Sołowij Tadeusz (1857–1912), adwokat. Ur. 27 VII w Poturzycy (pow. sokalski), był synem Jana i Wandy z Riegerów, starszym bratem Adama (zob).
Ojciec S-a, Jan (1824–1902), wg oficjalnych dokumentów, był synem ukraińskiego chłopa z Poturzycy (pow. sokalski), wg tradycji rodzinnej, naturalnym synem jej właściciela Jana Kalasantego Dzieduszyckiego (zob.). Dzięki pomocy finansowej Dzieduszyckich uczył się od r. 1851 rolnictwa w Hohenheim (Pruskowie) na pruskim Śląsku; w artykule Fundacja zbioru pism rolniczych do użytku kształcących się Polaków w Wyższym Zakładzie Naukowym Rolniczym w Pruskowie („Ziemianin” R. 4: 1853 t. 12) wystąpił z apelem o utworzenie tam biblioteki dzieł fachowych w języku polskim. Następnie został administratorem dóbr poturzyckich z prawem mieszkania w pałacu; w r. 1863 w położonej blisko granicy austriacko-rosyjskiej Poturzycy chronił rozbite oddziały powstańców polskich (m.in. Tadeusza Romanowicza). Potem dzierżawił od Dzieduszyckich folwarki Dobraczyn i Boratyn (pow. sokalski); działał w Galicyjskim Tow. Gospodarczym i Tow. Wzajemnej Pomocy Oficjalistów Prywatnych. Matka S-a, Wanda z Riegerów (2 XII 1834 – 6 IX 1892), pochodziła z rodziny bankierów brodzkich (rzymskokatolickiej, wywodzącej się z Czech, ale już spolonizowanej), należała do Stow. im. Klaudii Potockiej (tzw. klaudynki), a w czasie powstania 1863 r. pracowała w organizacji kobiecej na terenie Sokalszczyzny.
S. uczęszczał w l. 1874–82 do Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. Jednoroczną służbę wojskową odbył jako ochotnik w 13. p. ułanów w Złoczowie. Po ukończeniu studiów prawniczych na uniwersytecie w Wiedniu powrócił do Lwowa, gdzie przeszedł praktykę adwokacką i pracował jako referent w Prokuratorii Skarbowej. Na II zjeździe prawników i ekonomistów polskich we Lwowie w r. 1889 wygłosił referat, w którym postulował liberalizację austriackiego prawa rozwodowego (Myśli przewodnie i wnioski referatu Dra Tadeusza Sołowija o małżeństwach siedmiogrodzkich, Lw. 1889). Od r. 1897 był zastępcą radcy prawnego Banku Krajowego Galicji. W r.n. otworzył własną kancelarię we Lwowie i rychło zdobył szeroką klientelę. Był adwokatem m.in. rodziny Badenich i Szeptyckich, metropolii greckokatolickiej, firm naftowych, syndykiem ordynacji poturzyckiej Dzieduszyckich (od r. 1899); uczestniczył też w pracach Komisji Likwidacyjnej Banku Włościańskiego. Udział w interesach finansowych elity galicyjskiej sprowadził na S-a ataki Ernesta Breitera na łamach opozycyjnego tygodnika „Monitor”.
W r. 1899 wraz z Janem Stapińskim i Janem Deskurem opracował S. projekt założenia Banku Parcelacyjnego, uzyskując dlań aprobatę Banku Krajowego. S. został jego akcjonariuszem i syndykiem. Od r. 1900 był również radcą prawnym (syndykiem) Banku Krajowego (od r. 1902 wraz z Władysławem Godlewskim). W r. 1904 pozycja S-a i reprezentowanych przez niego akcjonariuszy (głównie metropolity greckokatolickiego Andrzeja Szeptyckiego) w Banku Parcelacyjnym została zagrożona wskutek próby przejęcia kontroli nad nim przez grupę kapitałową związaną z lwowską endecją. Na łamach jej organu „Słowa Polskiego” postawiono mu zarzuty faworyzowania chłopów ukraińskich przy parcelacji majątków w Galicji Wschodniej; broniły go polskie gazety demokratyczne: „Kurier Lwowski” i „Dziennik Polski”. Przez zwiększenie udziału rodzinnego w kapitale zakładowym i uzyskanie wsparcia innego udziałowca, Tadeusza Dzieduszyckiego, zdołał S. na walnym zgromadzeniu 30 III 1905 przeforsować swój wybór do Rady Nadzorczej w miejsce ustępującego ks. Tyta Wojnarowskiego. Jednak niedługo potem stracił tę pozycję, gdy bank znalazł się w poważnych kłopotach finansowych i wytoczono przeciw jego władzom dochodzenie sądowe, zakończone umorzeniem dopiero w r. 1912. W międzyczasie, S. wraz z grupą polityków ukraińskich (m.in. Kostiem Łewyćkim i Stefanem Fedakiem) przygotował założenie kolejnego banku, zarejestrowanego reskryptem ministerialnym 6 IV 1909 pod nazwą Ziemski Bank Hipoteczny we Lwowie.
Zyski z działalności prawniczej pozwoliły S-owi nabyć dobra Bachlawa i Średnią Wieś w pow. sanockim (gdzie w r. 1906 współfinansował budowę cerkwi greckokatolickiej) oraz połowę ponad 600-hektarowego majątku Słobódka Leśna w pow. kołomyjskim. S. był grekokatolikiem i uważał się za Ukraińca; wchodził w skład zarządów ukraińskiego Muz. Narodowego i tow. «Silskij Hospodar», wspierał finansowo ukraiński ruch studencki i artystyczny. Pasjonował się łowiectwem, w r. 1910 brał udział w Międzynarodowej Wystawie Łowieckiej w Wiedniu. Zmarł nagle na atak serca 31 VIII 1912 we Lwowie i został pochowany w grobowcu Sołowijów na cmentarzu Łyczakowskim.
S. był od 14 X 1886 żonaty ze swą cioteczną siostrą Kamillą z Riegerów (15 II 1866 – 25 I 1941), córką Władysława i Kamilli z Wielopolskich, siostrą stryjeczną Romana Z. Riegera (zob.); miał czterech synów: Jeremiego (27 XII 1887 – 13 VIII 1889), Józefa, Włodzimierza (zob.) i Tadeusza oraz córkę Zofię (31 VIII 1897 – 10 III 1974), zamężną za Janem Popielem, inżynierem, od r. 1941 mieszkającą w Kanadzie.
Najmłodszy syn Tadeusz Jan (21 VIII 1906 – 31 I 2000), absolwent Institut Supérieur de Commerce w Antwerpii, był do r. 1939 kierownikiem Biura Ekonomicznego Banku Polskiego w Warszawie, ogłosił pracę Rynek pieniężny i stopa procentowa w Polsce (W. 1939), w czasie okupacji niemieckiej pełnił funkcję zastępcy kierownika Działu Zaopatrzenia w Rejonowej Delegaturze Rządu IV Warszawa (Śródmieście Południe). W l. 1945–6 pracował przy likwidacji spraw Banku Polskiego we Francji, a od r. 1948 osiadł w Montrealu, gdzie znalazł zatrudnienie w różnych instytucjach finansowych (m.in. w Société Financière pour la Commerce et l’Industrie); był też członkiem tamtejszego Komitetu Skarbu Narodowego, skarbnikiem Polskiego Inst. Naukowego i Biblioteki Polskiej oraz współpracownikiem „Kultury” paryskiej (pseud. Jan Klonowicz).
Bracia S-a uważali się za Polaków. Z nich Władysław (21 XII 1864 – 14 VI 1915), był adwokatem we Lwowie, prowadzącym głównie sprawy ziemiaństwa galicyjskiego. W r. 1903 bronił Stanisława Witkiewicza w procesie o oszczerstwo wytoczonym mu przez zakopiańskiego lekarza Jana Gaika. Był właścicielem majątków Budy pod Rzeszowem i Stężnica w Sanockiem, syndykiem Galicyjskiego Tow. Łowieckiego, członkiem Kasyna Narodowego, współzałożycielem Związku Adwokatów Polskich (1911) oraz Związku Producentów Spirytusu i od ok. r. 1912 dyrektorem lwowskiej filii austriackiego Zakładu Kredytowego dla Handlu i Przemysłu. Syn jego Adam, porucznik 8. p. ułanów im. ks. Józefa Poniatowskiego, zmarł w r. 1920 z ran odniesionych w bitwie z wojskami sowieckimi pod Koziatynem.
Suligowski, Bibliogr. prawnicza; Encyclopedia of Ukraine, Toronto–Buffalo–London 1993 IV; Katalog zabytków sztuki w Pol., W. 1982 I; Epsztein T., Górzyński S., Spis ziemian Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930. Województwo lwowskie, W. 1990 s. 49; – Karolczak K., Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kr. 2000; Krogulski S., Pół wieku. Zarys działalności Małopolskiego Towarzystwa Łowieckiego 1876–1926, Lw. 1926; Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, Zestawił J. Białynia-Chołodecki, Lw. 1909 s. 352; Levyc’kyj K., Istorija polityčnoï dumky halyc’kych ukraïnciv 1848–1914, L’viv 1926–7 I 315, II 511; – Bank krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z W. Księstwem Krakowskim 1897, Lw. [1897] s. 43; toż za r. 1900, s. 42; toż za r. 1902, s. 42; Drugi zjazd prawników i ekonomistów polskich we Lwowie 1889, [Lw. 1889]; Kilka słów o lwowskim Banku Parcelacyjnym, [Lw. 1905]; Sołowij T., W obronie lwowskiego Banku Parcelacyjnego, Lw. 1905; Sprawozdanie dyrekcji Banku Parcelacyjnego za r. 1902, Lw. 1903; toż za r. 1903, Lw. 1904; Szematyzm Król. Galicji za r. 1885; – „Dzien. Pol.” 1905 nr 151; „Kur. Lwow.” 1901 nr 144; – B. Ossol.: rkp. 7183/II, sygn. I. f. 20. 119 (fot. rodziców i braci S-a); B. Pol. w Paryżu: rkp. 889 k. 65–66; Centralnyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukrainy we Lw.: F. 358, op. 2, spr. 417, F. 362; „Kronika rodziny Sołowijów/Sołowij Family Chronicie” nr 1 Sierpień/August 1984 (mszp. powielany), oraz kopie dokumentów z arch. rodzinnego Sołowijów (Drzewo genealogiczne rodziny Sołowijów 1842 – sierpień 1984, fragment wspomnień J. Madeyskiego „Tempora cladis”) w posiadaniu Alexandry Sołowij Watkins w Bostonie (USA); – Informacje syna, Tadeusza z Westmount (Kanada) i Benedykta Heydenkorna z Toronto; – Bibliogr. dot. rodziców S-a: Bal S., Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Oficjalistów Prywatnych w pierwszych 25 latach swego istnienia (1868–1892), Lw. 1893 s. 50, 58; Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 367; Karolczak K., Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kr. 2000; Łopuszański T., Pamiętnik c.k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego 1845–1894, Lw. 1894 s. 121, 163; Pruski W. Hodowla zwierząt gospodarskich w Galicji w latach 1772–1918, Wr. 1975 I 330, II 397; – Bogdański H., Pamiętnik 1832–1848, Kr. 1971; Romanowiczówna Z., Klaudynki. Kartka z dziejów patriotycznej pracy kobiet w Galicji w drugiej połowie ubiegłego stulecia, Lw. 1913 s. 19, 24; taż, Tadeusz Romanowicz. Listy i wspomnienia, Lw. 1934 s. 15–16; – Bibliogr. dot. Tadeusza Jana Sołowija: Danilewicz-Zielińska M., Bibliografia. „Kultura” (1958–1973), „Zeszyty Historyczne” (1962–1973), działalność wydawnicza (1959–1973), Paryż 1975; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Red. E. Jankowski, W. 1996; – Danilewicz-Zielińska M., Szkice o literaturze emigracyjnej, Paryż 1978; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Red. T. Terlecki, Londyn 1965 I–II; Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945–1990, Red. L. Kliszewicz, Londyn 1995; Wołodkowicz A., Polish Contribution to Arts and Sciences in Canada, Montreal 1969; – Giedroyc J., Mieroszewski J., Listy 1949–1956, W. 1999 cz. 1–2; Ludność cywilna w powstaniu warszawskim. Pamiętniki. Relacje. Zeznania, W. 1974 I cz. 2 (mylnie jako Sołowiej); Prywatne gimnazjum realne w Zakopanem w r. szk. 1915/16, Zakopane 1916; Wittlin J., Orfeusz w piekle XX wieku, Kr. 2000; – Informacje Alexandry Sołowij Watkins z Bostonu; – Bibliogr. dot. Władysława Sołowija: Kosiński K., Stanisław Witkiewicz, W. 1928; – Krzeczunowicz K., Ostatnia kampania konna, Londyn 1971; Ponikowski C., Ćwierćwiecze Związku Adwokatów Polskich we Lwowie 1911–1936, W. [1936] s. 11, 179; Rosco-Bogdanowicz M., Wspomnienia, Kr. 1959 I; Sołowij W., Z podróży po Skandynawii, Lw. 1901; – B. Ossol.: rkp. 14582 s. 415–418.
Andrzej A. Zięba