Leszczyński Wacław h. Wieniawa (ur. między 1632 a 1638, zm. 1688), pułkownik, wojewoda podlaski. Syn Władysława, woj. łęczyckiego (zob.), i Katarzyny z Gajewskich. Pochodził z mniej zamożnej gałęzi Leszczyńskich. Swoją karierę zawdzięczał wujowi Andrzejowi, prymasowi (zob.), i teściowi Stefanowi Czarnieckiemu, woj. ruskiemu i hetmanowi polnemu kor. (zob.). W r. 1656 został (po ojcu?) podczaszym królowej Ludwiki Marii, a w r. 1658 krajczym kor. W okresie od r. 1656 do 1686 był rotmistrzem chorągwi kozackiej, przekształconej na husarską (w r. 1670). Od r. 1661 posiadał również szwadron dragonii, zamieniony na regiment, a w r. 1663 na regiment pieszy. W r. 1685 oddał go swemu synowi Stefanowi. Zapewne S. Czarniecki chciał mu przekazać swoje doświadczenie dowódcze; widzimy L-go u boku teścia w wyprawie na Alsen (1658), w czasie rozpoznania nad Basią (6 X 1660), a prawdopodobnie także brał L. udział w zagonach z początkiem 1657 r., w wyprawie przeciw Rakoczemu (wiosna i lato 1657 r.) oraz w wyprawie zadnieprzańskiej w r. 1663/4. Latem 1664 r. dowodził L. silną grupą jazdy działającą na Bracławszczyźnie. W końcu lipca rozbił wraz z S. Machowskim grupę I. Sirka pod Lasem Saradzyniem. W okresie od września do października 1667 r. dowodził grupą 2–3000 ludzi osłaniającą Wołyń, pobił pod Dubnem czambuły. W l. 1672–6 istniał pułk L-ego.
W r. 1662 i wiosną 1665 L. był posłem sejmiku średzkiego, w r. 1667 posłem wołyńskim, posłował również w r. 1668, być może także i w r. 1672. Sejm 1662 wybrał go do komisji dla zapłaty wojsku, która w styczniu 1663 r. wysłała go na sejmik średzki dla przyśpieszenia wybierania podatków. W czasie rokoszu stał zapewne po stronie króla; występował jako jeden z komisarzy królewskich dla ugody z J. Lubomirskim (1666). Podpisał elekcję Michała Wiśniowieckiego. Był w deputacji witającej posła cesarskiego w czasie elekcji w r. 1674. W r. 1673 został wojewodą podlaskim (czy nie dzięki hetmanowi D. Wiśniowieckiemu?). W t. r. sejm wyznaczył go na członka rady wojennej przy hetmanach. Wziął udział w wyprawie chocimskiej, w naradzie wojennej przed bitwą; w samej bitwie chorągiew L-ego pod jego dowództwem uczestniczyła w szarży usarii, która złamała kontratak jazdy tureckiej, po czym chorągiew jego wdarła się jako pierwsza do obozu przeciwnika. Po bitwie, jako jeden z nielicznych senatorów, pozostał L. w armii. W r. 1674 był członkiem komisji dla zapłaty wojska. Prawdopodobnie brał udział w wyprawach Jana III w l. 1674–6. Wiemy, że w czerwcu 1675 r. został wysłany (z grupą wojska?) na Ukrainę czy Podole dla popisania Lipków, którzy przeszli na stronę polską, ewentualnego wypłacenia im 15 000 złp. i zbadania, czy nie zamierzają się znów przerzucić na stronę turecką. Sejm 1677 r. wyznaczył L-ego do komisji granicznej dla spraw z Prusami Książęcymi, sejm 1683 r. do takiejże komisji dla sporów z Brandenburgią, sejm 1678 r. mianował go rezydentem do boku króla. Chyba od r. 1683 wycofał się L. z życia publicznego. Zmarł w r. 1688.
L. żenił się trzykrotnie; w r. 1656 z Konstancją (zm. po 1668 r.), córką S. Czarnieckiego, z którą miał troje dzieci: Stefana (zob.), Magdalenę i Kazimierza Ignacego. Drugą żoną była Zofia (zm. 1681), córka hetmana Dymitra Wiśniowieckiego, z małżeństwa tego były córki: Wiktoria i Teofila. Wreszcie w r. 1682 ożenił się z Zofią Krystyną Opalińską, córką Krzysztofa, woj. poznańskiego. W marcu 1657 prymas Andrzej Leszczyński przekazał L-emu i jego pierwszej żonie kilkanaście wsi w okolicach Warszawy w zamian za 60 000 zł otrzymane od S. Czarnieckiego. Ojciec L-ego Władysław nadał mu dzierżawę Wiśniowa, a sam Czarniecki scedował w dożywocie Swiniuchy, Korytnicę i Wojnin (woj. wołyńskie) oraz w r. 1660 starostwa: kowelskie i ratneńskie (to ostatnie na krótko). Drugi teść zapewne oddał L-emu starostwo kamionackie (posiadał je L. w r. 1681). L. jest jednym z bohaterów powieści H. Malewskiej „Panowie Leszczyńscy”.
Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Niesiecki; – Czapliński W., Opozycja wielkopolska po krwawym potopie, Kr. 1930; Czermak W., Szczęśliwy rok. Dzieje wojny moskiewsko-polskiej w r. 1660, „Przegl. Pol.” (Kr.) T. 94: 1889 s. 100–1; Jenike L., Stefan Czarniecki, W. 1891 s. 159–60; Kersten A., Stefan Czarniecki (1599–1665), W. 1963; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, 1629–1674, Kr. 1898 III 290; Majewski W., Dzieje wojskowe powstania kozackiego (IV–XII 1664 r.), (mszp.); tenże, Ostatnia kampania Czarnieckiego. Okres wiosenny, Cz. 1, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1969 XV cz. 2 s. 111–2; tenże, Podhajce – letnia i jesienna kampania 1667 r., tamże, W. 1960 VI cz. 1 s. 80–2, 90, 92–3; Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; tenże, Wyprawa wiedeńska 1683 r., W. 1957 s. 175; – Arch. Jugo-zap. Ross., Cz. 2 t. 2; Leszczyński S., Classicum nieśmiertelnej sławy…, Kr. 1674; Łoś [J.], Pamiętniki…, Kr. 1858 s. 35, 51–4, 58, 62–4, 68–9, 77; Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676 r., Wyd. J. Woliński, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1965 XI cz. 2; Morsztyn Z., Muza domowa, Oprac. J. Dürr-Durski, W. 1954 II; Pasek J., Pamiętniki, Wyd. W. Czapliński, Wr. 1968; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1880–1 I cz. 1–2; Przyczynki źródłowe do kampanii 1674 r., Wyd. J. Woliński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 6: 1933; Relacja Dymitra Wiśniowieckiego o kampanii 1676, Podał J. Woliński, tamże T. 2: 1930; Sobiesciana z 1675 r., tamże T. 5: 1932; Sobieski J., Listy… do żony Maryi Kazimiry…, Wyd. A. Z. Helcel, Kr. 1860; Vol. leg., Wyd. 2., IV 391, 413, 479, V 19, 65, 229, 269; Wimmer, Materiały, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1955–62 IV, VI cz. 1, VII cz. 2, VIII cz. 1.
Wiesław Majewski