Koniuszko Wacław Józef (1854–1900), malarz. K. był synem krawca Józefa i Małgorzaty z Migrelskich. Nie znana jest data urodzin K-i; ochrzczony został 1 X 1854 r. jako Stanisław Władysław. W r. 1866 jako młody chłopiec K. zapisał się do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie studiował pod kierunkiem F. Szynalewskiego i W. Łuszczkiewicza. W l. 1874/5 i 1875/6 pobierał stypendium szkolne. W r. 1876 miał K. wpisane do akt szkolnych upomnienie za nieuczęszczanie na lekcje i ostrzeżenie o wstrzymaniu stypendium. W r. 1877/8 zapisany był na oddział kompozycyjny Szkoły Sztuk Pięknych i pracował pod kierunkiem J. Matejki. Następnie wyjechał do Monachium, gdzie kształcił się u A. Wagnera, najpierw w szkole malowania, potem w szkole kompozycji u tegoż profesora. Za swe prace był odznaczony m. in. w r. 1883 srebrnym medalem. W r. 1885 powrócił K. do kraju i zamieszkał na stałe w Krakowie. W tym okresie uległ nieuleczalnej chorobie i przestał prawie zupełnie malować. Pod koniec życia (po 1895) ponownie uczył się malarstwa u swego kolegi, a wówczas już profesora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, L. Wyczółkowskiego. Wg Piątkowskiego, próby malarskie K-i z tego okresu «były wprost dziecięce i zwiastowały nawet postęp». Jeden z tych obrazów Wnętrze salonu sztuki w Sukiennicach wystawiony był w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (1906) w Warszawie. Posuwająca się jednak choroba nie pozwoliła K-ce rozwinąć talentu. «Przez pół sparaliżowany już tylko rysował obrazy robiąc tło, a przyjaciele je kończyli, robiąc figury ludzkie» (J. Czech). Tak np. obraz W pracowni malował K. wspólnie z Wyczółkowskim, który się K-ą opiekował. K. zmarł w Krakowie w Zakładzie Helclów 24 VIII 1900 r., pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

K. malował wiele obrazów, które wystawiał w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w l. 1875–99, w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w 1882–4, w Salonie A. Krywulta w 1880–1901 w Warszawie. W r. 1879, podobnie jak kilkunastu innych malarzy, ofiarował swój obraz tworzącemu się wówczas Muzeum Narodowemu w Krakowie. Na I Wielkiej Wystawie Sztuki Polskiej w Krakowie w r. 1887 pokazał trzy obrazy: Do terminu, Chłopcy grający w karty i Portret Juliana Bartoszewicza, zaś na wystawie lwowskiej w r. 1894 Krawca (1878) i Głowę chłopaka (1879). Eksponował też swoje prace w Poznaniu w r. 1899. Za granicą pokazał K. swoje prace w Wiedniu w r. 1882. Po śmierci K-i jego obrazy były niejednokrotnie eksponowane na różnych wystawach.

K. malował obrazy rodzajowe, niewielkich przeważnie rozmiarów scenki przedstawiające sceny z życia rzemieślników i biedoty miejskiej, np. Pogrzeb ubogiego (1876), Krawiec, W pracowni rzemieślniczej, Żebraki, W lamusie, Do terminu, Z życia terminatora, Lichwiarz, Pokątny pisarz, Chłopcy grający w karty, Z przedmieścia, Czytanie „Czasu” w warsztacie. Wiele też obrazów poświęcił K. scenom rodzajowym z życia Żydów z getta na krakowskim Kazimierzu: Szabas na Kazimierzu (ok. 1878), Żydzi modlący się nad wodą, Żyd czytający modlitwę, Modlitwa Żydów przy świetle księżyca, Bożnica. K. malował również portrety i studia portretowe, jak Portret J. Bartoszewicza, Liszt, Głowa starca, Chłopczyk, Dziewczynka, Babunia, Polityk, Skąpiec, a także chwalone przez Piątkowskiego «pełne ducha i elegancji» główki kobiece. W twórczości K-i dużo miejsca zajmują pejzaże z okolic Krakowa oraz miejskie pejzaże, najczęściej z krakowskiego getta: Widok Kazimierza w piątek wieczór (1883, Muz. Narod. w Warszawie), Jesień, Dworek, Krajobraz zimowy, Widoczek zimowy nocą, W ogrodzie, Na łące, W polu, Noc księżycowa, Znad Wisły, W ogrodzie klasztornym, Z okolic Krakowa, Rogatka Wrocławska w Krakowie, Przed Kościołem Marków w Krakowie.

Obrazy K-i, charakterystyczne dla realizmu końca XIX w., mają nieraz cechy realizmu krytycznego. Obrazy te malowane nastrojowo, przeważnie w ciemnych tonacjach, charakteryzują się dużą wrażliwością artystyczną i wyczuciem koloru. Znajdują się one w Muzeum Narodowym w Warszawie (m. in. znane Czytanie „Czasu”, wystawione też jako Szewski poniedziałek, lub Blaumontag, i Portret męski, 1880), w Muzeum Narodowym w Krakowie (U szewca, Krakowiak, Stary Żyd naprawiający dywan, Kazimierz w nocy z Żydami, Studium głowy starca, Szlachcic przy miodzie, 1881) i w in. muzeach.

Portret L. Wyczółkowskiego z r. 1896 (pastel) w Muz. Narod. w W.; Akt z objawami choroby, pędzla J. Malczewskiego z r. 1897 w Muz. Narod. w Kr.; K. pozował także Wyczółkowskiemu do obrazu Stańczyk (olej. 1898), w Muz. Narod. w Kr.; – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; W. Enc. Illustr.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; W. Enc. Powsz., PWN; Oesterr. Biogr. Lexikon, Lieferung 17; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Antoniewicz Bołoz J., Katalog Wystawy Sztuki Polskiej od roku 1764–1886, Lw. 1894; Blumówna H., Motyw rodzajowy w polskim rysunku XIX w., W. 1957; Katalog ilustrowany pierwszej wielkiej wystawy sztuki polskiej w Krakowie, Kr. 1887; Katalog wystawy polskiego malarstwa rodzajowego w XIX i XX w., Kr. 1954; Krajobraz i życie wsi polskiej, Malarstwo od połowy XIX do połowy XX w. artystów nieżyjących, Katalog wystawy TPSP, Kr. 1953/4; Malarstwo polskie od XVI do początku XX w. Katalog Muz. Narod. w W. Galeria Sztuki Polskiej, W. 1962; Matuszczak J., Galeria malarstwa polskiego Muz. Górnośląskiego w Bytomiu, W. 1957; [Piątkowski H.], Katalog zbiorów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, W. 1925; Zanoziński J., Realizm mieszczański II połowy XIX w., W. 1954; – Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wr.–Kr. 1960 II; Płażewska M., Warszawski Salon A. Krywulta, „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966 s. 314, 319, 382–3; Polskie życie artystyczne w l. 1890–1914, Pod red. A. Wojciechowskiego, Wr.–W.–Kr. 1967; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Wyczółkowski L., Listy i wspomnienia, Oprac. M. Twarowska, w: Źródła do dziejów sztuki pol., Pod red. A. Ryszkiewicza, Wr. 1960 XI; – „Czas” 1900 nr z 25 VIII; Kalendarz Krak. J. Czecha na r. 1901, s. 95; „Kraj” 1900 nr 35 s. 22; „Kur. Warsz.” 1883 nr 194; „Na Szerokim Świecie” 1934 nr 30 s. 16; „Ognisko Domowe” 1885 s. 207; „Świat” (Kr.) 1888 s. 365; „Tyg. Illustr.” 1881 t. 1 s. 84, 85, t. 2 s. 231, 1882 t. 1 s. 31, t. 2 s. 30, 101, 304, 1899 t. 1 s. 478; „Wędrowiec” 1900 s. 692, 1901 s. 748; „Wiad. Artyst.” (Lw.) 1900 s. 172; „Wiad. Numizm. i Archeol.” 1900 szp. 267; – Akta cmentarza Rakowickiego w Kr.; Arch. Paraf. św. Szczepana w Kr.: Liber bapt. t. X (tu nazwisko ojca: Koniuszka). Materiały do Słownika Artystów Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, (rkp.). 

                                                                                                                                                                                                                                     Róża Jodłowska