Rek Tadeusz, pseud. Michał, Michał Ulewicz, Tadeusz z Rakowieckiej, Adam Cichy, Leon Nawrot, B. Londyńczyk, Michał Różycki (1906–1968), adwokat, działacz ruchu ludowego, dziennikarz, poseł do Krajowej Rady Narodowej i Sejmu PRL, wiceminister sprawiedliwości, sędzia Sądu Najwyższego. Ur. 13 X we wsi Ulów w pow. radomskim, w rodzinie chłopskiej, był najstarszym z sześciorga dzieci Michała, właściciela ok. 9 ha gruntu, i Heleny z Macierzyńskich. Ojciec R-a był jednym z nielicznych na tym terenie chłopów umiejących czytać i pisać, prenumerował „Zaranie”, należał do Polskiego Stronnictwa Ludowego – «Wyzwolenie» (PSL-«Wyzwolenie»).
Do 16 roku życia R. uczył się w domu pod kierunkiem ojca. W r. 1922 przygotowany przez korepetytora, został przyjęty do progimnazjum w Nowym Mieście nad Pilicą, następnie uczył się w III Miejskim Gimnazjum Męskim w Warszawie, w którym złożył maturę w r. 1927. W l. 1927–31 studiował na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniw. Warsz. i uzyskał dyplom magistra. Od sierpnia 1931 do jesieni 1932 odbywał zasadniczą służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Nisku nad Sanem. W r. 1934 otrzymał nominację na podporucznika rezerwy piechoty. Później dokonano zmiany jego kategorii wojskowej; dlatego we wrześniu 1939 nie został zmobilizowany. Na początku 1934 r. rozpoczął aplikację adwokacką w kancelarii adwokata Włodzimierza Gorbaczewa w Sokołowie Podlaskim, kontynuował ją od wiosny 1936 w kancelarii Zygmunta Gralińskiego w Warszawie. Egzamin adwokacki złożył wiosną 1939.
Od lat studenckich R. działał w ruchu ludowym. W l. 1927–30 należał do Akademickiego Związku Młodzieży Wiejskiej, później do Związku Akademickiej Młodzieży Ludowej (skarbnik), a w l. 1932–3 do Ogólnopolskiego Związku Akademickiej Młodzieży Ludowej (wchodził do Komisji Rewizyjnej). Zarazem od r. 1928 był czynny w Związku Młodzieży Wiejskiej RP «Wici» (ZMW RP «Wici»), gdzie pełnił w l. 1934–5 funkcję sekretarza Zarządu Lubelskiego; działał też w Komisjach Zarządu Głównego (ZG) ZMW RP «Wici» oraz w Mazowieckim ZMW RP «Wici». Jednocześnie był w l. 1927–31 członkiem PSL-«Wyzwolenie» i z jego ramienia instruktorem w pow. sokołowskim, węgrowskim i siedleckim. Od r. 1931 był członkiem Stronnictwa Ludowego (SL) i od jesieni 1932 do wiosny 1934 instruktorem SL w wymienionych powiatach, następnie do jesieni 1935 sekretarzem Zarządu Wojewódzkiego SL w Lublinie. Od 28 V 1933 był R. zastępcą członka Rady Naczelnej (RN) SL, a od 8 XII 1935 do 28 II 1938 – członkiem RN. Na Kongresie SL w lutym 1938 został ponownie zastępcą członka RN. Od 13 VIII 1935 do 28 II 1938 pełnił równocześnie funkcję członka Naczelnego Komitetu Wykonawczego (NKW) SL. Wejście R-a do ścisłej czołówki w SL związane było z jednej strony ze skutkami secesji w SL w l. 1934 i 1935, z drugiej zaś ze «zmianą pokoleń» we władzach centralnych – wejściem młodych choć znanych już – w większości radykalnych – działaczy ludowych. To oni właśnie opowiadali się za jednością ruchu i wpływali na polityczno-organizacyjne umacniane stronnictwa. R. osiągniętą pozycję zawdzięczał też bliskiej współpracy z Z. Gralińskim, Stanisławem Thuguttem oraz Maciejem Ratajem i dlatego nie należał do sympatyków Wincentego Witosa i rzuconego przezeń hasła przeprowadzenia strajku chłopskiego w r. 1937. Od r. 1936 wchodził w skład Zarządu (skarbnik) Spółdzielni dla Prowadzenia Uniwersytetów Ludowych, która budowała Wiejski Uniwersytet Orkanowy w Gaci koło Przeworska.
W tym okresie R. dużo pisał. W l. 1935–9 wchodził w skład komitetu redakcyjnego miesięcznika „Młoda Myśl Ludowa”, a w r. 1939 był jego redaktorem. W tym piśmie, którego wyszło ogółem 77 numerów zamieścił 52 artykuły. Publikował również na łamach „Wici” (16 artykułów), „Wyzwolenia”, „Zielonego Sztandaru”, „Chłopskiego Życia Gospodarczego”, „Dziennika Popularnego” oraz „Epoki”. Był przeciwnikiem systemu sanacyjnego, ale także przewagi w życiu politycznym Stronnictwa Narodowego czy komunistów. Opowiadał się za współpracą SL z Polską Partią Socjalistyczną. Był zwolennikiem idei Frontu Ludowego. Propagował planowanie w gospodarce i rozwój spółdzielczości. Wypowiadał się przeciw skrajnemu liberalizmowi gospodarczemu oraz istnieniu monopoli. Domagał się ograniczenia wpływu Kościoła na życie polityczne oraz jego rozdziału od państwa.
W okresie drugiej wojny światowej R. przebywał w kraju. Był na liście adwokatów w Warszawie, ale praktykę adwokacką prowadził sporadycznie. Udzielał okresowo bezpłatnych porad prawnych w Radzie Głównej Opiekuńczej. Już od jesieni 1939 działał w konspiracyjnym ruchu ludowym. Był członkiem kierowniczej «Trójki Wojewódzkiej» SL woj. warszawskiego. W dn. 12 VII 1940 został jako zakładnik aresztowany przez gestapo w grupie kilkudziesięciu adwokatów warszawskich. Po parotygodniowym pobycie w więzieniu na Pawiaku wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, a następnie w kwietniu 1941 do Neuengamme koło Hamburga, skąd został zwolniony 4 XI t. r. Po powrocie do Warszawy R. włączył się ponownie w działalność konspiracyjną. Od lipca 1942 do czerwca 1944 pełnił funkcję redaktora pisma konspiracyjnego „Ku zwycięstwu”, noszącego następnie tytuł „Przez walkę do zwycięstwa”. Posługiwał się wówczas pseud.: Michał, Tadeusz z Rakowieckiej. W styczniu 1943 wszedł w skład Ogólnopolskiej Rady Pomocy Żydom przy Pełnomocniku Rządu na Kraj (krypt. Żegota), był jej wiceprezesem oraz z Leonem Feinerem stanowił Komisję Rewizyjną tejże Rady. Był też członkiem Podkomisji samorządowo-administracyjnej w Komisji Programowej Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego. W okresie powstania warszawskiego 1944 r. przebywał w podwarszawskim Świdrze, na terenie zajętym przez Armię Czerwoną, pozostając nadal w konspiracji. Przyłączył się do inicjatywy Witolda Bieńkowskiego z Delegatury Rządu na Kraj w sprawie utworzenia na Pradze dla terenów leżących na prawym brzegu Wisły quasi Delegatury Rządu, która jednak rozwiązała się sama po stwierdzeniu, że podziemne władze państwowe ocalały w powstaniu warszawskim i działają nadal. W grudniu 1944 został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Skazany na karę śmierci, w kwietniu 1945 został zwolniony. W niedługim czasie włączył się w działalność istniejącego jawnie SL, po czym przeszedł w listopadzie 1945, wraz z grupą Stanisława Bańczyka do Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), obejmując funkcję członka NKW PSL, a następnie – od Kongresu PSL w styczniu 1946 – pełnił funkcję członka RN oraz zastępcy sekretarza naczelnego NKW PSL.
W czerwcu 1946 wystąpił przeciwko prezesowi NKW PSL Stanisławowi Mikołajczykowi na łamach wydawanego przez siebie pisma „Nowe Wyzwolenie”. Wykluczony z PSL, utworzył jeszcze przed referendum w r. 1946 PSL-«Nowe Wyzwolenie», w którym został prezesem Głównego Komitetu Wykonawczego (GKW) oraz w październiku 1946 członkiem RN i ponownie prezesem GKW PSL-«Nowe Wyzwolenie». Rozłamowa działalność R-a spotkała się z potępieniem w PSL, czego wyrazem była uchwała lokalnego zjazdu PSL w Jarosławiu 21 VII 1946. Grupa kierowana przez R-a nawoływała do głosowania w referendum «3 razy tak». W wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 w niektórych okręgach wyborczych (Ziemie Odzyskane) PSL-«Nowe Wyzwolenie» występowało w Bloku Stronnictw Demokratycznych, zaś w pozostałych – samodzielnie. W lutym 1947, po rozłamie w PSL-«Nowe Wyzwolenie», R. ponownie wstąpił do SL. Od 30 V 1947 do 30 VI 1948 był jednym z zastępców sekretarza generalnego NKW SL, zaś od tego czasu do 15 III 1949 sekretarzem Prezydium NKW SL, a następnie – do 27 XI 1949 członkiem Prezydium NKW SL. Równocześnie od 30 IX 1948 do 27 XI 1949 wchodził w skład RN SL. Podczas Kongresu Jedności Ruchu Ludowego (27–29 XI 1949) został wybrany na członka RN oraz członka NKW Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL). Funkcje te pełnił do 12 III 1956. Na II Kongresie ZSL w marcu 1956 po reorganizacji władz naczelnych ZSL, wszedł do Naczelnego Komitetu (NK) ZSL jako członek i był nim do 27 XI 1964, a następnie został wiceprzewodniczącym Głównego Sądu Partyjnego ZSL.
R. wchodził też do Krajowej Rady Narodowej (dokooptowany we wrześniu 1946), Sejmu Ustawodawczego, do którego uzyskał 19 I 1947 mandat z listy państwowej (był wybrany również w okręgu Radom) i Sejmu PRL I kadencji (1952–6), wybrany w okręgu wyborczym nr 47 (Jelenia Góra); w Sejmie był członkiem Komisji Spraw Ustawodawczych. Jako adwokat (od połowy 1945 r. figurował na liście adwokatów w Warszawie) był R. od 1 I 1946 wicedziekanem Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie. Od 4 X 1946 do czerwca 1957 był wiceministrem sprawiedliwości. Od września 1957 był sędzią w Izbie Karnej Sądu Najwyższego PRL.
Również w okresie powojennym R. prowadził działalność publicystyczną. Był w sierpniu–wrześniu 1945 redaktorem naczelnym organu SL „Dziennik Ludowy” i ponownie kierował jego redakcją od 10 III 1947 do zamknięcia pisma w grudniu 1949. Od 9 VI 1946 do 8 II 1947 ukazywał się wydawany i redagowany przez R-a tygodnik „Nowe Wyzwolenie”. Od r. 1945 R. opublikował m. in. w „Dzienniku Ludowym”, „Zielonym Sztandarze”, „Gazecie Ludowej”, „Chłopskim Sztandarze”, „Nowym Wyzwoleniu”, „Woli Ludu” i in. pismach ok. 200 artykułów. Niektóre z nich podpisywał: Michał Ulewicz, Adam Cichy, Leon Nawrot, a także: B. Londyńczyk, Michał Różycki i Jan Biernat. Był też R. autorem m. in. następujących książek i broszur: Ruch ludowy w Polsce (Ł. 1946 I cz. 2, Wyd. 2, popr. i uzupełn., W. 1947 I–III), Echa oświęcimskie (W. 1949), Prawo Polski Ludowej w życiu wsi (W. 1952), Cienie przeszłości. Kartki z dziejów Polski 1918–1939 (W. 1954), Fakty oskarżają. Fakty z dziejów burżuazyjno-obszarniczego Sejmu. 1919–1922 (W. 1954), Chjeno-Piast 1922–1926 w świetle obrad sejmu i senatu (W. 1955), Pierwsze lata dyktatury Piłsudskiego 1926–1930 w świetle sprawozdań sejmowych i senackich (W. 1956), Ksiądz Eugeniusz Okoń 1881–1949 (W. 1962). Ponadto ogłosił w „Rocznikach Dziejów Ruchu Ludowego” artykuły: Próby rozbicia ruchu ludowego w latach 1934–1935 (Nr 7: 1965), Ludowcy w akcji „Żegota” (Nr 9: 1967), Wspomnienia instruktora PSL Wyzwolenie, Centrolewu i Stronnictwa Ludowego na Podlasiu (1927–1934) (Nr 10: 1968).
W l. 1949–64 był R. przewodniczącym Głównego Sądu Koleżeńskiego, a następnie członkiem RN Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Był członkiem RN Ligi do Walki z Rasizmem, a przez pewien okres jej wiceprezesem, wiceprzewodniczącym Rady Zrzeszenia Prawników Demokratów, wiceprezesem Tow. Przyjaźni Polsko-Węgierskiej oraz członkiem ZG Tow. Szkoły Świeckiej i członkiem ZG Tow. Szkoły Świeckiej i członkiem ZG Tow. Ateistów i Wolnomyślicieli, przewodniczącym Komisji Szkolenia, Prasy i Propagandy NK ZSL oraz członkiem Komisji Historycznej. Od 1 XI 1965 pracował też jako radca prawny w Wydziale Prezydialnym NK ZSL. Zmarł 11 XI 1968 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Komunalnym (dawnym wojskowym) na Powązkach w Warszawie. Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim (1954) i Krzyżem Komandorskim (1962) Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie (od r. 1939) z Wandą z domu Raś (ur. 1912), miał R. dzieci: Krystynę (ur. 1940), Michała (ur. 1943) i Adama (ur. 1946).
Fot. w Zbiorach Red. PSB; Liczne fot. w zbiorach Arch. Zakładu Hist. Ruchu Lud. przy NK ZSL; – Giza S., Wycech C., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego i zagadnień społecznych wsi 1864–1961, W. 1964; tenże, Ruch ludowy w prasie Polski Ludowej 1944–1967, W. 1970; Mioduchowska M., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego w latach 1864–1974, W. 1979; Enc. Powsz. (PWN), III; Giza, Władze stronnictw lud., s. 631, 632, 641–6, 652–61, 663, 666; Spis posłów na Sejm i regulamin w Sejmie PRL, W. 1955; – Banach K., Z dziejów Batalionów Chłopskich, W. 1968; Bartoszewski W., Uns eint vergossenes Blut. Juden und Polen in der Zeit der >Endlösung<, Frankfurt am Main 1987 (fot. wspólna); Borkowski J., Działalność Polskiego Stronnictwa Ludowego w latach 1945–1947, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 2: 1960; tenże, Odśrodkowe i dośrodkowe tendencje w Stronnictwie Ludowym 1933–1935, tamże Nr 7: 1965; tenże, Wizje społeczne i zmagania wiciarzy, W. 1966; Giza S., Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895–1965, W. 1967; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, W. 1982; Prekerowa T., Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, W. 1982 (fot); Przybysz K., Konspiracyjny ruch ludowy na Mazowszu 1939–1977 (fot.); Przybysz K., Wojtas A., Bataliony Chłopskie, W. 1985–6; Ruch ludowy na Mazowszu, Kurpiach i Podlasiu, W. 1975 (fot.); Ruch ludowy na Rzeszowszczyźnie, L. 1967; Szaflik J., Początki konspiracyjnego ruchu ludowego, W. 1971; 60-lecie Tadeusza Reka, „Zielony Sztandar” 1966 nr 84 s. 2; Wojtas A., Działalność polityczna ludowców w okresie II wojny światowej, W. 1979; Zarys historii polskiego ruchu ludowego, W. 1970 II; Z dziejów ruchu ludowego w PRL, Pod red. Z. Hemmerlinga, W. 1976; – Akademicka młodzież ludowa w II Rzeczypospolitej. Materiały, relacje, dokumenty, Pod red. P. Malawskiego, W. 1974; Bartoszewski W., Lewinówna Z., Ten jest z ojczyzny mojej, Wyd. 2, Kr. 1969; Jednomyślna uchwała. Czterej dywersanci wykluczeni z PSL, „Gaz. Lud.” 1946 nr 163 s. 1; Korboński S., Polskie państwo podziemne, Paryż 1975; tenże, W imieniu Kremla, Paryż 1956; Mikołajczyk S., The Rape of Poland, New York and Toronto 1948; Nasi kandydaci, „Nowe Wyzwolenie” 1947 nr 2 s. 6; Podróżnicy polityczni, p. Rek znów w SL, „Piast” 1947 nr 7 s. 3; Spraw. stenograficzne Sejmu PRL I Kadencji 1952–6; Spraw. stenogr. Sejmu Ustawodawczego; Sprawozdania stenograficzne z posiedzeń KRN 1945–1947; Strajk chłopski w 1937 roku, W. 1960 I–II; W czterdziestą rocznicę powstania Krajowej Rady Narodowej. Materiały i dokumenty, W. 1984 s. 61; Witos W., Moja tułaczka, W. 1967; Władze naczelne Stronnictwa Ludowego, „Piast” 1938 nr 10 s. 2; – „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 1–3: 1959–61, Nr 5–10: 1963–8; „Stolica” 1968 nr 47 s. 10; „Tryb. Ludu” 1968 nr 313; „Tyg. Powsz.” 1969 nr 12; „Życie Warszawy” 1968 nr 273 s. 2, nr 274 s. 13, 14; – Arch. Zakładu Hist. Ruchu Lud.: Zespół: Życiorysy działaczy ludowych, sygn. Ż–68 (materiały); CA KC PZPR: Teczka osobowa R-a, sygn. 7954; Kartoteka Centr. NK ZSL: T. Rek (materiały biograficzne) sygn. 609; – Informacje żony Wandy Rek.
Jan Wypych