Szumska Urszula (1907—1994), historyk, nauczycielka, działaczka konspiracyjna, adiunkt Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu.
Ur. 21 II w Stanisławowie, była najstarszą z siedmiorga dzieci Ludwika (zm. 1924) i Wincentyny z Mazepów (zm. 1965). Jej braćmi byli m.in. August (1912—1986) i Jan (1913—1983), żołnierze AK, Tadeusz (1918—1991), żołnierz II Korpusu, uczestnik bitwy pod Monte Cassino, i Zdzisław (1921—2002), współzałożyciel Technikum Wychowania Fizycznego w Katowicach, potem nauczyciel akademicki tamtejszej Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Akad. Wychowania Fizycznego.
Od r. 1911 mieszkała S. w Tustanowicach pod Borysławiem, gdzie jej ojciec pracował przy budowie szybów naftowych. Uczyła się od r. 1913 w szkole powszechnej w Borysławiu, a podczas pierwszej wojny światowej kształciła się w domu pod opieką prywatnej nauczycielki. Od poł. r. 1919 kontynuowała naukę w prywatnym Gimnazjum S.S. Nazaretanek w Stryju; po śmierci ojca zarabiała korepetycjami. Po zdaniu matury w r. 1925 podjęła studia na Wydz. Historyczno-Filozoficznym UJK; słuchała wykładów m.in. Franciszka Bujaka, Jana Ptaśnika, Kazimierza Twardowskiego, Adama Szelągowskiego oraz Stanisława Łempickiego, u którego w r. 1930 napisała pracę magisterską. Po studiach była nauczycielem kontraktowym historii, języka polskiego i języka łacińskiego w Państw. Gimnazjum w Łańcucie (1 IX 1930 — 31 VII 1932) i gimnazjum w Nisku (1 VIII 1931 — 20 VIII 1933). Na takim samym stanowisku uczyła od 1 IX 1933 historii i języka polskiego w Państw. Gimnazjum i Liceum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu; po zdaniu 18 V 1934 na UJK egzaminu pedagogicznego otrzymała stały etat nauczycielski. W Tarnobrzegu była członkiem Koła Przyjaciół Harcerstwa oraz opiekowała się II Żeńską Drużyną Harcerską im. Emilii Plater, z którą w r. 1935 wzięła udział w zlocie w Spale. Dn. 9 VII 1937 uzyskała na UJK stopień doktora na podstawie rozprawy Anglia a Polska w epoce humanizmu i reformacji (związki kulturalne) (Lw. 1938), napisanej pod kierunkiem Łempickiego. Dn. 15 VII 1939 otrzymała przeniesienie do Lwowa, gdzie 1 IX t.r. miała objąć stanowisko adiunkta na UJK oraz posadę nauczyciela w XI Gimnazjum i Liceum.
Podczas okupacji sowieckiej Lwowa uczyła S. w XI Gimnazjum, przekształconym w dziesięciolatkę, skąd 15 VIII 1940 została przeniesiona do szkoły nr 72. Brała udział w akcji niesienia pomocy osobom deportowanym w głąb ZSRR; zaopatrywała je w żywność i ciepłą odzież. Po zajęciu miasta przez Niemców podjęła 1 VII 1941 działalność w tajnym nauczaniu. W maju 1943 została aresztowana w swoim mieszkaniu wraz z matką i kilkuosobowym kompletem uczniów przez policję ukraińską, a 25 V t.r. przekazana Gestapo; przez kilka tygodni była przetrzymywana w więzieniu przy ul. Łąckiego. Po zwolnieniu kontynuowała działalność w tajnym nauczaniu i kierowała działem pomocy uchodźcom i poszkodowanym w Radzie Głównej Opiekuńczej (Polski Komitet Opiekuńczy Lwów-Miasto). W lipcu weszła w skład zarządu wołyńskiego Komitetu Ziem Wschodnich, kierowanego przez Stanisława Nowotyńskiego. Prowadziła ewidencję dokonywanych przez Ukraińców na Wołyniu, Podolu i Polesiu napadów oraz mordów na ludności polskiej; zbierała też relacje od uciekinierów. Po ponownym zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie w lipcu 1944 pracowała przez kilka miesięcy jako pielęgniarka w przychodni przeciwgruźliczej przy ul. Lindego 7, będącej równocześnie punktem kontaktowym i kryjówką dla żołnierzy AK. Dn. 14 II 1945 została aresztowana przez NKWD w «kotle» przy ul. Zielonej i osadzona w więzieniu «Brygidki». Zwolniona 29 III t.r. bez dokumentów, ukrywała się przez kilka tygodni u znajomych, po czym w maju wyjechała z rodziną ze Lwowa, zabierając materiały dotyczące zbrodni ukraińskich oraz protokoły matur tajnego nauczania.
Po krótkim pobycie w Krakowie S. osiedliła się w Bytomiu, gdzie 12 VII 1945 objęła posadę nauczycielki w Państw. Gimnazjum Żeńskim im. Ludwiki Radziejewskiej; równocześnie uczyła w miejscowym technikum oraz szkole handlowej w Chorzowie. W Bytomiu kontynuowała działalność w konspiracyjnym Komitecie Ziem Wschodnich (do jego rozwiązania w r. 1947). Jako «element podejrzany politycznie» była inwigilowana przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego; podczas jednej z rewizji zabrano jej w kwietniu 1947 zeszyt z wykazem Polaków zamordowanych na Wołyniu w l. 1942—3. W r. 1948 wykładała na Wyższym Kursie Nauczycielskim oraz kursie wstępnym Akad. Lek. w Bytomiu. Była inicjatorką powstałego t.r. gimnazjalnego Kółka Krajoznawczego; organizowała dla uczniów obozy wędrowne i kolonie letnie. Przez kilka lat była członkiem bytomskiego koła PTTK i działała w Bytomskim Klubie Literackim. W r. 1951 została przeniesiona do Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Smolenia. Większość dokumentów dotyczących mordów wołyńskich przekazała w r. 1958 do Biblioteki Ossolineum we Wrocławiu. W l. 1960—2 pracowała jako instruktor Ośrodka Metodycznego w Bytomiu dla nauczycieli historii. W r. 1961 podjęła pracę jako adiunkt w Katedrze Historii Epoki Feudalnej (później Historii Polski) Inst. Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu; w związku z tym w r. 1962 przestała uczyć w Liceum Ogólnokształcącym im. Smolenia. Opublikowała Materiały pomocnicze do nauki historii Śląska od XVI do XIX wieku (Kat. 1962 z. 4—5), a wspólnie z językoznawcą Henrykiem Borkiem pracę Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do r. 1740. Studium nazewnicze i społecznościowo-narodowościowe (W. 1976). Była członkiem Opolskiego Tow. Przyjaciół Nauk, w którym przez pewien czas pełniła funkcję sekretarza. W r. 1976 przeszła na emeryturę. Po powstaniu w r. 1980 NSZZ „Solidarność” wspierała finansowo jego działalność, również po wprowadzeniu w grudniu 1981 stanu wojennego. Zmarła 27 I 1994 w Bytomiu, została pochowana na cmentarzu Mater Dolorosa. Była odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi oraz Złotym Medalem KEN.
S. nie założyła rodziny; od r. 1953 wychowywała siostrzenicę, Małgorzatę Kaganiec.
Z inicjatywy władz miejskich Bytomia w lutym 2014 została umieszczona tablica pamiątkowa na kamienicy przy ul. Piekarskiej 61, gdzie S. mieszkała.
Baran A. F., Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego, Tarnobrzeg 1995; Brodacka Adamowicz E., Stanisław Łempicki, człowiek i historyk, Tor. 2002; Dąbrowski E., Bez broni, W. 1969 s. 39; Hulewicz J., Stanisław Łempicki (25 V 1886 — 2 XII 1947), Kr. 1948 s. 11; Kozimala I., Lwowska Chorągiew Harcerek ZHP w latach 1911—1939, Przemyśl 2003 s. 142; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987 s. 99, 142; Nicieja S. S., Alma Mater Opoliensis. Ludzie, fakty, wydarzenia. Księga jubileuszowa w 50. rocznicę Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu i 10. rocznicy powstania Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2004 s. 224; tenże, Między Opolem a Stanisławowem. Urszula Szumska 1907—1994, „Indeks. Pismo Uniw. Opolskiego” 2003 nr 3—4 s. 61—3; Studencki W., Wieczory bytomskie, Wr. 1967 s. 222, 229—41; Suchmiel J., Działalność naukowa kobiet w Uniwersytecie we Lwowie do roku 1939, Częstochowa 2000; Szulakiewicz W., Stanisław Łempicki (1886—1847). Twórca lwowskiej szkoły wychowania, Tor. 2012; Universitati Leopoliensi. In memoriam, Kr. 2011; — Antypolska akcja nacjonalistów ukraińskich w Małopolsce Wschodniej w świetle dokumentów Rady Głównej Opiekuńczej 1943—1944, Oprac. L. Kulińska, A. Roliński, Kr. 2003; Obercowa M., Kilka wspomnień o I. Dąmbskiej, w: Izydora Dąmbska Kr. 2001; taż, Z wycieczką do Lwowa? Z wycieczką do mego domu?, Kr. 1996 s. 63, 115; — „Gaz. Śląska” 2013 nr 10; „Kwart. Opolski” R. 26: 1980 nr 3 (102) s. 62—3; „Na rubieży” 2006 nr 86 s. 43, 50; „Roczn. Lwow.” 2008—9 s. 24; „Życie Górnośląskie” 1994 nr 5 (wspomnienie pośmiertne); — IPN w Kat.: Akta dot. S-iej, członka organizacji p.n. Komitet Ziem Wschodnich, w l. 1943—5 we Lw., w l. 1945—7 w Bytomiu, sygn. 15245 II (meldunki, protokoły z przesłuchań, odpisy koresp. z rodziną i przyjaciółmi); — Dok. i mater. dot. S-iej (m.in. świadectwa chrztu, szkolne, dyplom doktorski, życiorys, część materiałów dot. zbrodni wołyńskiej) w posiadaniu rodziny; — Informacje Zofii Zielińskiej z W.
Red.