Lubomirska z Branickich Urszula (ok. 1697–1776), starościna bolimowska. Była najmłodszą córką Stefana Mikołaja Branickiego (zob.) i Katarzyny Sapieżanki. Bratem jej był Jan Klemens (zob.). W r. 1723 (lub 1725?) wyszła L. zamąż za Jana Kazimierza Lubomirskiego, syna Hieronima Augustyna (zob.). W r. 1726 oboje księstwo nabyli za konsensem królewskim od Radziwiłła starostwo bolimowskie. Jan Kazimierz podpisał w r. 1733 jako poseł sandomierski elekcję Leszczyńskiego, lecz potem nie rozwinął szerszej publicznej działalności. Był właścicielem Głogowa (w Rzeszowskiem), Gdowa (koło Wieliczki), Rybotycz (w Przemyskiem) oraz Wiązowny pod Warszawą. Zmarł w r. 1737, pozostawiwszy jedyną córkę Marię. Po jego zgonie L. obrała za swą stałą rezydencję Głogów, w pobliżu którego jako jedna z pierwszych w Polsce założyła romantyczną siedzibę, Retyradę. Elżbieta Drużbacka poświęciła jej utwór pt. „Opisanie Retyrady j.o. księżnej jmci Urszuli z Branickich Lubomirskiej, starościny bolimowskiej” („Zbiór rytmów”, W. 1752 II). L. odgrywała dużą rolę w życiu towarzyskim. W r. 1737 zaprzyjaźniła się z bratową, Joanną Lubomirską (zob.), żoną ks. Jerzego Ignacego (zob.), i często bywała w Rzeszowie.
L. gorąco sympatyzowała z patriotycznym stronnictwem, działającym w oparciu o Francję i Prusy; bywała często w Białymstoku i, obok Katarzyny Mniszchowej, należała razem ze swą córką Marią do grona doradczyń swojego brata hetmana J. K. Branickiego, często ulegającego kobietom. W opinii Stanisława Augusta L. posiadała «więcej siły i wzniosłości umysłu, niż rozległości tegoż i wykształcenia». Stykała się ze Stanisławem Konarskim, szczególnie w l. 1736–40, gdy szukał po dworach magnackich poparcia dla reformy szkolnictwa, i po r. 1754, gdy zbliżył się bardziej do hetmana Branickiego. W r. 1743, w odpowiedzi na apel Konarskiego, L. złożyła 1 800 złp. na budowę Collegium Nobilium, a w r. 1756 wydzierżawiła pijarom pałac w Warszawie. W r. 1745, po śmierci woj. krakowskiego Teodora Lubomirskiego, spór o spadek po nim doprowadził do starć między obozem Potockich i Czartoryskich. L. stanęła wtedy, wbrew Czartoryskim, po stronie wdowy i dzieci po zmarłym, a gdy popierany przez Czartoryskich Stanisław Lubomirski, bratanek Teodora, otrzymał dobra łańcuckie, zaczęła go nękać o granice. Zakończyło się to umową familijną dopiero w l. 1755–6, po rozgraniczeniu dóbr.
W grudniu 1753 r. L. wydała swą córkę Marię za miecznika litewskiego ks. Karola Radziwiłła (późniejszego wojewodę wileńskiego). Małżeństwo to przyczyniło się do zacieśnienia więzi politycznej między Radziwiłłami i stronnictwem Potockich. Nie uległa ona rozluźnieniu po rozwodzie Marii z miecznikiem w r. 1763. L. i Radziwiłłowa zostały pominięte przy transakcji kolbuszowskiej, dzielącej dobra ordynacji ostrogskiej (w końcu 1753 r.), w której wzięło udział 6 Lubomirskich. Obie czując się tym pokrzywdzone, stały się zaciekłymi antagonistkami donatariuszy i podburzały Branickiego do interwencji przeciwko nim. Potem starały się udaremnić wszelkie próby ugodowe, mimo że donatariusze obiecywali hetmanowi wynagrodzenie L-iej.
L. współdziałając z posłami francuskimi w Polsce nieraz pośredniczyła w ich kontaktach z hetmanem w. kor. W końcu 1754 r. Branicki wysłał do Stambułu pułkownika Karola Malczewskiego, który miał wywołać turecką demonstrację przeciw Rosji, co także leżało wówczas w interesie Francji. Gdy hetman na skutek wymówek dworu polskiego odwołał wkrótce Malczewskiego, poseł francuski hr. Broglie zgromił listownie Branickiego tak ostro, że L. nie odważyła się powtórzyć bratu reprymendy. Po odwróceniu aliansów (1756) L. działała nadal na rzecz Francji, mimo że poseł pruski G. Benoit na polecenie Fryderyka II czynił próby pozyskania jej dla polityki swego dworu. Starościna odwiodła w tym czasie starostę błońskiego, Antoniego Potockiego, od przedłożenia Branickiemu w Białymstoku pewnych propozycji wysuniętych przez króla pruskiego. W r. 1756 patronowała podjętym z inicjatywy Jana Becka, sekretarza Branickiego, pertraktacjom Marcina Matuszewicza z posłem francuskim Durandem, w sprawie utworzenia partii francuskiej na Litwie. Gdy w r. 1758 Czartoryscy zaproponowali sojusz hetmanowi w. kor., chcąc zyskać jego poparcie dla swych zamiarów zdobycia korony polskiej, ktoś, być może L., wtajemniczył Duranda w te układy, które skończyły się fiaskiem, gdyż Branicki skrycie myślał o własnej kandydaturze do tronu. Starościna bolimowska i miecznikowa Radziwiłłowa przeszkadzały w próbach pojednania Branickiego z królem, które jednakże nastąpiło 15 X t. r., po niepowodzeniach hetmana w sprawie ordynacji ostrogskiej.
W r. 1762 L. i Joanna Lubomirska starały się o wyparcie wpływów «familii» z pogranicza woj. ruskiego i sandomierskiego, co w pewnej mierze udało się im osiągnąć, i rozwinęły też, z pomocą Katarzyny Kossakowskiej, akcję zmierzającą do przeprowadzenia na zbliżający się sejm wyboru posłów z ziemi przemyskiej, oddanych koterii dworskiej. W r. 1764 L. podzielała niechęć brata względem «familii» i elekta Stanisława Poniatowskiego, brak jednak wiadomości, by ujawniała ją w konkretnym działaniu w początkach panowania nowego króla. U L-iej w Wiązownej zatrzymał się i spotkał ze Stanisławem Konarskim bp Adam Krasiński, gdy po porwaniu senatorów jesienią 1767 r. uciekł w przebraniu z Warszawy.
W okresie konfederacji barskiej L. współdziałała z Katarzyną Kossakowską, Amelią Mniszchową, Anną Jabłonowską, Marią Radziwiłłową i kilku innymi damami, którym N. Repnin przypisywał «zawichrzenie Rzeczypospolitej». Wraz z hetmanem Branickim wzięła udział w pierwszej składce na potrzeby konfederatów, a gdy Repnin próbował bezskutecznie zorganizować rekonfederację, do której zachęcał m. in. Branickiego i Andrzeja Mokronowskiego, L. ostrzegała ich wtedy przed bratobójczą walką. Z tego powodu, jak również za nawoływanie do wystąpienia zbrojnego na terenie między Wisłą i Sanem oraz udzielanie azylu emisariuszom barskim, oddziały rosyjskie trapiły dobra starościny i przeprowadzały rewizje w jej rezydencji. L. przebywała w tym okresie głównie w Głogowie, niejako na peryferiach ruchu konfederackiego, lecz nieustannie była wciągana do różnych akcji przez Amelię Mniszchową, która rezydowała w Dukli, Krystynopolu i Zborowie. Przez nią zaś Mniszchowa starała się oddziaływać na sędziwego już hetmana Branickiego. Dużymi względami L-iej cieszył się Marcin Lubomirski, późniejszy marszałek konfederacji krakowskiej, którego zachęcała do udziału w konfederacji, przewidując dla niego jedno z ważniejszych stanowisk. L. następnie przeciwdziałała z Mniszchową i innymi wzmocnieniu pozycji Czartoryskich przez sojusz z Andrzejem Zamoyskim. Gdy wśród konfederatów wynikły spory o naczelne dowództwo nad rozproszonymi wojskami, L. agitowała za Joachimem Potockim, podczaszym litewskim. U schyłku konfederacji, w połowie 1772 r., L. uważała, że Generalność powinna wydać rozkaz zaprzestania dalszego oporu, który powoduje niepotrzebną stratę ludzi i uciemiężenie kraju. Konfederaci bowiem nie szczędzili i jej dóbr, przeprowadzając w nich rekwizycje. Po upadku konfederacji L. pozostawała w kontakcie z przebywającym za granicą Joachimem Potockim i w r. 1774 w liście do Jerzego Mniszcha jako powód kontynuowania emigracji podawała, że «Panowie zagraniczni nie chcą powracać do Polski, póki ten król panuje».
L. zmarła w r. 1776 i została pochowana w Głogowie. Jedynej córce Marii Radziwiłłowej pozostawiła dobrze zagospodarowaną Wiązownę, a ks. Gabrielowi Baudouinowi zapisała znaczną sumę na szpital Dzieciątka Jezus. W Głogowie ufundowała klasztor oo. misjonarzy.
Boniecki; Uruski; Konopczyński W., Kiedy nami rządziły kobiety, Londyn 1960 s. 18, 35, 58, 77, 79, 90, 112, 127, 133, 137, 139; tenże, Konfederacja barska, I–II; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1909 I; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Michalski J., Schyłek konfederacji barskiej, Wr.–W.–Kr. 1970; Nieć J., Rzeszowskie za Sasów, Rzeszów 1938; Rostworowski E., Legendy i fakty XVIII w., W. 1963; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; – Małaszewicz M., Pamiętniki, Wyd. A. Pawiński, W. 1876 II; – „Kur. Pol.”; – AGAD: Arch. Ordynacji Roskiej, Listy U. L-iej: I/33, II/77, XII/21 (103 listy z l. 1737–67 do J. K. Branickiego), XXXV/13, XXXIX/74, XLI/13 (27 listów z l. 1770–6 do Piotra Potockiego, starosty szczerzeckiego), XLVII/35 (153 listy z l. 1760–75 do Pelagii Potockiej, kasztelanowej lwowskiej), LVIII/28 (29 listów z l. 1722–61 do Krystyny Sapieżyny, podskarbiny nadw. lit.), LXIV/90, Listy do U. L-iej: XXXV/118–127 (m. in. 6 listów z l. 1727–36 od Jana Lubomirskiego, starosty bolimowskiego, 6 listów z l. 1761–74 od Joachima Potockiego, podczaszego lit.); B. Czart.: rkp. 942, 3866–3870; B. Jag.: rkp. 3612, 4585; B. Ossol.: rkp. 2872; Z archiwów zagranicznych materiały dotyczące L-iej posiadają głównie: Archives du Ministère des Affaires Étrangères w Paryżu i Staatsarchiv w Dreźnie.
Hanna Dymnicka