hospital u T. Edwardsa. Jesienią 1942 został przeniesiony do formującego się polskiego II Korpusu w Iraku, gdzie został chirurgiem Szpitala Wojennego nr 2 w Kanaqin nad Dialą, dopływem Tygrysu. Po ofensywie aliantów w Libii w r. 1943 został kierownikiem oddziału chirurgicznego szpitala w El Kantar nad Kanałem Sueskim w pobliżu Port Saidu, następnie wziął udział w kampanii włoskiej II Korpusu kierując oddziałem chirurgicznym Polskiego Szpitala Wojennego nr 1 (potem nr 5) Casamassima koło Bari. Operował tam setki rannych, w tym ponad 100 przypadków postrzałowych uszkodzeń nerwów obwodowych, co skłoniło dowództwo angielskie do utworzenia specjalnego oddziału w Neapolu i wczesnego leczenia tych przypadków, bez odsyłania rannych do Anglii. Ogłaszał artykuły z zakresu medycyny wojennej na łamach wydawanego w Tel Awiwie „Lekarza Polskiego na Wschodzie” i wydawanego w Szkocji „Lekarza Wojskowego”, a także opublikował kilka prac o charakterze podręcznikowym, m.in. Przetaczanie krwi (Palestyna 1943), Leczenie ran kostno-stawowych kończyn w warunkach wojennych (Jerozolima 1943), Zasady leczenia ran wojennych (tamże 1944) i Zasady leczenia złamań (tamże 1944). W r. 1945 uczestniczył w zorganizowanym przez aliantów zjeździe lekarzy wojskowych w Rzymie, potem w grudniu t.r. zorganizował podobny zjazd polskich lekarzy w Bolonii, na którym wygłoszono 35 referatów, opublikowanych w zredagowanym przez S-ego „Pamiętniku Zjazdu Polskich Lekarzy Wojskowych w Bolonii” (Bari 1946). Po zakończeniu wojny leczył także cywilną ludność włoską (ofiary wybuchów min i niewypałów, niedowłady mięśni itp.), za co otrzymał honorowe obywatelstwo Włoch. Po przeniesieniu wojsk polskich do Anglii, od lata 1946 kierował oddziałami chirurgicznym i ginekologiczno-położniczym szpitala wojennego w Diddington i równocześnie w pobliskim Cambridge zaznajomił się z organizacją studiów przyrodniczych jako naukowego przygotowania do praktyki lekarskiej.
We wrześniu 1948 powrócił S. wraz z żoną i młodszą córką do Polski i objął kierownictwo I Katedry i Kliniki Chirurgicznej nowo powstałej Akad. Lekarskiej (od r. 1950 Pomor. Akad. Med.) w Szczecinie. Zorganizował 180-łóżkową klinikę z trzema oddziałami: męskim chirurgii narządów wewnętrznych, oddziałem chirurgii urazowej i kostno-stawowej oraz oddziałem kobiecym. W r. 1949 został mianowany profesorem nadzwycz., a zwycz. w r. 1957. W r. 1959 otrzymał nagrodę naukową m. Szczecina. Przetłumaczył z języka niemieckiego trzytomowy podręcznik M. Saegessera „Chirurgia” (W. 1951–3) i sam ogłosił obszerne monografie Elementy dynamiczne kończyn człowieka (W. 1950, 1962), Zasady leczenia złamań i urazów kończyn (W. 1954) oraz Operacje chirurgiczne w leczeniu złamań i urazów kończyn (W. 1956). S. władał sześcioma językami i był erudytą o szerokich zainteresowaniach, czemu dał wyraz w wielu publikacjach, m.in. Lecznictwo chirurgiczne w wojskach powstańczych 1863–64 („Lekarz Wojsk.” T. 25: 1935 nr 7), Niezwykłe dzieje głuchociemnej Heleny Keller jako przykład kompensacji utraconej czynności narządów zmysłowych („Roczn. Pomor. Akad. Med.” T. 6: 1960), Ewolucja ręki („Pol. Tyg. Lek.” 1950 nr 7), Sposób prowadzenia dyskusji na zebraniach naukowych (tamże 1959 nr 50) czy Na co umarł Adam Mickiewicz („Problemy” 1959 nr 9); dowodził tu, że poeta chorował od wielu lat na kamicę żółciową i zmarł na piorunującą postać ostrej martwicy trzustki. W l. 1958–62 kierował komitetem redakcyjnym „Rocznika Pomorskiej Akademii Medycznej”. Pracował też w społecznej służbie zdrowia; wkrótce po przyjeździe do Szczecina zorganizował Przychodnię Specjalistyczną Chorób Ręki, w której niemal codziennie konsultował i przyjmował chorych, był także przewodniczącym Zespołu Specjalistów Wojewódzkich i sam jako specjalista wojewódzki w zakresie chirurgii współorganizował oddziały chirurgiczne w terenie i operował we wszystkich szpitalach województwa. Był twórcą szczecińskiej szkoły chirurgicznej; wykształcił 11 ordynatorów oddziałów chirurgicznych, 37 specjalistów chirurgów I i II st. oraz wypromował 9 doktorantów. Jego uczniami byli m.in. późniejsi profesorowie Władysław Heftman, Jan Kortas i Józef Koszarski.
W r. 1961 przeszedł S. na emeryturę, ale nadal pełnił funkcję konsultanta wojewódzkiego i publikował prace, m.in. Polsko-łacińskie mianownictwo chirurgii operacyjnej (W. 1962, 1964) i Zarys anatomii chirurgicznej (W. 1964). Napisał też wspomnienia pt. 50 lat pracy po uzyskaniu dyplomu na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, ogłoszone przez Witolda Brzezińskiego w „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” (Szczecin 1993, Suplementy z. 1). S. był członkiem honorowym Tow. Chirurgów Polskich oraz założycielem i wieloletnim przewodniczącym jego Szczecińskiego Oddziału, należał również do Polskiego Tow. Lekarskiego, Szczecińskiego Tow. Naukowego i Royal Society of Medicine w Londynie. Zmarł 21 I 1965 w Szczecinie i tam został pochowany na cmentarzu Centralnym przy ul. Ku Słońcu (kw. 37b-2-4). Był odznaczony przed wojną m.in.: Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodległości, za działalność w czasie wojny: Krzyżem Monte Cassino i Komandorią Corona d’Italia, oraz po wojnie m.in. Orderem Sztandaru Pracy II kl.
W małżeństwie zawartym 10 IV 1920 z Karoliną z Kwiatkiewiczów, uczestniczką obrony Lwowa i akcji plebiscytowej na Śląsku, miał S. dwie córki: Annę Marię (ur. 1921), lekarza psychiatrę i Krystynę Marię (ur. 1934), lekarza medycyny, obie zamieszkałe w Kanadzie.
Imieniem S-ego nazwano Szpital Powiatowy w Pyrzycach.
Konopka S., Polska bibliogr. lek. 1950–65, W. 1954–73; tenże, Pol. bibliogr. lek. 1939–1945; Zabielska J., Bibliography of books in Polish or relating to Poland, Vol. 1: 1939–51, London 1954, Vol. 2: 1952–7 and Supplements to 1939–1951, London 1959; Mała encyklopedia medycyny, W. 1988 III; Album chirurgów polskich, Wr. 1990 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, W. 1997 II z. 1 (W. Brzeziński, fot.); Sylwetki chirurgów polskich, Wr. 1982 (fot.); Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863–1864, 1914–1945, [Oprac.] G. Łukomski, B. Polak, A. Suchcitz, Koszalin 1997; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, W. 1917; Roczn. lek. RP, W. 1933/4, 1936, 1938, 1948; Roczn. Oficerski, W. 1920, 1924, 1928, 1932; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 323; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5 s. 319; Woźniewski Z., Polski almanach medyczny na rok 1956, W. 1957 s. 317; Cmentarz Centralny w Szczecinie, Red. R. Markow, Szczecin 1988 s. 31; Ku słońcu. Księga z miasta umarłych, Red. M. Czarniecki, Szczecin 1987 s. 63–9 (H. Lizińczyk); – Brzeziński W., Tadeusz Sokołowski i jego szkoła chirurgiczna, Szczecin 1995; XL-lecie Pomorskiej Akademii Medycznej 1948–1988, Szczecin [1988] s. 6–7; IV. dziesięciolecie Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 1978–1988, Red. E. Miętkiewski, W. 1988; Dorobek naukowy pracowników wyższych uczelni szczecińskich, Szczecin 1952 (częściowa bibliogr.); Drescher E., Pomorska Akademia Medyczna w XXX-leciu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Szczecin 1974 s. 7, 11, 14, 32–3, 35; Drozdowski M. M., Społeczeństwo, państwo, politycy II Rzeczypospolitej, Kr. 1972; Dzieje nauczania medycyny i farmacji w Warszawie (1789–1950), Red. M. Łyskanowski, A. Stapiński, A. Śródka, W. 1990; Dziesięciolecie Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego 1956–1966, Szczecin 1966 s. 28; Kasprzakowa J., Ideologia i polityka PPS-Lewicy w latach 1907–1914, W. 1965; Rostowski J., Polski Wydział Lekarski przy uniwersytecie w Edynburgu (1941–1949), w: Nauka polska na obczyźnie, Londyn 1955 z. 1 s. 20, 23, 25; Seyda B., Dzieje medycyny w zarysie, W. 1977; Trzciński W., Z minionych dni Polski Podziemnej 1905–1918, W. 1937; – XXV lat Pomorskiej Akademii Medycznej. Wspomnienia, Szczecin 1973 s. 22–30, 46, 56, 77; Hryniewiecki B., Słów kilka o powstaniu Instytutu Chirurgii Urazowej w Warszawie, „Pol. Przegl. Chirurgiczny” T. 31: 1959 nr 5 s. 507–9; Jabłonowski R., Wspomnienia 1905–1928, W. 1962; Karabin i nosze. Wspomnienia lekarzy i farmaceutów z lat 1914–1920, W. 1936 I; Klukowski Z., Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny (1939–1944), Red. Z. Mańkowski, L. 1958; Laskownicki S., Szpada, bagnet, lancet. Moje wspomnienia, Wr. 1970; Lerski J., Emisariusz Jur, W. 1989; Majewski A., Wojna, ludzie i medycyna, L. 1969; Mrowiec A., Przez Monte Cassino do Polski, Kat. 1959 s. 185; Paczkowski A., Ankieta cichociemnego, W. 1987; Rzepecki W. M., Skalpel ma dwa ostrza, Wr. 1980; Składkowski S. [F.], Nie ostatnie słowo oskarżonego. Wspomnienia i artykuły, Londyn 1964; Sprawozdanie dyrektora c.k. gimnazjum św. Jacka w Krakowie za r. szk. 1908, Kr. 1908 s. 104; Tomaszewski W., Na szkockiej ziemi. Wspomnienia wojenne ze służby zdrowia i z Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu, Londyn 1976; – „Pol. Przegl. Chirurgiczny” T. 31: 1959 nr 5 s. 499–506 (częściowa bibliogr., fot.), T. 32: 1960 nr 8–9 s. 805–6, T. 37: 1965 nr 10 s. 933–6 (J. Szulc, fot.); „Roczn. Pomor. Akad. Med.” T. 4: 1958 s. XV, 8–9, 73; „Służba Zdrowia” R. 2: 1950 nr 19 s. 3 (wywiad z S-m, fot.); „Szczecin” 1959 z. 6/7 s. 143–4; – Nekrologi z r. 1965: „Głos Szczeciński” nr 19–21, 23, „Kur. Szczeciński” nr 19 s. 2, 8 (fot.), „Pol. Tyg. Lek.” nr 14 s. 536; – Arch. UJ: sygn. S II 234, S II 515, WL II 315, WL II 324; B. Jag.: rkp. Przyb. 106/97; – Informacje Tadeusza Brzezińskiego ze Szczecina.
Stanisław Tadeusz Sroka