Skarzyński (Skarżyński) Tadeusz (1886–1944), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Ur. 10 IV w Kutnie, był synem Władysława, mierniczego, i Klementyny z Eysmonttów.

Wg przekazów rodzinnych, w r. 1905 za udział w strajku szkolnym i działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), S. został wyrzucony za szkoły, aresztowany i uwięziony w twierdzy Modlin. S. początkowo występował w przedstawieniach amatorskich z zespołem Koła Handlowców w Warszawie. W r. 1908 uczył się w Klasie Dramatycznej przy Warszawskim Tow. Muzycznym, w t. r. debiutował na scenie zawodowej w Teatrze Miejskim w Łodzi. Następnie przeniósł się do Wilna i tu grał do r. 1911, m. in. w zespole Józefa Popławskiego. W l. 1911–12 występował na scenie polskiej w Kijowie. Jesienią 1912 z warszawskim Teatrem Zjednoczonym, pod dyrekcją Franciszka Rychłowskiego, był w Płocku i Radomiu, a na sezon zimowy 1912/13 r. osiadł z tym zespołem w Kijowie i grał w stworzonym przez Rychłowskiego stałym Teatrze Polskim. Od jesieni 1913 do końca sezonu 1915 występował w Wilnie w Teatrze na Pohulance i z zespołem wileńskim gościnnie w Petersburgu. Zagrał m. in. Chłopickiego we fragmentach „Warszawianki” S. Wyspiańskiego.

W l. 1915–16 S. przebywał w Rosji. Należał do zespołu Polskiego Teatru Ludowego w Petersburgu, występował w przedstawieniach organizowanych dla tamtejszej Polonii, m. in. w lutym 1916 grał Wernyhorę we fragmentach „Wesela” Wyspiańskiego. W l. 1917–18 był w Finlandii, działał w sekcji dramatycznej stowarzyszenia «Zjednoczenie Polskie» w Helsinkach, pełnił kierownictwo artystyczne obchodów rocznicowych, układał programy występów.

Pod koniec 1918 r. S. wrócił do kraju i osiadł w Warszawie. Od stycznia 1919 do końca sezonu 1920/21 występował w Teatrze Praskim, zagrał tu m. in. Chłopickiego („Warszawianka”), Kirkora („Balladyna” J. Słowackiego), Serafina Flambeau („Orlątko” E. Rostanda), tytułowe role w „Księdzu Marku” J. Słowackiego i „Bolesławie Śmiałym” Wyspiańskiego. W związku z tymi rolami pisano w prasie: «artysta o pięknych warunkach zewnętrznych i talencie obiecującym niewątpliwą przyszłość», «w roli Chłopickiego wykazał całą moc swego niepospolitego talentu posiłkującego się pięknym organem głosowym», w roli Kirkora był «bardzo dobry, głos jego i dykcja doskonale harmonizowały z grą pełną szlachetnego umiaru».

Na sezon 1921/2 zaangażował się S. do Teatru im. W. Bogusławskiego w Warszawie, w listopadzie 1921 grał swoją popisową rolę Chłopickiego, potem Guślarza („Dziady” A. Mickiewicza), Wodzickiego („Kościuszko po Racławicami” W. L. Anczyca), Czerskiego („Dzierżawca z Olesiowa” Z. Przybylskiego), Korniłowa („Tamten” G. Zapolskiej). W l. 1922–5 należał do zespołu Teatru Polskiego i Małego w Warszawie, występując m. in. jako: Wernyhora („Wesele” Wyspiańskiego), Kamil („Ziemia nieludzka” F. de Curela), Le Bret („Cyrano de Bergerac” E. Rostanda), Pastuch („Rogacz wspaniały” F. Crommelyncka). W sezonie 1925/6 występował w Teatrze Miejskim w Bydgoszczy, w sezonie 1926/7 w Teatrze Letnim w Warszawie.

We wrześniu 1927 S. został dyrektorem Teatru Miejskiego w Płocku i pełnił tę funkcję przez cały sezon 1927/8. Reżyserował Wyspiańskiego „Wesele” (grał Czepca), „Sędziów” (grał Dziada), „Warszawiankę” (wystąpił jak zwykle w roli Chłopickiego). Dn. 10 III 1928 odbyła się premiera „Wesela na Kurpiach” W. Skierkowskiego w inscenizacji i reżyserii S-ego. Widowisko to odniosło ogromny sukces. S. zdobył też uznanie za prowadzącą całe przedstawienie rolę swata Raja. W lipcu i sierpniu 1928 teatr występował w sali Domu Związku Zawodowego Kolejarzy w Warszawie, we wrześniu dał kilka przedstawień na scenie warszawskiego Teatru Polskiego, a w październiku t. r. w sali «Reduty» w Wilnie. W sezonie 1928/9 kierowany przez S-ego zespół grał „Wesele na Kurpiach” w wielu miastach Polski, m. in. w Poznaniu (maj–czerwiec 1929), Kaliszu (kwiecień 1929), Bydgoszczy (maj–lipiec 1929), Gdyni (lipiec 1929). Od początku sezonu 1929/30 aż do końca 1931 r. zespół działał już jako Objazdowy Teatr Regionalny pod dyrekcją S-ego. S. przygotował jeszcze dwa widowiska: „Wesele łowickie” i „Wesele sandomierskie”, z którymi jeździł do wielu miast i miasteczek po całym kraju, przyjmowany chętnie przez publiczność.

Od r. 1932 S. pracował już tylko jako aktor. W czerwcu t. r. występował w Teatrze Polskim w Gdyni, w listopadzie t. r. w Teatrze Ateneum w Warszawie, w maju 1933 w warszawskim Teatrze Polskim grał Prometeusza w „Ptakach” Arystofanesa, w r. 1939 należał do zespołu Teatru Społecznego w Gdyni.

W czasie drugiej wojny światowej został wysiedlony przez Niemców do Jedlni pod Radomiem; pracował tam w tartaku, sympatyzował z ruchem komunistycznym, współpracował z komunistyczną partyzantką. Aresztowany przez Gestapo w nocy z 12 na 13 III 1944 podczas masowych aresztowań i uwięziony w Radomiu, zmarł tam 2 IV 1944 «na atak serca podczas przymusowego biegu na dziedzińcu więzienia» (J. Hera).

Żoną S-ego była Wanda z Rommów (2 I 1892 – 6 VIII 1967), aktorka, do r. 1919 występująca jako Rommówna, później Skarzyńska. Była wymieniana jako jedna z podejrzanych o wydanie komendanta Armii Krajowej (AK) płk. Stefana Grota-Roweckiego. Powodem donosu miała być chęć zemsty za śmierć syna. Syn S-ego Zbigniew, podejrzewany o współpracę z Gestapo, zginął na skutek wydanego nań, prawdopodobnie zarówno przez Gwardię Ludową jak i AK, wyroku śmierci.

Bratem S-ego był Witold Skarzyński (1889 – 11 XII 1933), aktor teatrów warszawskich.

S. jako ksiądz Marek („Ksiądz Marek” J. Słowackiego), rys. przez Edwarda Głowackiego, 1919, S. jako Patuch („Rogacz Wspaniały” E. Crommelyncka), dwa rys. przez Józefa Pakulskiego, 1924, w: Muz. Teatr. w W.; Fot. prywatne i w rolach w IS PAN; – Słown. Teatru Pol., I (bibliogr., fot., też o Witoldzie Skarzyńskim), II (Skarżyńska Wanda); – Chmielarz A., Kunert A. K., Spiska 14, W. 1983; Ciesielski Z., Teatr polski w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, Gd. 1969; Formanowicz J., Historia Teatru Miejskiego w Bydgoszczy w latach 1920–1939, W. 1978; Konarska-Pabiniak B., Repertuar Teatru w Płocku 1808–1939, W. 1982 cz. 1–2; Stokowa B., Teatr Wyspiańskiego. Monografia bibliograficzna, Kr. 1968 I–II (S. Wyspiański, Dzieła zebrane, XV vol. 3–4); Teatr polski w latach 1890–1918. Zabór rosyjski, W. 1988; – Żeleński T. Boy, Pisma, W. 1964–6 XXIV; – „Dzien. Pet.” 1911 nr 347, 349, 1914 nr 1166, 1168, 1169; „Pam. Teatr.” 1972 z. 1, 1974 z. 3–4, 1997 z. 1–4 s. 379–380 (J. Hera); – IS PAN: Materiały dotyczące życia i działalności S-ego (odpisy dokumentów, wycinki prasowe, albumy i księga pamiątkowa Teatru Regionalnego z l. 1930–31); Paraf. św. Wawrzyńca w Kutnie: Akt urodzenia S-ego.

Grażyna Chmielewska