Spiczakow (Spitschakoff) Teodor (Fiodor) (1879–1946), ichtiolog, profesor Piotrowskiej Akademii Rolniczej w Moskwie, Estońskiego Uniwersytetu w Dorpacie i UJ. Ur. 9 XII (21 XII wg nowego stylu) w Grabowcu (pow. bracławski) na Podolu, był synem Aleksandra i Zofii Wiery z Jesiemontowskich; pochodził z rodziny rosyjskiej, jego dziadek ze strony matki był Polakiem.

S. uczył się w gimnazjum w Czernihowie, potem w Homlu, gdzie zdał maturę w r. 1901. T.r. rozpoczął studia na wydz. fizyczno-matematycznym Uniw. Moskiewskiego, które przerwał w r. 1904 po zamknięciu uczelni z powodu rozruchów studenckich. Pracował następnie w stacji biologicznej w Sewastopolu, gdzie poznał metodykę doświadczeń morskich i prowadził badania fauny morskiej pod kierunkiem A. Ziernowa. W r. 1908 uzyskał w Moskwie stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Spermen und Spermiohistogenese bei Canden („Archiv für Zellforschung” 1909 III), a następnie był asystentem w Inst. Politechnicznym w Nowoczerkasku. Od sierpnia do października t.r. był asystentem Miejskiego Publicznego Uniw. im. A. L. Szaniawskiego w Moskwie. W listopadzie t.r. został starszym asystentem Rosyjskiej Stacji Zoologicznej (Laboratoire Russe de Zoologie) w Villefranche-sur-Mer w pobliżu Nicei we Francji i do kwietnia 1912 prowadził badania nad rozmieszczeniem tamtejszej fauny morskiej. W l. 1912–15 był pracownikiem wydz. rybactwa w rosyjskim min. rolnictwa. Najpierw do końca 1913 był oddelegowany do pracy naukowo-badawczej za granicą; zwiedził wówczas najlepsze placówki rybackie we Francji, Szwajcarii, na Węgrzech i w Czechach, słuchał wykładów R. Kollkwitza i P. Schiemenza w berlińskiej Landwirtschaftliche Hochschule oraz specjalizował się pod kierunkiem tego ostatniego w Institut für Binnenfischerei w Friedrichshagen pod Berlinem, ponadto z Józefem Rozwadowskim zwiedził rybne gospodarstwa Galicji, m.in. w Zatorze przez osiem miesięcy pod kierownictwem Michała Naimskiego prowadził badania nad fauną słodkowodną, sztucznym żywieniem ryb stawowych i bonitacją stawów. Potem od stycznia do kwietnia 1914 był starszym inspektorem (specjalistą) hodowli ryb i kierownikiem kursów rybactwa w Dorpacie, a następnie przez rok pełnił funkcję kierownika centralnego okręgu rybackiego w Moskwie.

W r. 1915 został S. profesorem nadzwycz., zaś w dwa lata później – zwycz. zoologii i rybactwa Piotrowskiej Akad. Rolniczej w Moskwie (od r. 1919 Akad. Gospodarstwa Wiejskiego), gdzie zorganizował katedrę hodowli i chorób ryb oraz naukowo-doświadczalne gospodarstwo stawowe. Wziął udział w wyprawie naukowej na Ocean Lodowaty (1918), badał jeziora guberni moskiewskiej (1919) oraz zorganizował badania hydrobiologiczne fauny Morza Aralskiego (1920–1). W okresie tym S. opublikował kilkanaście artykułów w rosyjskich i niemieckich pismach specjalistycznych oraz w r. 1924 w Moskwie trzy większe prace: Krest’janskoe prudovoe chozjajstvo, Sel’skochozjajstvennye rybovodstvo i O rybach i rybovodstve. W r. 1924, pod pretekstem badań jezior na pograniczu z Estonią, zbiegł do Dorpatu (Tartu), dokąd wcześniej wysłał żonę z dziećmi. Tam od października t.r. był profesorem zwycz. zoologii stosowanej na Uniw. Estońskim.

W kwietniu 1925 przybył S. do Krakowa, gdzie, rekomendowany przez Franciszka Staffa, objął nowo utworzoną katedrę ichtiobiologii i rybactwa na Wydz. Rolniczym UJ, początkowo jako profesor kontraktowy, potem od 1 I 1926 jako profesor nadzwycz. Dn. 15 IX 1928 otrzymał polskie obywatelstwo i został mianowany profesorem zwycz. 1 VIII 1929. Wzorując się na berlińskim inst. rybackim, zorganizował w Collegium Godlewskiego zakład, który po przeniesieniu w r. 1931 do obszernego lokalu przy pl. Inwalidów 8 rozbudował i przystosował do pracy naukowej na europejskim poziomie. Zorganizował tam pracownie: hydrochemiczną, ichtiobiologiczną, ichtiopatologiczną, hydrobiologiczną i dodatkowo pracownię chorób ryb finansowaną przez Min. Rolnictwa i Międzywojewódzką Pracownię Ochrony Wód dla województw: krakowskiego, kieleckiego i śląskiego. Opracował program studiów z zakresu rybactwa, wprowadził tę specjalizację dla studentów IV roku Wydz. Rolniczego i sam prowadził większość zajęć (wykłady, ćwiczenia i seminaria; S. dobrze władał językiem polskim). Ponadto na Wydz. Filozoficznym wykładał hydrobiologię i rybactwo dla studentów zoologii. Od r. 1930 corocznie organizował pozauniwersyteckie kursy dla gospodarzy stawowych, rybaków zawodowych i rzecznych oraz lekarzy weterynaryjnych (z zakresu chorób ryb). W r. 1936 był inicjatorem budowy Rybackiej Stacji Doświadczalnej (RSD) w Mydlnikach pod Krakowem (103 stawy doświadczalne na obszarze 14 ha); wcześniej zwiedził podobne placówki w Czechosłowacji, Szwecji i Niemczech. Mianowany kierownikiem RSD opracował plan badawczy pt. Doświadczalnictwo w rybactwie. Program ogólny, który opublikował w „Pamiętniku Zakładu Ichtiobiologii i Rybactwa UJ” (1937 nr 33–34) i „Przeglądzie Rybackim” (R. 10: 1937 nr 4, 6). Był dziekanem (1935/6) i prodziekanem (1936/7) Wydz. Rolniczego, po przejściu na emeryturę Stanisława Sokołowskiego pełnił też obowiązki kierownika katedry i zakładu leśnictwa w l. 1935–7.

S., uznając hydrobiologię za podstawę nauki rybactwa, rozwinął przede wszystkim badania w tym kierunku, wciągając do współpracy botaników i zoologów. Opracował zasady racjonalnej gospodarki stawowej, m.in. hodowli karpia, jego eksterieru i selekcji, wychowu narybku, zimowania ryb oraz racjonalnej obsady stawów i podziału powierzchni wód w różnych systemach gospodarowania. Opublikował na ten temat cykl artykułów pod wspólnym tytułem Z gospodarstwa stawowego („Pam. Zakł. Ichtiobiologii i Rybactwa UJ” 1928 nr 1, 1929 nr 4, 1930 nr 13, 14, 1931/2 nr 15). Zapoczątkował w Polsce nowy kierunek badań dotyczący chorób ryb i rozpropagował badania ichtiopatologiczne. Zainicjował powstanie rybackiej służby weterynaryjnej; dowodził, że do zadań państwa należy zwalczanie zaraźliwych chorób ryb i ochrona wód przed zanieczyszczeniem (Warunki powstania i rozwoju epizoocji u ryb w związku ze stanem sanitarnym wód i udział państwa w ich zwalczaniu, „Przegl. Rybacki” 1929 nr 5). Sam zajmował się posocznicą (zwaną wówczas «chorobą lubelską») i chorobami pasożytniczymi, wyniki badań na ten temat przedstawił m.in. w pracach Posocznica karpi (tamże 1933 nr 8) i Najczęściej spotykane u karpi choroby sporowcowe („Pam. Zakł. Ichtiobiologii i Rybactwa UJ” 1935 nr 25). Publikował też w „Zeitschrift für Fischerei und deren Hilfswissenschaften” i „Verhandlungen der Internationalen Vereinigung für theoretische angewandte Limnologie”. W l. trzydziestych, w związku z budową zapory na Dunajcu w Rożnowie, opracował Biologiczne podstawy budowy przepławek dla ryb na zaporach dolinowych („Pam. Zakł. Ichtiobiologii i Rybactwa UJ”1935 nr 26). Ponadto prowadził badania nad naturalnym odżywianiem się ryb i wartością odżywczą sztucznych pasz, oraz wspólnie ze Stanisławą Skrochowską rozpoczął studia nad wędrówkami troci, wpuszczając w tym celu znakowane smolty do Dunajca i Raby. Był współpracownikiem sekcji rolniczej Komisji Fizjograficznej PAU, wiceprezesem Krajowego Tow. Rybackiego i jego przedstawicielem w zarządzie powstałego w r. 1929 Związku Organizacji Rybackich RP, członkiem prezydium Podkomisji Rybactwa Polskiego Tow. Zootechnicznego, radcą Izb Rolniczych w Krakowie i Lwowie, a także w l. 1937–9 członkiem Rady Wydziałowej Wydz. Weterynaryjnego Państwowego Inst. Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Reprezentował polską naukę za granicą, m.in. na międzynarodowych kongresach limnologów w Jugosławii (1934) i we Francji (1931, 1937); był też członkiem Association Internationale de Limnologie i Société d’Aquiculture et de Pêche w Paryżu.

W r. 1938 uległ S. częściowemu paraliżowi, po podleczeniu wyjechał na dalszą kurację do Nicei, potem do Włoch, gdzie zastał go wybuch drugiej wojny światowej. W r. 1940 wrócił do Krakowa i z nominacji władz niemieckich kierował Inst. Rybackim (Institut für Fischerei), utworzonym z RSD w Mydlnikach i podporządkowanym Landwirtschaftliche Forschungsanstalt des Generalgouvernements w Puławach. Wykorzystując swe kontakty z uczonymi włoskimi, podjął starania o pomoc dla uwięzionych przez okupanta profesorów krakowskich. Prowadził w tym czasie kompleksowe badania Wisły od granicy Generalnego Gubernatorstwa do ujścia Dunajca. W r. 1944, uprzedzając ofensywę sowiecką, wyjechał do Wiednia; tu podczas bombardowania utracił cały dobytek. Zmarł 12 II 1946 w obozie dla uchodźców w Schweinfurt nad Menem w Bawarii. Odznaczony był Złotym Krzyżem Zasługi (1939).

W małżeństwie zawartym z Anną Skorodinską (ur. 1884), zamieszkałą po wojnie w Wenezueli, miał S. dwoje dzieci: córkę Wierę (ur. 1909), absolwentkę krakowskiej ASP, zamężną Nowicką, i syna Olega (ur. 1915), zmarłego w czasie drugiej wojny światowej.

Imieniem S-a nazwano w r. 1991 ulicę prowadzącą do RSD w Mydlnikach (w obrębie Krakowa odr. 1973).

Fot. zbiorowa z r. 1935: Arch. Dokumentacji Mechanicznej w W., sygn. IKC N–3024; – Adamczewski J., Mała encyklopedia Krakowa, Kr. 1999; – Słown. pol. tow. nauk., II cz. 3; Profesorowie i docenci studiów rolniczych w Krakowie 1890–1990, Kr. 1990 (fot.); – Bolewski A., Pierzchała H., Losy polskich pracowników nauki w latach 1939–1945, Wr. 1989; Dzieje studiów rolniczych w Krakowie 1890–1962, Kr. 1965 s. 33, 36–7, 41, 43–4, 112, 183, 488–9 (częściowa bibliogr.); Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Fierich J., Studium Rolnicze (1890–1923). Wydział Rolniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1934; Fierich J., Kosiek Z., Wydział Rolniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1934–1945, w: Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. B, 1963 z. 8, jako odb. W. 1963; Hist. Nauki Pol., IV cz. 1–2; Nauki leśne w Polsce 1920–1970, Wr. 1977; Obecni profesorowie Wydziału Rolniczego UJ, „Gaz. Roln.” R. 75: 1935 nr 14 s. 429 (fot.); Popek W., Rzepka A., Prof. dr Teodor Spiczakow, „Zesz. Nauk. Akad. Roln. w Kr.” 1990 nr 243 S. Historia Rolnictwa z. 9 s. 193–5 (fot.); Puławy 1862–1962, „Pam. Puławski” 1965 (z. jubileuszowy); Studia rolnicze w Krakowie (1890–1964) w 600-lecie Uniwersytetu Jagiellońskiego, W. 1965 s. 177–8 (fot.); Smarzyński H., Powiat Busko-Zdrój, Kr. 1960; Sroka S., Dzieje rybactwa w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. II, 1991 z. 3 s. 167–79, 181, 185–6, 190– 2, 194 (częściowa bibliogr.); Sto lat weterynarii w Puławach 1862–1962, Puławy 1962; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; Życie naukowe w Polsce w drugiej połowie XIX i XX wieku. Organizacje i instytucje, Wr. 1987; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Skład Uniwersytetu Jagiellońskiego z l. akad. 1925/26–1938/39, Kr.; Spis wykładów Uniwersytetu Jagiellońskiego z l. akad. 1925/26–1938/39, Kr.; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych (dot. Wiery Spiczakow); Starmach K., Notatka o profesorze T. Spiczakowie, Katedrze Ichtiobiologii i Rybactwa UJ, oraz Rybackiej Stacji Doświadczalnej UJ w Mydlnikach, [Wyd.] J. Siemińska, „Analecta. Studia i mater. z dziej. nauki” R. 6: 1997 z. 2 s. 199–203; – Arch. UJ: sygn. S II 619 (teczka osobowa S-a), sygn. WR 63; B. Jag.: sygn. Przyb. 156/64 (koresp. Benedykta Dybowskiego), sygn. Przyb. 131/57 cz. 1 (koresp. Michała Siedleckiego).

Stanisław Tadeusz Sroka