Sokołowski Tomasz (Tomasz z Sokołowa) (zm. ok. 1539), doktor dekretów, kustosz kolegiaty warszawskiej. Wg Kaspra Niesieckiego pochodził z mazowieckiej rodziny h. Trzaska. Rodzinnym gniazdem S-ego była wieś Sokołowo w pow. ostrowskim (paraf. Czerwino), był synem Świętosława.
S. kształcił się na Uniw. Krak., do którego metryki wpisany został w półr. letn. 1462 r. Nie uzyskał stopni naukowych (w r. 1479 tytułowany jest wprawdzie magistrem, lecz nie wymienia go Liber promotionum); obrał drogę kariery kościelnej i przyjął święcenia kapłańskie. W r. 1476 był plebanem w Giżycach w pow. gąbińskim, w r. 1477 także wikarym kolegiaty pułtuskiej, a w r. 1480 – prepozytem tamtejszego kościoła p. wezw. św. Marii Magdaleny. Owe beneficja zawdzięczał prawdopodobnie służbie na dworze biskupim, w r. 1478 wymieniany jest bowiem w źródłach dworzanin o tym nazwisku w otoczeniu bpa płockiego, ks. mazowieckiego Kazimierza. Możliwe, że także za sprawą Kazimierza, lub jego następcy Piotra z Chodkowa, otrzymał kanonię pułtuską, na której wymieniony jest po raz pierwszy w r. 1481. Dostępne dane nie wskazują na aktywniejsze uczestnictwo S-ego w pracach kapituły, nie brak natomiast wzmianek o częstym jego udziale w charakterze pełnomocnika w sprawach osób duchownych i świeckich toczących się przed sądami kościelnymi diec. płockiej. Od r. 1489, kiedy po raz ostatni wzmiankowany jest z tytułem kanonika pułtuskiego, w jego biografii następuje prawie dwudziestoletnia luka. Wiadomo tylko, że wyjechał do Włoch, gdzie – zapewne w Bolonii – pogłębiał wiedzę prawniczą i uzyskał doktorat dekretów. Przebywał tam jeszcze podczas promocji Jana Noskowskiego na doktora medycyny w końcu kwietnia 1511. Wkrótce jednak wrócił do kraju, 3 X t.r. występuje bowiem przed rektorem Uniw. Krak. jako świadek przy nostryfikacji bolońskiego dyplomu Noskowskiego.
Doktorat z prawa kościelnego pomógł S-emu w dalszej karierze, torując mu drogę na dwór czersko-warszawski regentki księżnej Anny Radziwiłłówny i jej synów – Stanisława i Janusza III. W r. 1511 wymieniany jest już w składzie sądu dworskiego, a także wśród członków rady książęcej obecnej przy regentce na zwołanym w Warszawie 30 XI t.r. sejmie mazowieckim. Odtąd, aż do inkorporacji Mazowsza, brał stały udział w zjazdach sejmowych, będąc spośród duchownych członków rady najczęstszym obok Wojciecha Popielskiego ich uczestnikiem. Widniejący przy jego nazwisku na sejmie 1519 r. tytuł secretarius dowodzi, że podobnie jak Popielski wchodził w skład personelu kancelarii ostatnich książąt. Związkom z dworem zawdzięczał S. beneficja kościelne; w r. 1513 był plebanem kościoła w Żukowie (dekanat Błonie), w którym opiekę duszpasterską sprawowali wikariusze kolegiaty warszawskiej, co pozwala przypuszczać, że należał do ich grona. Od r. 1515 był kanonikiem, a od r. 1523 kustoszem warszawskim, niebawem również plebanem w Grójcu (1524). Akta kolegiaty warszawskiej poświadczają jego udział w kapitułach generalnych i zlecanie mu różnych spraw administracyjnych i gospodarczych; np. w r. 1521, powierzono mu rewizję prawidłowości gospodarki w należących do kapituły dobrach Raźny w pow. kamienieckim. W l. 1526–7 był komisarzem bpa poznańskiego Jana Lubrańskiego do ustanowienia w kolegiacie warszawskiej ośmiu psałterzystów z fundacji ks. Janusza III. Dn. 17 IX 1526 jako pleban grójecki uzyskał potwierdzenie zapisu na rzecz tego kościoła uczynionego przez ks. Stanisława. W r. 1531 brał udział w zwołanym przez Zygmunta I sejmie mazowieckim w Warszawie, na którym powzięto decyzję o zebraniu i spisaniu statutów i prawa zwyczajowego ziem mazowieckich. W r. 1534 powołany został na rozjemcę w sprawie własności działki zw. Węgrzynowska na podzamczu warszawskim. Dn. 21 III 1539 na wniosek jego i pozostałych spadkobierców wpisano do Metryki Kor. przywilej ks. Bolesława V z 14 VI 1482 uwalniający dobra Sokołowo od kar sądowych. Zapewne wkrótce po tym S. zmarł.
Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Niesiecki; – Karwasińska J., Kujawy i Mazowsze. Wybór pism, W. 1997 s. 249; Królik L., Kapituła kolegiacka w Warszawie do końca XVIII w., W. 1990 s. 99, 199 (tu mylnie r. 1517 jako rok objęcia kustodii warszawskiej); Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II 518; Sobol B., Sejm i sejmiki ziemskie na Mazowszu książęcym, W. 1968 s. 119, 168; Sołtan A., Warszawskie środowisko umysłowe w XV i początku XVI w., w: Warszawa średniowieczna, Studia Warsz., W. 1975 XIX z. 2; Wdowiszewski Z., Nieznane zapiski heraldyczne. T. II. Zapiski mazowieckie z XV i XVI w., w: „Roczn. Pol. Tow. Herald.” R. 8: 1928 nr 13; Wolff, Studia nad urzędnikami maz., s. 75; – Acta capitulorum; Acta ecclesiae collegiatae Varsoviensis, Ed. B. Ulanowski, Arch. Kom. Prawn., Kr. 1897–1926 VI 29, 30, 35–8, 41, 43, 44, 51–3, 59, 64, 67; Acta rectoralia, I; Album stud. Univ. Crac. I 169; Iura Masoviae terrestria, Ed. J. Sawicki, W. 1973–4 II nr 232, III nr 308; Księga skarbowa Janusza II księcia mazowieckiego z lat 1477–1490, Wyd. J. Sękowski, „Kwart. Hist. Kult. Mater.” R. 7: 1959 z. dod. nr 80; Materiały do dziejów kolegiaty pułtuskiej, Wyd. B. Ulanowski, S. Zachorowski, Arch. Kom. Hist., Kr. 1916 X nr 2; Matricularum summ., IV 6425, 14868, 17345; Wolff A., Sołtan A., Materiały do dziejów czytelnictwa i oświaty na późnośredniowiecznym Mazowszu, w: Warszawa i Mazowsze, W. 1999 III nr 39 (błędnie jako miejsce pochodzenia Sokołowo w pow. warszawskim, paraf. Pęcice); Źródła do dziejów Zamku Warszawskiego z lat 1313–1549, Wyd. A. Wolff, „Roczn. Warsz.” R. 15: 1979 s. 69; – AGAD: Metryka Kor., t. 9 k. 89, t. 32 k. 264, t. 60 k. 188, Zakroczym ziemskie relacje, t. 18 k. 7v.–8, t. 20 k. 538v.–539; Arch. Diec. Płockiej: Ep. 10 k. 189, 209, 219, 229, 266, Ep. 11 k. 20, 23v., 26, 37v., 44v.–45, 49v., 55, 87v., 89, 248, 249v., 274v., 281, 290v., Ep. 13 k. 6, 57v., 78, 108, 110v., 111v., 274v.; – IH PAN: Kartoteka Słown. Hist.-Geogr. Ziem Polskich w Średniowieczu – Mazowsze.
Andrzej Sołtan