Przeździecki Wacław Jan (1883–1964), generał brygady WP. Ur. 15 VII w Leśmierzu, pow. Łęczyca, był synem Jana i Matyldy z domu Kleinszmit-Zarzyckiej. Ojciec P-ego, po śmierci swego ojca i zarekwirowaniu przez władze rosyjskie majątku ziemskiego, pracował w cukrowni w Leśmierzu.

P. ukończył Wyższą Szkołę Rzemieślniczą z egzaminem dojrzałości w Łodzi w r. 1903. Przez rok studiował w Instytucie Technologicznym w Charkowie, skąd został wydalony za działalność w młodzieżowej organizacji niepodległościowej. W sierpniu 1904 wstąpił do szkoły wojskowej w Kazaniu. Po jej ukończeniu w kwietniu 1906 został mianowany podporucznikiem zawodowym piechoty w wojsku rosyjskim i przydzielony do 260 p. piechoty w Batumie, gdzie pełnił obowiązki I oficera, a następnie adiutanta batalionu szkoły podoficerskiej. W maju 1909 został dowódcą oddziału zwiadowczego, a w październiku 1913 dowódcą oddziału łączności. Do stopnia porucznika awansował w r. 1909, a podkapitana w r. 1913. W sierpniu 1914 wraz z pułkiem wyruszył na wojnę światową i dowodził kompanią, a potem batalionem. W następstwie ciężkiej kontuzji odniesionej na froncie w Prusach Wschodnich został uznany przez komisję lekarską za niezdolnego do służby frontowej i w maju 1915 z niej zwolniony oraz przydzielony do pracy w komisji wojskowej w Warszawie. Do stopnia kapitana awansował w r. 1917. W marcu t. r. zorganizował Związek Wojskowych Polaków w Niżnym Nowogrodzie. Na Zjeździe Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie (7–22 VI 1917) wybrany został na wiceprezesa Polskiego Wojskowego Komitetu Wykonawczego. Brał czynny udział w organizowaniu polskich formacji wojskowych w Rosji. Od dn. 1 X 1917 działał w I Korpusie Polskim. Aresztowany w styczniu 1918 w Mińsku Lit., uciekł po tygodniu więzienia i przedostał się do dowództwa I Korpusu Polskiego. W dn. 4 II 1918 został szefem sztabu twierdzy Bobrujsk, pełniąc jednocześnie od 1 III t.r. funkcję szefa sztabu 2 dyw. strzelców polskich. Do stopnia podpułkownika i pułkownika awansował w I Korpusie w r. 1918. Po demobilizacji I Korpusu Polskiego wrócił do kraju i przebywał w Warszawie.

W dn. 23 X 1918 P. został powołany przez gen. Tadeusza Rozwadowskiego do pracy w Sztabie Generalnym jako szef Oddziału I, a od 18 XII t.r. – Oddziału VII. Przeniesiony z dn. 14 I 1919 do wojsk wielkopolskich był kolejno: oficerem do specjalnych zleceń przy naczelnym dowódcy wojsk wielkopolskich, a następnie dowódcą 5 p. strzelców wielkopolskich (późniejszy 59 p. piechoty). W dn. 23 III t.r. został inspektorem piechoty 2 dyw. strzelców wielkopolskich, późniejszej 15 dyw. piechoty, a 9 VII t.r. dowódcą I brygady tej dywizji (przemianowanej na XXIX brygadę piechoty), którą dowodził na Froncie Wielkopolskim i w akcji zajęcia Prus Zachodnich. Od marca 1920 z brygadą tą walczył na froncie radziecko-polskim. W dn. 15 IX objął dowództwo XXIV brygady piechoty, wchodzącej w skład 12 dyw. piechoty, którą dowodził do końca wojny. Po ukończeniu w l. 1921–2 rocznego Kursu w Wyższej Szkole Wojennej zajmował stanowisko I oficera w Inspektoracie Armii nr 2 w Warszawie. Dowództwo 21 dyw. piechoty górskiej w Bielsku-Białej objął w dn. 21 VIII 1926. Na tym stanowisku awansował do stopnia generała brygady w r. 1927. Dywizją dowodził do 12 X 1935. Po przejściu w stan spoczynku z dn. 30 VI 1936 zamieszkał na stałe w Natalinie w pow. wołkowyskim. P. był autorem Wspomnień z I Polskiego Korpusu (1919), Wspomnień z więzienia w Mińsku (1929), a także artykułu opisującego wydarzenia związane z walkami o Bobrujsk pt. Działania Korpusu (przytoczonego przez Józefa Dowbora-Muśnickiego w książce „Moje wspomnienia”, W. 1935 załącznik 29).

We wrześniu 1939 ochotniczo rozpoczął w Wołkowysku organizowanie formacji rezerwowej, a po kilku dniach na mocy rozkazu gen. Józefa Olszyny-Wilczyńskiego objął P. dowództwo ośrodków zapasowych Suwalskiej i Podlaskiej Brygady Kawalerii w Wołkowysku, a następnie dowodził obroną rejonu Wołkowysk. Internowany na Litwie przebywał w obozach: Birsztany, Kalwaria i VI fort w Kownie, sprawując funkcje starszego obozu; stworzył tam tajną organizację zrzeszającą przebywających w obozach na Litwie żołnierzy polskich. W lipcu 1940 został wraz z innymi internowanymi wywieziony do Kozielska w Związku Radzieckim. W październiku t. r. został przewieziony z obozu w Kozielsku do Moskwy, gdzie – wg jego własnej relacji ogłoszonej 7 III 1948 na łamach londyńskich „Wiadomości” (nr 10 s. 1) – wezwali go na rozmowy ówczesny komisarz ludowy Ł. Beria i jego I zastępca W. Merkułow. Odbyły się one 10 i 12 X, a w ich trakcie P-emu zaproponowano utworzenie polskiej dywizji (początkowo jednej z perspektywą sformowania dalszych) u boku Armii Czerwonej, która w wypadku wojny radziecko-niemieckiej wzięłaby udział w walkach. P. postawił jako warunek wydanie mu odpowiedniego rozkazu przez rząd polski na emigracji. W wyniku tego stanowiska P-ego dalsze rozmowy zostały przerwane. Z więzienia w Moskwie przewieziono go po 9 miesiącach do obozu w Griazowcu. W sierpniu 1941 został dowódcą Bazy Armii Polskiej w Związku Radzieckim. Wobec jednak wyrażonego przez władze radzieckie votum nieufności zwolniono go wkrótce z tej funkcji i otrzymał rozkaz wyjazdu do Wielkiej Brytanii. Od maja 1942 przebywał w Palestynie do końca lipca 1947. Kilkakrotnie zwracał się z prośbą o umożliwienie mu służby czynnej, deklarując przy tym gotowość rezygnacji z posiadanego stopnia wojskowego, lecz bez rezultatu. W tym okresie opublikował swój odczyt pt. Prusy Zachodnie, bastion germańskiej ekspansji na Wschód (Tel-Aviv listopad 1943). W sierpniu 1947 przyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie zamieszkał na stałe. Pracował początkowo jako stolarz, potem monter-radiotechnik. Zmarł 29 VI 1964 w Penley, pochowany został na cmentarzu Pwllheli. P. był odznaczony m. in.: Krzyżem Orderu Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Orderu Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych trzykrotnie.

Żonaty z Marią Wandą z Lesiszów P. miał dwóch synów: Janusza (zob.) i Jerzego (ur. 26 X 1914), ekonomistę, pracownika – do września 1939 – Min. Spraw Zagranicznych, w czasie drugiej wojny światowej oficera Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, uczestnika powstania warszawskiego 1944 r. (pod pseud. Rymwid w batalionie «Ruczaj»).

Fot. w Materiałach Red. PSB; Fot. wspólna, w: Czubiński A., Powstanie wielkopolskie 1918–1919, P. 1978; – Enc. Wojsk., VII; Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski Niepodległej, Londyn 1976 (fot.): Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Uzupełnienia i sprostowania; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Bagiński H., Wojsko polskie na Wschodzie 1914–1920, W. 1921 s. 117, 123, 137, 234; Kosztyła Z., Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie, W. 1976; Łossowski P., Litwa a sprawy polskie 1939–1940, W. 1982 (fot.); W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Zebrał i oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; Wrzosek M., Polskie formacje wojskowe podczas I wojny światowej, Białystok 1977 s. 340; tenże, Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, W. 1969; Zatorski A., Dzieje pułku biełgorodzkiego, W. 1960 s. 59, 144; Życka L., Łęska M., Działalność popowstaniowa Polaków na ziemi mińskiej, W. 1939; – Dowbor-Muśnicki J., Moje wspomnienia, W. 1935; Kot S., Listy z Rosji do gen. Sikorskiego, Londyn 1955; Pol. Siły Zbrojne, II cz. 2 s. 229, 235; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1967 I; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1964 nr z 4 VII, 1965 nr z 6 VIII; – CAW: Akta personalne P-7579; – Informacje syna, Jerzego Przeździeckiego z Otrębusów pod W.

Mieczysław Cieplewicz