Szembekówna Teresa, w zakonie Franciszka, h. własnego (ok. 1668 – 1724), wizytka, przełożona klasztorów w Krakowie i Wilnie.
S. była najmłodszym dzieckiem Franciszka Szembeka (zm. 1693, zob.) i jego pierwszej żony Zofii z Pieniążków, siostrzenicą Jana Pieniążka (ok. 1630 – ok. 1712, zob.), bratanicą Zofii z Szembeków, zamężnej prawdopodobnie za Gabrielem Krasińskim (zob.). Jej braćmi rodzonymi byli m.in. Stanisław (1650–1721, zob.), Przecław Stefan (zob.) i Michał (zob.), a przyrodnimi m.in. Jan Sebastian (zob.), Franciszek (zm. 1712, zob.), Aleksander Kazimierz (zob.) i Krzysztof Andrzej (zob.).
W wieku czternastu lat S. została oddana na pensję prowadzoną przez krakowskie wizytki w tymczasowych pomieszczeniach klasztornych na pl. Lorkowskim (obecnie Biskupim). Pod wpływem spowiednika złożyła przed szesnastym rokiem życia prywatne śluby czystości. Ku niezadowoleniu ojca, ale w jego obecności, została 16 IV 1686 obleczona w habit w krakowskim klasztorze wizytek i rozpoczęła roczny nowicjat pod kierunkiem przysłanej z klasztoru warszawskiego mistrzyni Marii Konstancji Cantarini. Dn. 27 IV 1687 złożyła profesję na ręce przełożonej klasztoru Katarzyny Krystyny Branickiej w obecności bp. krakowskiego Jana Małachowskiego, fundatora i dobrodzieja klasztoru. W posagu otrzymała od ojca 12 tys. złp. Mając zamiłowanie do stolarstwa i znając się na murarstwie, nadzorowała z Branicką robotników pracujących przy budowie klasztoru i kościoła. Dn. 24 VI 1692 bp Małachowski, w obecności m.in. ojca S-y, wprowadził konwent wizytek do nowego klasztoru, a 24 VI 1695 konsekrował kościół p.wezw. św. Franciszka Salezego.
W l. 1699–1705 pełniła S. funkcję asystentki (wikarii) przy przełożonej Katarzynie Helenie Tarłównie. Dn. 28 V 1705 została po niej wybrana na przełożoną krakowskiego klasztoru. Podczas kadencji S-y spalił się klasztor Wizytek w Wilnie, toteż na jego potrzeby przesłała 200 dukatów. Urząd przełożonej w Krakowie pełniła do 19 V 1708. Wybrana ponownie na przełożoną Branicka, ze względu na panującą w Krakowie zarazę, wywiozła wkrótce wszystkie siostry do Ojcowa, na zaproszenie Anny Konstancji Lubomirskiej, wdowy po woj. poznańskim Stanisławie Małachowskim, bratanku biskupa. Gdy zagrożenie ustało, zakonnice wróciły do Krakowa, gdzie 27 IV 1709 została S. obrana jedną z czterech konsyliarek (doradczyń przełożonej). Dn. 16 V t.r. wizytki w Wilnie wybrały ją na przełożoną. Z wyboru nie była zadowolona, ale wobec stanowczego nakazu Branickiej, uzyskawszy 22 VI zgodę bp. krakowskiego Kazimierza Łubieńskiego, wyjechała 3 VII do Wilna. Dzięki pomocy m.in. swych braci odbudowała spalony klasztor i zapewniła zakonnicom utrzymanie. Dn. 7 V 1712 zakończyła kadencję przełożonej w Wilnie, a za dobre rządy w klasztorze otrzymała list pochwalny od bp. wileńskiego Konstantego Kazimierza Brzostowskiego. W drodze powrotnej do Krakowa odwiedzała krewnych i znajomych, co naraziło ją na reprymendę Branickiej, która przyjechała po nią do Warszawy. Już 31 XII t.r. ponownie wybrano S-ę na konsyliarkę w Krakowie, a 17 V 1714 na przełożoną po Branickiej; wybór na kolejne trzy lata ponowiono 13 V 1717. Za swej kadencji poleciła S. wybudować Kalwarię w klasztornym wirydarzu i uzyskała dla niej liczne odpusty. W chórze wystawiła pozłacany ołtarz z relikwiami św. Konstancji, św. Franciszka Salezego i różnych męczenników, a do bocznego ołtarza sprawiła krzyż; dokończyła też budowę kaplicy św. Rocha. Zadbała o rozwój kultu św. Fruktuoza (Fruktuozego), którego szkielet (bez rąk) podarowała wizytkom królowa Maria Kazimiera; S. ufundowała dla relikwii nową ozdobną trumnę, złożoną następnie w kościele na ołtarzu św. Augustyna. Rozwinęła w klasztorze kult Serca Jezusowego. Za jej staraniem papież Klemens XI zatwierdził Bractwo Najświętszego Serca Jezusowego przy kościele krakowskich wizytek; członkami jego zostało wielu przedstawicieli ówczesnych elit. Inauguracja działalności Bractwa nastąpiła 6 VI 1718 podczas uroczystości ku czci Serca Jezusowego, której przewodniczyli bp Łubieński i przyrodni brat S-y, Krzysztof Andrzej. Z tej okazji S. ufundowała do kościoła ołtarz z antepedium i obrazem Pawła Pieleszyńskiego „Adoracja Serca Jezusowego”, namalowanym wg mistycznej wizji Serca Jezusa francuskiej wizytki (obecnie świętej) Małgorzaty Marii Alacoque.
S. znała łacinę i język francuski. Swe tłumaczenia z języka francuskiego modlitw i nabożeństw, zwłaszcza dotyczące kultu Serca Jezusowego wydała drukiem; możliwe, że jej dziełem był przekład książki Henri de Maupas du Tour, „La vie du vénérable serviteur de Dieu, François de Sales” (Paris 1657) pt. „Jasna pochodnia żywota sługi Bożego S. Franciszka Salezyusza” (Kr. 1718), opublikowany i podarowany przez wizytki bratu S-y, arcybp. Stanisławowi. Być może jest też S. autorką wydanych anonimowo broszur: Do osobliwych zelatorów Najsłodszego Serca Jezusowego Braci i Sióstr tej Kongregacji (Kr. 1718), polsko-łacińskiego modlitewnika Raj niebieski Najsłodsze Serce Jezusa (Kr. 1718, 1725) oraz rozmyślań na święto Serca Jezusowego Waga miłości Pana Jezusa ku ludzkiemu narodowi (Kr. 1719). W księdze konwentualnej napisała życiorys zmarłej za jej kadencji, w r. 1716, siostry Marii Elżbiety Łabędzkiej. Utalentowana plastycznie, malowała pobożne sentencje w oprawach z kwiatów i owoców na ścianach korytarzy klasztornych, zajmowała się stolarstwem użytkowym, wyrzeźbiła i pozłociła ołtarz w kapitularzu, oprawiła w drewno i skórę wiele klasztornych ksiąg. Dbała o sprawy materialne klasztoru; chroniąc jego pieniądze przed wojskami szwedzkimi i saskimi w czasie wojny północnej, lokowała je na dobrach ziemskich Lubomirskiej. Przez przyrodniego brata, Aleksandra Kazimierza kupiła 31 I 1718 za wziętą z posagów sióstr sumę 31 tys. złp. wieś Trojadyn z częścią Giebułtowa (pow. krakowski), gdzie wystawiła dwór i folwarki.
Na prośbę bp. Brzostowskiego i za zgodą administratora biskupstwa krakowskiego, sufragana przemyskiego Stanisława Józefa Hozjusza, S. wyjechała 19 VI 1719 do Wilna, aby zaradzić upadkowi karności w klasztorze i wprowadzić nową przełożoną Kolumbę Katarzynę Tarłównę. S. prawdopodobnie zainicjowała tam kult Serca Jezusowego i podarowała siostrom duży ołtarz z jego wyobrażeniem oraz 300 złp. Być może z jej inspiracji wileńskie wizytki wydały w r. 1719 książeczkę „Informacja o Bractwie Serca Jezusowego”. Do Krakowa wróciła jeszcze przed zimą. Dn. 11 V 1720 złożyła urząd przełożonej; 18 V t.r. została wybrana na konsyliarkę, a 31 XII 1721 oraz ponownie 15 V 1723 na asystentkę przy przełożonej Franciszce Józefie Duninównie. Po upadku ze schodów 26 VII 1724 uległa paraliżowi i straciła mowę. Zmarła 15 XI 1724, została pochowana w krypcie kościoła Wizytek w Krakowie.
Bratankiem S-y (synem Przecława Stefana) był Franciszek Antoni Szembek, a bratanicami Bihilda (córka Jana Sebastiana), zamężna za Jerzym Wandalinem Mniszchem (zob.), Barbara Elżbieta (córka Franciszka), powtórnie zamężna za Janem Klamensem Branickim (1689–1771, zob.), i Katarzyna (córka Aleksandra Kazimierza), zamężna za Dymitrem, synem Jana Stanisława Jabłonowskiego (1669–1731, zob.).
Przełożona Duninówna spisała w księdze konwentualnej życiorys S-ej; zachował się tam również drugi życiorys spisany w języku francuskim.
Borkowska M., Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, W. 2005 II; Gil C., Słownik polskich karmelitanek bosych 1612–1914, Kr. 1999 s. 42; – Drążek C., Rozwój kultu Serca Jezusa w Polsce, w: Bóg bliski. Historia i teologia kultu Najświętszego Serca Jezusowego w Polsce, Red. C. Drążek, L. Grzebień, Kr. 1983 s. 60, 70, 74, 78–9, 93; Historia krakowskiego klasztoru Sióstr Nawiedzenia N.M.P. (PP. Wizytek) zaczerpnięta ze starych kronik i aktów, wydana z okazji 250-lecia istnienia klasztoru (1681–1931), Kr. 1931 s. 30, 36, 42, 48–51, 55–61, 63–4; Ignaszewska F. S., Historia fundacji klasztoru SS. Nawiedzenia NMP (Wizytek) w Krakowie (1681–1699), „Nasza Przeszłość” T. 58: 1982 s. 25; Skarby krakowskich wizytek. Katalog, Red. A. Włodarek, Kr. 2010 s. 53–4, 72, 84–5, 106–8, 146, 192, 256–7, 264; – Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i na Rusi, Wyd. R. Kalinowski, Kr. 1904 IV 142–4; – Arch. Klasztoru Nawiedzenia NMP w Kr.: Akta osobowe S-y, Księga wpisanych do Kongregacji Najsłodszego Serca Pana Jezusowego 1718–1870, sygn. A–I–1 s. 55–8 (księga konwentualna zakonnic Nawiedzenia Panny Marii w Kr., 1681–1834), sygn. F–I–205 s. 290–317 (kron. klasztoru Nawiedzenia NMP w Kr., 1681–1863), sygn. G III (rachunki ekonomskie, 1700–24); Arch. Klasztoru Nawiedzenia NMP w Rybniku: Księga konwentualna – początek fundacji Zakonu Nawiedzenia NMP w Wilnie w r. 1694, s. 16–17; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 43–20432 k. 266 (księga wpisanych do Kongregacji Najsłodszego Serca Jezusowego na oddawanie ustawicznej adoracji, 1719–1865).
Patrycja Gąsiorowska