Szamotulski Tomisław (Tomisław z Szamotuł) h. Nałęcz (zm. między 1346 a 1348), kasztelan poznański.
Był wnukiem Tomisława (zm. 1294/5, zob.), synem zapewne Dobrogosta lub Jana, bratem Wincentego (zm. 1332, zob.) i Dobrogosta.
Po raz pierwszy wystąpił S. z braćmi Wincentym i Dobrogostem w datowanej 18 VIII 1331 w Landsbergu (obecnie Gorzów Wpol.) umowie z Brandenburczykami, budzącej wiele kontrowersji i uznawanej za dowód «zdrady» Szamotulskich. Był najpewniej najmłodszym z braci, gdyż w dokumencie został wymieniony jako ostatni z nich, bez tytułu rycerza pasowanego. Jako kaszt. biechowski świadczył w Poznaniu w dokumencie króla Kazimierza Wielkiego, opatrzonym datą 23 XI 1335. Data ta jest sprzeczna z itinerarium monarchy (który był wtedy na Węgrzech) i nie da się z nią uzgodnić świadków, którzy jednak wszyscy sprawowali swe godności ok. l. 1335–40. Mimo że dokument wydaje się podejrzany, Tomisław piastował najpewniej ok. tego czasu urząd kaszt. biechowskiego. Prawdopodobnie po 4 X 1341 objął urząd kaszt. gnieźnieńskiego po Mikołaju. Z tytułem tym wystąpił 8 VII 1343 w gronie dygnitarzy wielkopolskich, gwarantujących pokój kaliski z Krzyżakami. Przy dokumencie traktatu zachowała się pieczęć z h. Nałęcz; jest to pierwsze źródłowe poświadczenie, że znani od początku XIII w. dziedzice Szamotuł należeli do tego rodu. S. towarzyszył następnie królowi przy wymianie dokumentów pokojowych 23 VII t.r. na Kujawach i być może uczestniczył też w podjętej przez monarchę w sierpniu t.r. wyprawie na Wschowę. Podczas następnych wizyt Kazimierza Wielkiego w Wielkopolsce wystąpił już jako kaszt. poznański (urząd ten objął po rezygnacji Andrzeja z Koszanowa, który wstąpił do klasztoru) w Przemęcie 28 VIII 1344 oraz 6 IV 1346 w Kaliszu; w dn. 13–14 XI t.r. zasiadał na wiecu sądowym w Pyzdrach. Zmarł najpewniej przed 24 IV 1348, kiedy na kasztelanii pojawił się jego następca, Przecław z Gułtów.
W działach z bratem Wincentym, S. i Dobrogost otrzymali Szamotuły, jednak ich potomkowie tu się nie utrzymali. Synem S-ego mógł kaszt. bniński Sędziwój z Wir (zob.), nazywany stryjem Jana z Czarnkowa (wnuka Wincentego z Szamotuł). Nieznana z imienia córka Dobrogosta lub S-ego została żoną Sędziwoja Świdwy Szamotulskiego (zob.), który przejął dobra szamotulskie, usuwając z nich szwagrów. Nałęcze z przydomkiem Świdwa, posiadający od schyłku XIV w. Szamotuły, nie byli potomkami po mieczu wcześniejszych dziedziców tego samego herbu.
Brat S-ego Dobrogost z Szamotuł (w dokumencie landsberskim nazywany już rycerzem pasowanym) piastował tylko niższe urzędy: stolnika poznańskiego (1326), cześnika kaliskiego (1339–44) i kaszt. czarnkowskiego (1367). W r. 1338, wraz ze szwagrem Betkinem von der Osten, nabył dobra w Nowej Marchii (Goszkowo oraz Buchholtz, obecnie Pełczyce). W r. 1345 obaj sprzedali Buchholtz i Chwarszczany. Dobrogost zeznawał w procesie polsko-krzyżackim w r. 1339. Z jego słów wynika, że walczył z Krzyżakami w lipcu 1331, ale poza tym nie miał nic ciekawego do powiedzenia. Zdaje się to zdradzać człowieka o dość ograniczonych horyzontach. Świadczył 8 III 1360 w dokumencie Kazimierza Wielkiego, wydanym podczas pobytu króla w Wielkopolsce, związanym z pacyfikacją Wielkopolski po rozprawie z Maciejem Borkowicem, co wygląda na deklarację wierności wobec króla (w konfederacji Borkowica z r. 1352 nie uczestniczył). Manifestacją oddania monarsze było też wprowadzenie w tym właśnie czasie herbu m. Szamotuły, przedstawiającego głowę królewską (motyw wykorzystywany w propagandzie w czasach Kazimierza Wielkiego). Synami Dobrogosta byli Mikołaj i Janek, piszący się z Jastrowia (od Mikołaja pochodzili z kolei Nałęcze z Sierakowa).
Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VIII (Jastrowo, Sieraków, Szamotuły); Urzędnicy, I/1; – Bieniak, Wielkopolska; Bieniak J., Krąg rodzinny wojewody kaliskiego Beniamina z Kołdrębia, w: tenże, Polskie rycerstwo średniowieczne, Kr. 2002 s. 249–50, 253, 258, 264; Jurek T., Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta, Red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006 s. 24–6; Pakulski J., Nałęcze wielkopolscy w średniowieczu, W. 1982; tenże, Siły polityczno-społeczne w Wielkopolsce w pierwszej połowie XIV wieku, Tor. 1979; Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, Kr. 1899 I 231; – Kod. Wpol., II nr 1117, 1154, 1186, 1221, 1227, 1248–1249, 1252–1254, III nr 1420, VI nr 136; Lites, I 337.
Tomasz Jurek