Rybkowski Tadeusz (1848–1926), malarz. Ur. 26 IV w Kielcach, był jednym z czworga dzieci Jana (zob.) i Karoliny z Męcińskich. Osierocony wcześnie przez ojca, R. był wychowywany przez matkę.
R. mieszkał w Opatowie, potem od r. 1857 uczęszczał do Szkoły Realnej, później gimnazjum w Kielcach, egzamin dojrzałości zdał w r. 1866 z odznaczeniem. Przez jeden rok szkolny był nauczycielem w pięcioklasowym prywatnym Instytucie Hermana Hillera w Kielcach. We wrześniu 1868 wyjechał do Warszawy, gdzie studiował na Wydz. Fizyczno-Matematycznym Szkoły Głównej (od r. 1869 Cesarski Uniw. Warsz.); równocześnie pracował jako aplikant w sekcji inżynieryjno-budowlanej magistratu Warszawy. Zdolności rysunkowe i ogólne wykształcenie R-ego zwróciły na niego uwagę zwierzchników. R. został powołany do technicznej kancelarii prezydenta miasta gen. Kaliksta Witkowskiego i przedstawiony, jako stypendysta rządowy, do ASP w Petersburgu. R. jednak, po ukończeniu III kursu Szkoły Głównej, przeszedł prywatną praktykę budowniczo-inżynierską; za zarobione pieniądze udał się w r. 1872 na studia malarskie do Szkoły Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie; był tam uczniem Władysława Łuszczkiewicza. W r. 1873 R. otrzymał zamówienie na obraz religijny Św. Balbina dla kościoła w Zaleszanach. Zwiedzał Kraków, wyjeżdżał «na wycieczki w bliższe i dalsze okolice, podczas których napełniał swoją tekę studiami z natury, mającymi później stanowić fundament jego rodzajowych kompozycji z życia ludu wiejskiego, umiłowanego przez artystę serdecznie» (Z. Sarnecki). Bywał wówczas w Modlnicy Konopków, gdzie rezydentką i wychowawczynią dzieci była jego ciotka Antonina Męcińska. Tam zetknął się z Oskarem Kolbergiem, którego sportretował w r. 1875 (rysunek, akwarela) i dla którego później (w r. 1882) rysował typy ludowe i stroje do jego dzieł etnograficznych.
W r. 1875 R. wyjechał do Wiednia, gdzie krótko studiował w tamtejszej ASP pod kierunkiem C. Würzingera. Wkrótce przeniósł się do pracowni polskiego malarza Leopolda Loefflera (uczył się u niego do czasu wyjazdu Loefflera na profesurę do SSP w Krakowie w końcu 1877 r.). R. znalazł się też w gronie uczniów malarza wiedeńskiego H. Makarta, stając się jego ulubionym i protegowanym uczniem. Możliwe, że nastąpiło to już w r. 1876, gdyż z t. r. pochodzą rysowane przez R-ego dla „Kłosów”: Portret Hansa Makarta i Pracownia Hansa Makarta w Wiedniu. R., który wiódł wówczas życie artystycznej cyganerii, zarazem dużo pracował. Wykonywał rysunki do ilustrowanych czasopism niemieckich m. in. „Neue Illustrierte Zeitung” (tam w r. 1883 zamieścił 24 ilustracje do „Pamiętnika Mroczka” J. I. Kraszewskiego), „Heimat”, „Leipziger Illustrierte Journal”, „Gartenlaube”; nadsyłał też swoje rysunki do pism krajowych, jak: „Kłosy”, krakowski „Świat”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Tygodnik Powszechny”, „Biesiada Literacka”. Pracował także i uczył się w zakładach dekoracji teatralnych Broschiego i J. Kautskiego.
W r. 1878 urządził R. w Wiedniu własną pracownię (przy Maximilianplatz 4–5). Poświęcił się głównie malarstwu rodzajowemu i historyczno-rodzajowemu. Z zamiłowaniem malował sceny z życia ludu. Malował olejno, a także chętnie akwarelą, liczne targi, jarmarki, wesela chłopskie, polowania, kuligi. Jedne z pierwszych jego prac to: Przygotowania do zajazdu w zaścianku Dobrzyńskich, Powrót od ślubu (wystawione w r. 1877) i następnie: Nieudane wyścigi, Kantor wymiany w Kołomyi, Polowanie na dzika, Powrót z miasta, Szkółka żydowska na przechadzce w małym miasteczku, Targ na siano i słomę (1879, akwarela), Sanna (1880, akwarela) – obie w Muz. Narodowym w Krakowie, Banderia Hucułów (1882, olej., deska, własność Muz. Narodowe w Warszawie), Stara cegielnia w Przemyślu (1879, olej.), Widok Przemyśla (1879, akwarela), Jarmark w Przemyślu (1882, olej., wszystkie w Lwowskiej Galerii Obrazów), Powrót z jarmarku (1884, olej., Muz. w Toruniu). Rysował też różne typy wieśniaków w strojach ludowych, Żydów, handlarzy, m. in. Włościanin z Liszek pod Krakowem (1874, akwarela, Muz. Narodowe w Krakowie), Handlarz starzyzną, Lirnik z Pokucia, Pachciarz mleczny, Żydzi na Kazimierzu w Krakowie, Wieśniaczka z okolic Zbaraża, Dziewczyna huculska, Cyganka (1891, akwarela, w Muz. Narodowym w Krakowie), a także malowane we Włoszech: Rybak z Monte Carlo, Rybaczka z Monte Carlo.
Wiele akwarel, czy rysunków R-ego miało charakter ilustratorski, niemal reportażowy. W krajowych pismach umieszczał rysunki przedstawiające widoki i wydarzenia wiedeńskie, np. Pomnik pod Schwecht na miejscu spotkania Jana III z cesarzem Leopoldem, czy Przeniesienie zwłok arcyksięcia Rudolfa w Wiedniu. Bywał też w kraju, aby utrwalić różne wydarzenia; tak powstały: Pochód wesela huculskiego przed cesarzem Franciszkiem Józefem w Kołomyi w r. 1880 (akwarela, 1881, Muz. Narodowe w Krakowie), Huculskie wesele przed cesarzem Franciszkiem Józefem w Kołomyi (1881, akwarela, Lwowska Galeria Obrazów), epizody z pobytu cesarza w Galicji malowane na wachlarzach (które zostały wręczone przez Romana Potockiego dwom arcyksiężnym na balu polskim w Wiedniu w r. 1886), Przyjęcie arcyks. Rudolfa na Wystawie Etnograficznej (1887, akwarela, Muz. Narodowe w Warszawie), Transportacja zwłok Adama Mickiewicza (1890). Oprócz obrazów, akwarel i rysunków wykonywał inne prace, jak: adresy, dyplomy na różne okolicznościowe cele, np. adres od kolegów i przyjaciół dla H. Makarta, trzy karty adresowe od trzech dyrekcji żelaznych dróg galicyjskich na uroczystość srebrnego wesela pary cesarskiej (1879), adres na jubileusz J. I. Kraszewskiego (1879), fryz Zawieje śnieżne dla dyrekcji kolei Karola-Ludwika, karta tytułowa do albumu ofiarowanego przez galicyjski Wydz. Krajowy arcyks. Rudolfowi w dniu jego ślubu z arcyks. Stefanią (1881). Malował wiele do zamków magnatów węgierskich (1885), dla arystokracji austriackiej, dla Ludwika Wodzickiego. Jego obraz Wesele huculskie został nabyty dla cesarza. Z Wiednia odbywał podróże zagraniczne do Włoch (Wenecja, Florencja) i Niemiec (Drezno, Monachium). W kraju bywał w rodzinnych Kielcach (w r. 1886 namalował Portret Hermana Hillera, olej., deska), w Krakowie, Lwowie, Przemyślu, zwiedzał Puławy (1889). Był członkiem zwycz. wiedeńskiego Künstlerhausu, wystawiał tam, m. in. w 1888, 1891 (uzyskując medal), 1892, 1893. Mimo tej popularności i licznych zamówień, miewał i kłopoty finansowe. W r. 1887 Wojciech Kossak pisał do swej żony o R-m: «Otóż poczciwe chłopczysko przyznało się, gdym go pytał o dochody, jakie ma w Wiedniu, że nieraz musi rocznie pożyczyć parę tysięcy, bo czasem dochód roczny wynosi 400 fl., albo 600. No, serwus».
W l. 1888–92 był R. zatrudniony przy restauracji pałacu Eugeniusza Sabaudzkiego (mieszczącego Min. Finansów), gdzie odnawiał obrazy, a także namalował alegoryczne kompozycje w stylu Ludwika XVI przedstawiające Taniec, Śpiew i Muzykę, (do supraport sali balowej) oraz kopiował portrety cesarskiej pary i członków rodziny panującej. Na zamówienie Min. Oświaty namalował obraz Plac Am Hof (1891, olej., własność Muz. Narodowe w Krakowie). W r. 1891 (1 I) R. otworzył, obok swego atelier, drugą pracownię artystyczną, w której, jak donosił dn. 25 I krakowski „Czas”: «pod jego specjalnym kierunkiem i przewodnictwem wykonywane będą: obrazy religijne, fryzy, plafony, panneaux, dzieła sztuki malarskiej zastosowane do wyrobów rękodzielniczych jak wachlarze, ekrany, parawany itd.»; miał też przyjmować «restauracje starych malowideł i obrazów, projekta urządzenia artystycznego mieszkań, jak i restaurację i odnowienie artystyczne starych pałaców i kościołów». W końcu t. r. na cześć Apolinarego Jaworskiego, prezesa Koła Polskiego w Wiedniu, R. obmyślił i wykonał album składający się z 19 kart z podobiznami polskich członków Rady Państwa ozdobionych widokami różnych okolic i miast galicyjskich i typami w strojach ludowych z danego regionu (w r. 1892 został wydany jako premium noworoczne „Kuriera Polskiego”).
W r. 1893 przeniósł się R. na stałe do Lwowa; został wówczas mianowany profesorem malarstwa dekoracyjnego w tamtejszej Państwowej Szkole Przemysłowej. Tam też otworzył prywatną szkołę malarstwa dla kobiet. W r. 1894 objął kierownictwo i nadzór nad robotami przy dekoracjach artystycznych wystawy krajowej we Lwowie. W r. 1896, z polecenia Min. Oświaty odbył półroczną podróż zagraniczną, aby studiować malarstwo dekoracyjne i poznać szkoły przemysłu artystycznego. Kilka tygodni spędził w Wiedniu, następnie był w Monachium i przez trzy miesiące w Paryżu. W drodze powrotnej zatrzymał się w Berlinie i Dreźnie. Do Lwowa powrócił w październiku t. r. Podejmował się też różnych prac z zakresu sztuki dekoracyjnej, jak projekty gobelinów do sali posiedzeń i klatki schodowej w dyrekcji kolei, supraporty dla Kasyna Narodowego, a także malowidła ścienne zdobiące nowo wybudowany Teatr Miejski (1899). Wykonywał liczne drobne roboty, komponował tableaux pod fotografie z matur, zjazdów, dyplomy rzemieślnicze; w r. 1905 zaprojektował karton do kasety ofiarowanej wiceprezydentowi Krajowej Dyrekcji Skarbu we Lwowie Witoldowi Korytowskiemu, w r. 1910 dla Sokolstwa zaprojektował plakietę z okazji rocznicy bitwy pod Grunwaldem.
R. malował nadal dużo i nadal w niewielkich rozmiarach obrazki, najczęściej akwarele, powielając lubiane przez siebie tematy. Jak pisał Wasylewski: «Dokładne odtwory strojów ludowych i przedmiejskich, pozbawione indywidualności, ale jako dokumenty wartościowe. I okazy szczególnego majsterstwa. Z nieprawdopodobną dokładnością umiał pedant ukazać wszyściutko, co widział na jarmarku miasteczkowym, w czasie targu na placu Bernardyńskim we Lwowie». Namalował więc Huculskie wesele, Napad wilków, Odpust w Kalwarii, Targ w Bieczu, Targ przed Wielkanocą we Lwowie (1895, olej., w Muz. Narodowym w Warszawie), Przegląd stadniny, Psiarnia w Łańcucie, Przed ratuszem, Odpust na św. Michała we Lwowie, Strona północna rynku lwowskiego, Na polu bitwy (1912, olej., Muz. Świętokrzyskie w Kielcach), Przed karczmą (1915, akwarela, tamże). W jego twórczości pojawiły się także pejzaże tatrzańskie: Morskie Oko (1897, akwarela), Halny wiatr (olej.), Jarmark w Zakopanem (1908, olej., wszystkie w: Lwowskiej Galerii Obrazów), w r. 1912 namalował kilka akwarel przedstawiających Zamek w Zawałowie (obecnie w Muz. Narodowym w Warszawie). W czasie pierwszej wojny światowej powstały obrazy o tematyce wojennej i legionowej: 3 września 1914 we Lwowie, Powrót legionisty, Dworek w Jarosławiu w którym mieścił się sztab 15.7.1916 (akwarela, Muz. Narodowe w Warszawie), Pogrzeb wojskowy (1919, olej., Lwowska Galeria Obrazów). Nadal malował portrety. W Muz. Narodowym w Krakowie przechowywane są: Portret pani (olej.), Portret kobiety na tle kotary (1915, akwarela), w Lwowskiej Galerii Obrazów portrety olejne: Józefa Wereszczyńskiego (1902), Tadeusza Krygowskiego (1914), Zygmuta Kędzierskiego (1917). Z r. 1925 pochodzi Kościół trynitarzy we Lwowie (akwarela, sygn. «po pogrzebie Nieznanego Żołnierza», w Muz. Narodowym w Warszawie), z r. 1926 Powrót z polowania (akwarela, sygn. «na dni Żołnierza Polskiego», w Muz. w Kielcach).
R. należał do różnych organizacji artystycznych we Lwowie. W r. 1899 (10 III) był jednym ze współzałożycieli Związku Artystów Polskich (ZAP). Był związany z Kołem Artystyczno-Literackim. Należał do dyrekcji Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) we Lwowie, wchodził w skład komisji kwalifikującej dzieła artystyczne na wystawy. Gdy w r. 1920 (29 III) powołano we Lwowie Powszechny Związek Artystów Polskich (PZAP), R. został wybrany na jego prezesa. Wszedł także z ramienia PZAP do Rady Sztuki dla Wschodniej Małopolski.
Prace swe wystawiał R. przez całe swoje życie, od debiutu w r. 1877 poczynając. Brał udział w wystawach TPSP w Krakowie w l. 1877, 1879,1880, 1883, 1884, 1888, 1890–4, 1897, 1902, 1903, w Salonie Aleksandra Krywulta w Warszawie w l. 1882, 1883, 1886, 1898, 1899, a także w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie: 1880, 1881, 1882, 1884, 1886, 1889, 1901, 1920, 1922/3, 1924. Najczęściej uczestniczył w wystawach TPSP we Lwowie (czasem i po kilka razy w roku), m. in. w l. 1877/8, 1878 (X wystawa), 1879 (XII), 1880 (XIII), 1881 (XIV), 1882 (XV), 1883 (XVI), 1885 (XVIII), w r. 1902 miał w TPSP indywidualną jubileuszową wystawę swych prac. Następnie wystawiał w r. 1903 (z ZAP), 1904 (z ZAP), 1905 (Wystawa Wiosenna i Jesienna), 1906, 1907 (Wiosenna i Jesienna), 1908, 1909, 1910 (Powszechna Wystawa Sztuki Polskiej,) 1911 (VII Wystawa Wiosenna), 1912 (Wystawa Koła Artystyczno-Literackiego, Siódma Wystawa Wiosenna), 1912/13 (VIII Doroczna Wystawa), 1913 (Wystawa «Rok 1863» i Wystawa akwarel, pasteli i rysunków), 1914 (Salon Wiosenny), 1915/16, 1916 (VII Wystawa Sztuki Polskiej), 1917 (Salon Wiosenny, «Czwórka» wystawa zbiorowa prac S. Batowskiego, Z. Kurczyńskiego, L. Kwiatkowskiego i T. Rybkowskiego), 1919 (wystawa na rzecz „Czerwonego Krzyża”), 1921 (wystawa ZAP i Wystawa Jesienna), 1922 (Salon Wiosenny i Salon Jesienny), 1923 (Wystawa Artystów Lwowskich, Salon Wiosenny, Wystawa «Gwiazdkowa»), 1924 (Salon Wiosenny, Wystawa ogólna artystów lwowskich, Wystawa Jesienna), 1925 (wystawa ogólna i Salon Jesienny). Obrazy R-ego były pokazane także na Wystawie Sztuki Współczesnej we Lwowie w r. 1894, na Wystawie Sztuki Podhalańskiej w Zakopanem w r. 1914, na wystawie «Sto pięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach» w Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości (TOnZP) w Warszawie w r. 1918.
Pod koniec życia R. zaczął pisać pamiętniki. Znał wielu ciekawych i wybitnych ludzi i umiał o nich barwnie i interesująco opowiadać (fragmenty tych wspomnień były opublikowane w „Słowie Polskim” i w „Pamiętniku Koła Kielczan” pt. Ludzie mojej młodości T. 5: 1930/2). Mieszkał we Lwowie przy pl. Bernardyńskim nr 2, od r. 1915 przy ul. Dąbrowskiego 12, w pobliżu parku Kilińskiego. Był towarzyski, jowialny, «młody aż po siwy włos», obdarzony dużą kulturą i «przemiłym, niefrasobliwym charakterem» – tak wspominano go w nekrologach. Zmarł 16 IX 1926 we Lwowie. Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.
Wg wspomnień Stanisława Wasylewskiego R. był trzykrotnie żonaty. Wiadomo o dwóch żonach – jedną z nich była (ślub we wrześniu 1888 w Modlnicy) Jadwiga z Nowoleckich, w r. 1914 (23 VI) ożenił się ze swą siostrzenicą Janiną Marią z domu Caro (ur. 1886 w Widzowie koło Kruszyny w pow. piotrkowskim – zm. 1983 w Warszawie), córką Kajetana i Melanii z Rybkowskich. R. miał syna Witolda (?) (Wituszka), który zmarł jako czteroletnie dziecko w r. 1895, oraz Mariana (ok. 1892–1915).
Po śmierci R-ego odbyła się wystawa pośmiertna jego prac w r. 1933 w TPSP we Lwowie. Jego obrazy były pokazywane m. in. na wystawach: w r. 1928 «Książka lwowska» i w r. 1930 – Wystawa ex-librisów słowiańskich we Lwowie, w r. 1937 «Przed zimą» w Katowicach (cz. I zbiory salonu A. Gutnajera w Warszawie), w r. 1956 «Polskie malarstwo akwarelowe» TPSP w Krakowie, w r. 1969 na Wystawach jubileuszowych 150-lecia ASP w Krakowie, w r. 1989 «Żydzi polscy» w Muz. Narodowym w Krakowie.
Obrazy R-ego znajdują się (oprócz wymienionych) m. in. w Muzeum Narodowym w Warszawie: Polowanie (olej., deska), Targ w Przemyślu (olej., deska), Bitwa pod Wiedniem (olej.), Biwak. Kozacy przy ognisku (olej., deska), Postój na wsi (olej.), oraz wiele akwarel i rysunków, a także trzy albumy (ze szkicami do obrazów, studiami) z l. 1872–1925, z l. 1876–1923 i z l. 1875–1915. W Muz. Narodowym w Krakowie są m. in. akwarele: Głowa starego szlachcica, Przeprawa promem przez rzekę, a także szkicownik z okresu paryskiego (1896), w Muz. w Toruniu: Powrót z jarmarku (olej., 1884), w Muz. Historycznym m. Krakowa: akwarela Rogatka. Obrazy R-ego są w Lwowskiej Galerii Obrazów (oleje, akwarele i rysunki oraz kilka prac jego syna Mariana).
Autoportret (1874, kredka na papierze, własność Muz. Narod. w W.); Portret R-ego przez A. Augustynowicza; – Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych (fot.); Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (M. Wallis-Walfisz); Bachowski – Treter, Wystawa miniatur; Gąsiorowska M., Galeria malarstwa polskiego XIX i XX w., Tor. 1952; Katalog Galerii Miejskiej, Dz. II, Lw. 1908; Katalog ilustrowany Wystawy Sztuki Współczesnej we Lwowie, Lw. 1894; Katalog wystawy jubileuszowej prof. Tadeusza Rybkowskiego od roku 1872 do 1902, maj 1902 TPSP, Lw. 1902; Malarstwo pol. od XVI do XX w., Katalog; Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach. Zbiory malarstwa polskiego, Katalog oprac. B. Modrzejewska i A. Oborny, W. 1971; Piątkowski H., Katalog Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, W. 1925; Radojewski M., Miniatury portretowe XVI–XX w. Sylwetki w zbiorach Biblioteki Ossolineum Wr. 1976; Sto pięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach. Katalog IX wystawy TOnZP ze zbiorów D. Wittke-Jeżewskiego, W. 1918; Szelest D., Lwowska galeria obrazów malarstwa polskiego, W. 1990; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wystawy jubileuszowe 150-lecia Akademii Sztuk Pięknych 1818–1968, Kr. 1969; Żydzi polscy czerwiec-sierpień 1989 (wyd. Muz. Narod. w Krakowie) katalog wystawy; Premium noworoczne „Kuriera Polskiego” polscy członkowie Austriackiej Izby Panów i członkowie Koła Polskiego w Wiedniu. Album ofiarowane przez Koło Polskie w Wiedniu JE Prezesowi Apolinaremu Jaworskiemu wykonane przez Tadeusza Rybkowskiego (Kr. 1892); – Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol.; Lityński M., Pamiątkowy opis Teatru Miejskiego we Lwowie, Lw. 1900 s. 20, 30, 31; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Sarnecki Z., Tadeusz Rybkowski, „Tyg. Ilustr.” 1902 s. 529 (fot.); Wasylewski S., Czterdzieści lat powodzenia (Uczeń Makarta na emeryturze), Wr. 1959; Wysocki A., Sprzed pół wieku, Kr. 1958; – Kolberg O., Dzieła wszystkie (Korespondencja Oskara Kolberga), P. 1965 LXIV–LXVI; Kossak W., Listy do żony i przyjaciół, Wybór, oprac. wstęp K. Olszański, Kr. 1985; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, I; Spraw. c. k. Państwowej Szkoły Przemysłowej we Lwowie, za rok 1893/4; Spraw. Kom. TZSP za r. 1926 s. 15; – „Czas” 1891 nr z 25 I, 23 V, 17 XII, 1894 nr z 8 IV, 1896 nr z 13 X; „Gaz. Lwow.” 1896 nr z 14 X; „Kłosy” 1886 s. 109; „Kur. Warsz.” 1888 nr z 26 VIII, 1926 nr z 18 IX, 25 IX; „Sztuki Piękne” 1926/7 nr 1 s. 40; „Tyg. Illustr.” 1890 nr 38 s. 143; „Życie i Sztuka” dod. do „Kraju” (Pet.) 1902 nr 24 s. 276 (fot.); – IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol., Zbiory specjalne rkp. 190/IV (korespondencja Marcina Olszyńskiego); – Informacje Jolanty Kupriańczyk z W. (dokumenty dotyczące R-ego: jego testament, odpis metryki ślubu, mater. dotyczące Janiny Rybkowskiej w jej posiadaniu, kserokopie tych dokumentów w Mater. Red. PSB) oraz Lwowskiej Galerii Obrazów, Muz. Narod. w Kr., Muz. Narod. w W.
Róża Biernacka