Louis Victor (właściwie Louis Nicolas; imienia Victor używał po r. 1765), (1731–1800), architekt francuski. Ur. 10 V w Paryżu. W r. 1748 (wg niektórych źródeł w r. 1746) wstąpił do królewskiej szkoły architektury w Paryżu, gdzie rozpoczął studia pod kierunkiem architekta L. A. Loriota. Po otrzymaniu w r. 1755 Grand Prix został stypendystą szkoły i w l. 1756–9 studiował w Akademii Francuskiej w Rzymie. Tu utrzymywał bliskie kontakty z Ch. L. Clérisseau i H. Robertem. W czasie pobytu w Rzymie wykonał liczne rysunki, których tematem była architektura antyczna. Swą działalność architektoniczną rozpoczął L. ok. r. 1760. Początkowo architektura projektowana przez niego zawierała, obok form zaczerpniętych z francuskiej architektury XVII w. i form późnobarokowych, wyraźne elementy inspirowane antykiem rzymskim. Późniejsza twórczość L-a (po r. 1770) reprezentowała dojrzały klasycyzm o symetrycznych układach kompozycyjnych, czystym i prostym rysunku linii i o motywach dekoracyjnych zaczerpniętych z architektury antycznej.
Najwybitniejszym dziełem L-a jest teatr w Bordeaux (1772–80), uważany za najpiękniejszy gmach teatralny w Europie w 2. poł. XVIII w. Zastosowane w nim rozwiązania architektoniczne i techniczne wpłynęły na konstrukcję europejskich gmachów teatralnych w 2. poł. XVIII i w ciągu XIX w. Do ważniejszych budowli L-a we Francji zaliczamy kaplicę Dusz Czyśćcowych przy kościele Św. Małgorzaty na przedmieściu Św. Antoniego w Paryżu (1764), pałac Intendentury (Prefektury) w Besançon (1771–8) oraz wiele pałaców w Bordeaux i okolicy. Nie zrealizowano projektowanego przez L-a wielkiego założenia urbanistycznego obejmującego fragment centrum Bordeaux. Od r. 1780 pracował L. w Paryżu, gdzie wg jego projektów wykonano elewacje ogrodowe Palais Royal oraz wzniesiono budynki teatralne: La Comédie Française (1787–90, spalony 1900, przebudowany) i des Arts (1792–3).
Kontakty L-a z Polską datują się od r. 1764. Wtedy stał się jednym z doradców Kazimierza Czempińskiego, czyniącego we Francji zakupy dla Stanisława Poniatowskiego – przyszłego króla Polski. Po wstąpieniu na tron Stanisław August Poniatowski, za radą pani Geoffrin, wezwał L-a do Warszawy, dokąd przyjechał on w połowie lipca 1765. W czasie swego pobytu w stolicy Polski L. wykonał projekty przebudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Uwaga architekta, poza generalną przebudową bryły, skupiła się na dwóch zespołach wnętrz: sal o charakterze państwowym (sala Poselska, sala Senatu, Kaplica, perystyl, reprezentacyjna klatka schodowa) i sal reprezentacyjno-prywatnych (sala Dostojników, sala Balowa, sala Tronowa, Sypialnia, Gabinet Portretowy i Buduar). Przesłane królowi z Paryża w r. 1766 projekty objęły sale zespołu reprezentacyjno-prywatnego: salę Dostojników, salę Tronową, Gabinet Portretowy, Sypialnię i Buduar. Wg tych projektów w l. 1766–8 wykonano wystrój i wyposażenie sali Tronowej, Gabinetu Portretowego, Sypialni i Buduaru. Sale te zostały przekomponowane w l. 1781–8, a projektowane przez L-a i jego współpracownika J. L. Prieura meble, gerydony, świeczniki, zegary, kandelabry, wazy i apliki weszły w skład wyposażenia innych sal zamkowych. Po zniszczeniu w czasie drugiej wojny światowej Zamku Królewskiego w Warszawie ocalone przedmioty projektowane przez L-a i J. L. Prieura przechowywane są w Muzeum Narodowym w Warszawie. Zbiór 32 szkiców piórkiem, powstałych w r. 1765, oraz 26 plansz akwarelowych, nadesłanych z Paryża w r. 1766, znajduje się w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniw. Warsz. Zasadniczy zespół projektów L-a spłonął w r. 1802 w Archiwum miasta Bordeaux.
Swym pobytem w Warszawie i udziałem w projektowaniu wnętrz Zamku Królewskiego w Warszawie L. wpłynął silnie na skrystalizowanie się sztuki klasycyzmu w Polsce. Oddziałał na twórczość architektów króla Stanisława Augusta, głównie na Jakuba Fontanę i Dominika Merliniego. W dużej mierze przyczynił się do wykształcenia charakterystycznych cech wnętrza pałacowego, typowego dla jednej z odmian klasycyzmu polskiego, określanej mianem «stylu Stanisława Augusta». L. zmarł 3 VII 1800 w Paryżu.
W. Enc. Powsz., (PWN); Łoza, Architekci; Thieme–Becker, Lexikon, d. Künstler; [Lorentz S.], Victor Louis et Varsovie. [Katalog wystawy], Bordeaux 1958; Sulerzyska T., Sawicka S., Trenklerówna J., Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, W. 1967 cz. I s. 80–99; – Batowski Z., Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim, W. 1928, Rozpr. Uniw. Warsz., 5; Francastel P., Les relations artistiques entre la France et la Pologne au dix-septième at au dix-huitième siècles. La France et la Pologne dans leurs relations artistiques, Paris 1938–9; Hautecoeur L., Histoire de l’architecture classique en France, Paris 1952 IV 260–70; Król A., Zamek Królewski w Warszawie, W. 1969; Lorentz S., Początki sztuki oświecenia w Polsce, w: Klasycyzm, Wr.–W.–Kr. 1968 s. 48–54; tenże, Prace architekta L-a dla Zamku Warszawskiego, „Biul. Hist. Sztuki” R. 13: 1951 nr 4 s. 39–74; Marionneau Ch., Victor Louis, Bordeaux 1881; Pariset F. G., Les decouvertes du professeur S. Lorentz sur Victor Louis à Varsovie, „Revue Hist. de Bordeaux et du Département de la Gironde” T. 5: 1956 nr 4; tenże, Jeszcze o pracach W. L-a dla Zamku Warszawskiego, „Biul. Hist. Sztuki” R. 24: 1962 nr 2 s. 135–55.
Andrzej Rottermund