Pisarski Tadeusz (1878–1936), docent urologii UJ, twórca pierwszego oddziału urologicznego w Krakowie. Ur. 5 XII w Drohobyczu, był synem Adama, inżyniera budownictwa lądowego, i Herminy z Boskowiczów. Po ukończeniu w r. 1897 III Gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim UJ, który ukończył 2 V 1903 ze stopniem doktora wszech nauk lekarskich. Dn. 22 V t. r. rozpoczął pracę w Szpitalu Św. Łazarza zrazu jako praktykant. Pracował tam z przerwami na oddziałach chorób wewnętrznych, chirurgicznym, pediatrycznym i zakaźnym u Stanisława Droby. W październiku 1905 wyjechał do Wiednia, gdzie w klinice chorób wewnętrznych specjalizował się przez pół roku w internie i hematologii. W l. 1904–5 jako asystent Zakładu Mikrobiologii UJ u Juliana Nowaka zajmował się bakteriologią i serologią. W l. 1906–7 pracował w Klinice Lekarskiej u Walerego Jaworskiego i na oddziale chirurgicznym Szpitala Św. Łazarza, początkowo u Józefa Bogdanika, od 1 IV 1908 pod kierunkiem Maksymiliana Rutkowskiego. Zachęcony przez niego P. poświęcił się urologii; w Berlinie słuchał w r. 1909 kursów cystoskopii, a w r. 1912 uzupełniał wykształcenie w Kopenhadze w klinice T. Rovsinga, wybitnego chirurga układu moczowego, co opisał w Sprawozdaniu z podróży naukowej do kliniki chirurgicznej prof. Rovsinga w Kopenhadze („Przegl. Lek.” 1913). Dn. 14 VI 1913 został mianowany w szpitalu kierownikiem zorganizowanego przez siebie ambulatorium urologicznego przy oddziale chirurgicznym (pierwszej samodzielnej placówce urologicznej w Krakowie). W dn. 30 VII 1914 powołano go do służby w armii austriackiej. Podczas pierwszej wojny światowej był kierownikiem oddziałów chirurgicznych szpitali wojskowych w Krakowie i Ołomuńcu. Od r. 1917 kierował oddziałem urologiczno-chirurgicznym szpitala garnizonowego w Krakowie i 30 VI 1921 przeszedł do rezerwy jako podpułkownik lekarz. Od lipca 1921 do śmierci pracował w Szpitalu Św. Łazarza, od 29 VII 1929 jako prymariusz oddziału urologicznego.

Początkowo po wojnie P. badał budowę i mechanizmy powstawania kamieni moczowych w zakładach: mineralogii u Stefana Kreutza, chemii lekarskiej u Leona Marchlewskiego, medycyny sądowej u Leona Wachholza i w r. 1925 habilitował się na UJ na podstawie rozprawy Kamienie moczowe, ich budowa i mechanizm powstawania (Kr. 1925). Jako pierwszy docent urologii w Polsce rozpoczął wykłady cieszące się dużą frekwencją. Cechowały je przejrzystość, jasność i prostota. Miał też dużą praktykę prywatną i z niej ogłaszał w tym okresie publikacje. Do pacjentów P-ego należeli m. in. Kazimierz Bartel i Ignacy Mościcki. Przy poparciu Bartla P. wybudował w r. 1928 oddzielny pawilon przy ul. Grzegórzeckiej 18, w którym w r. 1929 urządził oddział urologiczny jako VII oddział Szpitala Św. Łazarza i został jego ordynatorem w lipcu t. r. Był to pierwszy cywilny oddział urologiczny w Krakowie, a trzeci w Polsce (po otwartym w r. 1901 we Lwowie i w r. 1905 w Warszawie). Oddział wyposażono w kompletne instrumentarium urologiczne, pracownię chemiczną i rentgenowską, dzięki czemu stał się samowystarczalny. Pierwszy okres istnienia oddziału P. opisał w Sprawozdaniu z działalności Oddziału Urologicznego państwowego Szpitala Św. Łazarza w Krakowie od dnia 14 sierpnia 1929 r. do 31 grudnia 1931 r. (Kr. 1932).

P. ogłosił 22 prace, w tym 17 urologicznych, referował też na posiedzeniach Tow. Lekarskiego ciekawsze przypadki. W początkowym okresie swojej pracy szpitalnej w oddziale wewnętrznym Stanisława Pareńskiego prowadził badania nad lekami nasennymi: veronalem i isopralem („Przegl. Lek.” 1904), oraz nad maretyną, nowym lekiem przeciwgorączkowym (tamże 1905). U S. Droby badał wartość nowego przyrządu do formalinowego odkażania mieszkań systemu B. Proskauera i M. Elsnera (Beroliny, tamże). W klinice Jaworskiego zajmował się wpływem zatrucia fosforem na składniki krwi u ludzi i zwierząt („Roczn. Lek.” 1907). W dziedzinie urologii interesował się szczególnie rzadko spotykanymi jednostkami chorobowymi, jak uchyłki pęcherza moczowego i ich chirurgiczne leczenie, podając swój, jako piąty w piśmiennictwie światowym, opis doszczętnego wycięcia uchyłka pęcherza z odcięciem i przeszczepieniem moczowodu („Przegl. Lek.” 1918), poza tym badał bąblowca nerki (tamże), sprawy zapalne w zatoce przedpęcherzowej (Retziusa), a zwłaszcza pierwotne ropnie tej zatoki (tamże), kiłę pęcherza moczowego, podkreślając, że rozpoznanie tej jednostki chorobowej można ustalać tylko na podstawie zastosowania wielu metod (zmian w moczu, badania histologicznego, cystoskopii, badania ogólnego, odczynu ustroju na leczenie swoiste, tamże 1926). Kontynuował swoje zainteresowania kamieniami moczowymi, badając patologię ich uwięźnień w moczowodach („Now. Lek.” 1926) i ich samoistny rozpad („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1933). W obszernej pracy O metodach badania sprawności czynnościowej nerek w świetle nowoczesnych poglądów na wytwarzanie moczu („Chirurgia Kliniczna” 1926/28) podał przegląd bogatego piśmiennictwa. Pisał też o leczeniu balneologicznym chorób narządu moczowego („Przegl. Zdrojowo-Kąpielowy” 1926 i „Polski almanach uzdrowisk”, Kr. 1934), leczeniu wyrośli polipowatych pęcherza moczowego („Ginekologia Pol.” 1927), krwawieniu pęcherzowym („Pol. Gaz. Lek.” 1927) i wrodzonych wadach moczowodu („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1932). Zmarł nagle na udar mózgowy podczas wieczornej wizyty na oddziale 19 VIII 1936. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Żonaty (od r. 1904) z Janiną, córką Michała Bałuckiego (zob.), miał P. córkę Marię, nauczycielkę języka francuskiego.

Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Rocznik Lekarski Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1934 s. 261, 289, 1936 s. 393, 427, 1938 s. 935; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med., s. 122; – Buliński J., Zarys dziejów urologii polskiej, Ł. 1963 (mszp.) s. 35, 36; Chojna J. W., Zarys dziejów urologii polskiej, Wr. 1974 (bibliogr., fot.); Michałowski E., Śp. doc. dr Tadeusz Pisarski (1878–1936), „Pol. Przegl. Chirurgiczny” T. 18: 1939 z. 2–3 s. 101–4 (fot.); Seyda B., Dzieje medycyny w zarysie, W. 1973 s. 542; Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 274, 686; Wesołowski S., Z rozwoju urologii w Polsce, „Pol. Tyg. Lek.” 1950 s. 2044–5 (fot.); Urologia, Pod red. S. Wesołowskiego, W. 1959 I 14, 18, 19 (fot.); Zarys urologii, W. 1974 s. 14; Ziembicki W., Zarys rozwoju nauk lekarskich w Polsce, W. 1958 s. 147 (mszp. powielany); – Dodatek do Kronik UJ za l. akademickie 1923/4–1933/4. Spis prac naukowych, Kr. 1936 s. 138–9; Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich, R. 8: 1937 nr 2 s. 39; – „Nauka Pol.” T. 24: 1939 s. 573; „Pol. Gaz. Lek.” R. 15: 1936 nr 38 s. 751; – Nekrologi z r. 1936: „Chirurg. Pol.” nr 1 s. 38, „Ilustr. Kur. Codz.” nr 233 s. 15, 17 (fot.), „Now. Lek.” z. 21 s. 692, „Życie Med.” nr 8 s. 15; – Arch. UJ: S II 619, WL II 133, 295–306; Urząd Stanu Cywilnego Dzielnicy Kraków-Śródniieście: nr 207/1936/I (Odpis zupełny aktu zgonu P-ego).

Teresa Ostrowska