Morsztyn (Morstin) Tobiasz z Raciborska h. Leliwa (ok. 1624–1664), dyplomata, łowczy kor. Był synem podczaszego sandomierskiego Andrzeja (zob.) i Jadwigi Pobiedzińskiej, bratem Jana Andrzeja (zob.). Wychowany w duchu wyznania kalwińskiego uczył się, wraz ze starszym bratem Stanisławem, pod kierunkiem kalwinisty Waleriana Otwinowskiego. W r. 1638 obaj bracia, pragnąc okazać wdzięczność swojemu wychowawcy, dedykowali mu wspólny wiersz łaciński wydrukowany w wydaniu polskiego przekładu „Ksiąg Metamorphoseon…” Owidiusza dokonanego przez Otwinowskiego. Na dalsze studia wyjechali do Holandii. Dn. 6 VII 1639 zapisali się na uniwersytet w Lejdzie. W lutym 1650 wyruszył M. w orszaku Aleksandra Michała Lubomirskiego z pielgrzymką jubileuszową do Rzymu. W r. 1655 dostał M. urząd podstolego krakowskiego, wówczas także został pokojowym króla Jana Kazimierza, przebywał głównie na dworze królewskim. Dn. 17 III 1657 został wysłany przez Jana Kazimierza w misji dyplomatycznej do Danii; dn. 28 VII t. r. w Kopenhadze zawarł w imieniu króla polskiego układ z królem duńskim Fryderykiem III. Nadal pozostał w Kopenhadze jako rezydent króla przy dworze duńskim; informował dwór polski o sprawach duńskich, równocześnie zaś utrzymywał stały kontakt z bawiącym w Jutlandii Stefanem Czarnieckim, powiadamiając go dokładnie o przebiegu oblężenia Kopenhagi. Po wznowieniu w sierpniu 1658 wojny szwedzko-duńskiej zawarł 30 IX t. r. nowy sojusz z Danią. Król odwołał go z Danii jesienią 1659, o czym zawiadomił specjalnym listem króla duńskiego. Do kraju wrócił M. na krótko przed podpisaniem pokoju oliwskiego, przypłynął do Gdańska w kwietniu 1660. Powrót jego uczcił Joachim Pastorius panegirykiem („Heroicum ad Andream Morstein cum fratrem Tobiam praefectum revertentem excepisset”, Dantisci 1660). Sejm wypłacił mu za te poselstwa 15 000 złp. w r. 1658, 4 000 w r. 1659 i 3 000 w r. 1662.

Podczas pobytu M-a w Danii nad jego sprawami w kraju czuwał brat Jan Andrzej. On to wystarał się o przywilej królewski (datowany 12 VIII 1658) wyjmujący Tobiasza spod kompetencji wszelkich sądów z powodu legacji w Danii. Pozostawało to zapewne w związku z sytuacją w Chorzelowie, dziedzicznej majętności Tobiasza, wydzierżawionej kalwiniście Krzysztofowi Wiszowatemu i stanowiącej dość silny ośrodek kalwinizmu. W r. 1658 miejscowy proboszcz wytoczył M-owi proces. Zapewne także staraniom Jana Andrzeja zawdzięczał M. tenutę ostrołęcką przyznaną mu jeszcze w czasie pobytu w Danii 29 XII 1659. Po powrocie do kraju przeszedł M. na katolicyzm. M. podpisał tajny związek zawarty wiosną 1661 w Częstochowie w sprawie elekcji Francuza. Włączył się tym samym do stronnictwa profrancuskiego królowej Ludwiki Marii. Dn. 21 V 1661 otrzymał urząd łowczego kor., a 26 VIII 1662 został burgrabią krakowskim. W r. 1663 przebywał przy królu we Lwowie wspierając wraz z Janem Andrzejem starania swojego kuzyna Szczęsnego Morsztyna (zob.) o buławę polną litewską dla księcia Bogusława Radziwiłła. W jesieni 1664 był w Warszawie. Bezżenny, coraz bardziej cierpiący na malarię, od 5 IX t. r. przystąpił do rozporządzania swoim majątkiem czyniąc zapisy na rzecz brata Jana Andrzeja i bratanicy Heleny, córki Stanisława, wojskiego sandomierskiego. Testament spisał w Warszawie 15 X 1664 wyznaczając jego egzekutorami brata, kasztelana wojnickiego Jana Wielopolskiego, koniuszego kor. Aleksandra Michała Lubomirskiego i stolnika łomżyńskiego Ludwika Wąsowicza. Głównym spadkobiercą uczynił brata Jana Andrzeja, któremu przekazał m. in. Chorzelów oraz wzniesiony na gruntach starostwa warszawskiego (ob. tereny Placu i Ogrodu Saskiego) dwór wraz z ogrodem. Liczne legaty zapisał arianom przebywającym w Prusach Książęcych i Siedmiogrodzie. Równocześnie przeznaczył 30 000 złp. na budowę kościoła Bonifratrów w Warszawie polecając, aby go w nim pochowano, a do czasu ukończenia budowy złożono ciało w farze warszawskiej Św. Jana. Zmarł w r. 1664, między 5 a 18 XII, pogrzeb odbył się rano 23 XII w czasie sejmu.

Niesiecki; Uruski; – Czapliński W., Stosunki polsko-duńskie XVI–XX w., (w druku); Kersten A., Stefan Czarniecki, W. 1963; Kubala L., Wojny duńskie i pokój oliwski, Lw. 1922; Kukulski L., Dookoła „Pokuty w kwartanie”, „Pam. Liter.” R. 59: 1968 z. 2 s. 203, 205, 207–9; Pelc J., Zbigniew Morsztyn, Wr. 1966; Tazbir J., Arianie i katolicy, W. 1971; – Album stud. Academiae Lugduno Batavae, Hagae Comitum 1875 s. 305; Bibl. Starożytna Pisarzy Pol., Wyd. 2., W. 1854 V 113–49 (Testament M-a); Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., I 377–82; Elementa ad Fontium Editiones, XX, XXXIII; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864 (jako T. Morski); Oświęcim, Diariusz, 1643–51; Urkunden u. Aktenstücke, VIII; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. IVa kopie, teka 1 nr 1 f. 331v., nr 7 f. 518, dz. V teka 218 (oryg. listy), BOZ nr 1046, 1047, Metr. Kor. t. 203 k. 309–309v., 324, 334v.–335v.; B. PAN w Kr.: rkp. 1065.

Tadeusz Wasilewski