Moraczewski Wacław Hilary Artur (imię Artur przyjęte po wojnie z pseud.), pseud. Morus, Artur, Artur Wister, Jerzy Morski (1912–1974), major Armii Krajowej, ekonomista. Ur. 21 X w Antoniewie (pow. Gostynin) jako jedno z trojga dzieci drogomistrza Władysława i Ludwiki z Waliszewskich. W r. 1927 rozpoczął naukę w Komunalnym Koedukacyjnym Seminarium Nauczycielskim we Włocławku, gdzie w czerwcu 1932 zdał egzamin dyplomowy uprawniający do wykonywania zawodu nauczyciela szkół powszechnych. Pracy w tym zawodzie nie podjął. Rozpoczął studia w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, lecz niebawem je przerwał. W r. 1933 ukończył w stopniu sierżanta podchorążego Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 16 Dywizji Piechoty (DP) w Grudziądzu. W l. 1934–8 pracował dorywczo; w r. 1936 otrzymał promocję do stopnia podporucznika rezerwy. W styczniu 1939 powołany został do czynnej służby wojskowej w WP. We wrześniu 1939 walczył w składzie 60 DP w Samodzielnej Grupie Operacyjnej «Polesie». Ranny w bitwie pod Wolą Gułowską, 5 X dostał się do niewoli i znalazł się w obozie przejściowym w Radomiu, skąd zbiegł. Przystąpił natychmiast do pracy w organizacji konspiracyjnej Służba Zwycięstwu Polski (następnie Związek Walki Zbrojnej) i zorganizował m. in. do wiosny 1940 obwód Iłża. Od wiosny 1940 do wiosny 1941 przebywał jako kurier specjalny (używający nazwiska Artur Wister) na terenie Rzeszy, oddelegowany przez płka Adama Eplera. Wykonywał zadania organizacyjne, tworząc komórki sabotażowe wśród robotników cudzoziemskich w rejonie Bitterfeld-Halle. Aresztowany, po udanej ucieczce wiosną 1941 przedostał się na teren Generalnej Guberni (GG).
Wiosną 1943 M. powrócił do czynnej pracy w konspiracji; objął w stopniu porucznika stanowisko komendanta Kedywu (Kierownictwo Dywersji) Obwodu Piotrków Trybunalski. M. przejął m. in. od komendanta Kedywu Okręgu Łódź Armii Krajowej (AK), (mjr «Gaj» – Adam Trybus), pięć działających już na terenie miasta i powiatu Piotrków zespołów dywersyjnych, organizował następnie wszelkie formy walki bieżącej i rozbudowywał odcinek walki czynnej (patrole bojowe i dyspozycyjne, akcje i działania w zakresie zdobywania uzbrojenia i zaopatrzenia). Podlegały mu również zawiązki tworzących się oddziałów partyzanckich w obwodzie. W ramach akcji «Taśma-Łańcuch», zarządzonej przez Komendę Główną (KG) AK i wymierzonej przeciw strażnicom strzegącym granicy między GG a ziemiami wcielonymi do Rzeszy, M. na rozkaz komendanta Kedywu Okręgu Łódź przygotował i przeprowadził dn. 25/26 XI 1943 akcję na strażnicę Grenzschutzu w Wodzinku koło m. Srocko (przy szosie Piotrków–Tuszyn–Łódź). W akcji tej wyróżnił się nie tylko jako bezpośredni dowódca, ale także jako organizator domarszu do celu i odskoku po wykonaniu zadania. W lipcu 1944 objął stanowisko komendanta obwodu Piotrków oraz dowódcy Kedywu Inspektoratu Piotrków.
Z chwila rozpoczęcia na terenie Inspektoratu Piotrków akcji «Burza» M. objął od 11 VIII stanowisko kwatermistrza oraz następnie dowódcy I batalionu 25 p. piechoty AK (w skład tego pułku weszły 4 doświadczone partyzanckie oddziały dyspozycyjne Kedywu, 2 oddziały partyzanckie samoistne oraz zmobilizowani do akcji «Burza» żołnierze z terenowych placówek AK). W pierwszym boju 25 p. piechoty AK pod Diablą Górą 16 VIII 1944 (rejon ok. 20 km na południowy wschód od Sulejowa nad Pilicą) M. wyróżnił się, dowodząc praktycznie większością skoncentrowanych tam sił. W boju tym został ponownie ranny. W początku września t. r. został awansowany do stopnia kapitana ze starszeństwem od 3 V 1944. W czasie akcji «Waldkater» podjętej przez Niemców przeciw zgrupowaniu 25 i 72 p. piechoty AK wyróżnił się M. ponownie opanowaniem i słusznymi decyzjami dowódczymi w boju pod Stefanowem 26 IX (rejon lasów Przysucha). Po wygaśnięciu akcji «Burza» (październik 1944) i przejściu oddziałów partyzanckich AK do samoobrony i działań defensywnych (akcja «Deszcz»), a w związku z tym rozformowania 25 p. piechoty AK (9 XI) i jego częściowej demobilizacji na M-ego spadł obowiązek rozmieszczenia i zaopatrzenia na kwaterach rannych, chorych i zdemobilizowanych żołnierzy, ponownej legalizacji części z nich oraz dowodzenia pozostałymi w terenie niewielkimi oddziałami ze zgrupowania 25 p. piechoty AK (jeden stały oddział partyzancki, kilka drobnych grup). W początku stycznia 1945 awansowany do stopnia majora, został ostatnim dowódcą 25 p. piechoty AK. W przeddzień wejścia Armii Radzieckiej do Piotrkowa zorganizował uwolnienie więźniów z miejscowego więzienia. W ramach tzw. legalizacji konspiracyjnej posługiwał się M. nazwiskami Artur Wister, Jerzy Morski.
Po wyzwoleniu przejściowo aresztowany, a następnie zwolniony, M. próbował kontynuować studia w Łodzi. W r. 1946 dzierżawił poniemiecki tartak w Tomaszowie Mazowieckim. W r. 1947 przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako prokurent w firmie «Technologia Drewna» S. A. Aresztowany 29 I 1949 został skazany na 9 lat więzienia. Wyrok ten dzięki zastosowaniu ustawy o amnestii z 22 X 1952 zmniejszony został do lat sześciu. M. zwolniony 29 I 1955, a następnie zrehabilitowany postanowieniem Izby Karnej Sądu Najwyższego z 2 V 1957, pracował kolejno: jako księgowy i kierownik Wydziału Finansowego w Zakładach Transportowych Budownictwa w Warszawie (4 IV 1955 – 29 II 1964) i jako naczelnik Wydziału Windykacji w I Oddziale PKO (11 I 1965 – 31 VII 1973). Uzupełniał też wykształcenie zawodowe mimo trwającej od lat ciężkiej choroby (gruźlica) nabytej w partyzantce i powodującej dłuższe przerwy w pracy. Ukończył m. in. Kurs Ekonomiki Transportu Samochodowego i 3-Semestralne Studium Ekonomiki Handlu Zagranicznego Polskiego Tow. Ekonomicznego. Zmarł w Warszawie 21 XII 1974, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczony był m. in. Orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem za Warszawę, Medalem Zwycięstwa i Wolności.
Żonaty z Cecylią Szafrańską, 1. v. Wajs, pozostawił córki: Annę Bogumiłę, anglistkę, Marię, zamężną Konarską, zootechnika, oraz syna Tomasza Artura, historyka.
Gołębiowski „Krak” D., „Burza” nad Czarną, W. 1972 s. 6, 8, 14, 15, 17 (fot.), 31, 33–5, 57–63, 65, 68–72, 108, 110, 112, 114–17, 125, 129, 181, 200, 241, 251, 264, 290, 292, 339–41, 343–5, 348, 368; [Janke Z.] Walter Janke Z., Śp. Hilary Artur Moraczewski, „WTK” 1975 nr 5; tenże, W Armii Krajowej – w Łodzi i na Śląsku, W. 1969 s. 32–3 (fot.), 113–21, 256–7; Wyrwa T., W cieniu legendy majora Hubala, Londyn 1974; – „Tyg. Powsz.” 1975 nr 10; „Życie Warsz.” 1974 nr 305–6, 307; – Papiery osobiste M-ego w posiadaniu rodziny, informacje żony i towarzyszy broni.
Marek Getter