Dzierzbicki Teodor, h. Topór, marszałek łęczycki w konfederacji barskiej, był trzecim z czterech synów Marcina, podczaszego łęcz. i Katarzyny z Branickich. Najstarszy brat Aleksander zaznaczył swą przynależność do partii dworskiej, gdy w r. 1759 pełnił funkcję deputata w trybunale koronnym; został wtedy chorążym inowłodzkim i wnet łęczyckim. 20 kwietnia 1763 mianował go odjeżdżający na zawsze August III kasztelanem brzezińskim. Teodor, ur. około r. 1720, służył jako paź przy boku królewicza Karola, jeżeli nie od roku 1752, to niechybnie od 1758, kiedy Karol został księciem kurlandzkim. Razem z Sz. Kossakowskim i K. Pułaskim musiał tedy D. patrzeć na wypędzenie królewicza z Mitawy przez wojsko Katarzyny II w l. 1762–3. Towarzyszył Karolowi w kwietniu 1763 do Drezna, skąd w październiku przywiózł na trybunał piotrkowski wiadomość o śmierci Augusta III. Przewidując przegraną w bezkrólewiu partii saskiej, D-ccy przerzucili się na stronę familii Czartoryskich. Aleksander zasiadł w sądzie kapturowym województwa łęczyckiego, wszyscy bracia oddali 7 IX 1764 głosy na St. Poniatowskiego. Kasztelan dostał za to order św. Stanisława, Antoni klucz. szambelański (będzie z czasem teściem hetmana P. Ożarowskiego); Teodor otrzymał starostwo wartelskie na Litwie.
Do konfederacji radomskiej rozsądni D-ccy się nie garnęli; do barskiej dał się pociągnąć Teodor. Przystąpił do niej pod pośrednim wpływem Pułaskich na wiosnę r. 1769. 30 maja został wybrany w Sądowej Wiszni konsyliarzem ruskim przy marszałku Ign. Potockim. Zaraz wziął udział w ataku na Lwów, nieumiejętnie prowadzonym przez Bierzyńskiego. 13 XI przysiągł w Generalności jako konsyliarz ruski i odtąd już prawie nie wojował, jakkolwiek uchodził za powagę wojskową i cieszył się znacznym uznaniem. Aż do ujawnienia zdrady Bierzyńskiego (marzec 1770) trzymał z kliką podskarbiego Wessla, co mu nie przeszkadzało przyjmować od szefów Generalności poufnych misji do wojska i do Dukli (gdzie podejrzewano intrygi rosyjskie). Zaufanie budził D. swą ofiarnością: choć średni szlachcic, wyekwipował ogółem 200 kawalerzystów. Po przyjeździe Dumourieza powołany został do Rady Wojennej w Preszowie (16 VIII 1770), którą następnie przeniesiono do Białej (marzec 1771). Siedziba Teodora i Teofili z Pokutyńskich D-ch w Preszowie skupiała przy kartach głównie kreatury saskie. W styczniu 1771 D. razem z Ant. Sarnackim jeździli w delegacji do Drezna, skąd zresztą na wiosnę niewiele wydobyli zasiłku i żadnej decyzji w przedmiocie przyjęcia korony. 18 maja J. Zaremba przeprowadził obiór D-go na marszałka łęczyckiego, kładąc tym koniec gorszącej w tym województwie rozterce. W czerwcu Generalność oddała D-mu komendę nad milicją radziwiłłowską z Ant. Szycem; we wrześniu mianowano go jednym z pięciu komendantów sił konfederackich, mianowicie w obrębie województwa łęczyckiego. Nie udał się tam jednak marszałek, bo cały był zajęty z M. Walewskim zabezpieczeniem Tyńca i Lanckorony; do umocnienia tej ostatniej dopomógł mu francuski pułk. Galibert. D. przyczynił się w lutym 1772 do opanowania zamku krakowskiego, ale już w maju po ogłoszonym rozbiorze poddał Lanckoronę Austriakom, aby tam nie wpuszczać Rosjan. Przesiedziawszy w konfinacji parę miesięcy za długi Generalności, udał się do Wiednia i po jakimś czasie złożył Józefowi przysięgę jako posesjonat galicyjski; przy tej sposobności usłyszał od cesarza nauczkę na temat bezrozumności poczynań konfederackich. Dalsze jego losy nie są znane. Musiał się zasłużyć Stanisławowi, skoro ten dał mu w r. 1782 order św. Stanisława. Na sejm 1784 r. posłował z województwa łęczyckiego. W. r. 1786 wybrany do Rady Nieustającej, znika z widowni w dobie sejmu czteroletniego.
Bartoszewicz w Enc. Org.; Boniecki; Konopczyński W., Konf. barska, W. 1936–8; K. Pułaski, Kr. 1931 Krwawe dni nad górną Wartą, Rocznik Łódz. Oddz. Pol. Tow. Hist. 1930; Od Sobieskiego do Kościuszki, Kr. 1921; Materiały do dziejów wojny konfederackiej, Arch. Kom. Hist. Wojsk. 1931. K. Pułaski, Szkice i poszukiwania hist. III i IV. Listy D. do K. Radziwiłła w Arch. Ord. Nieśw.
Władysław Konopczyński