Mayzel Wacław (1847–1916), lekarz histolog, jeden z pierwszych odkrywców mitozy (kariokinezy). Ur. 12 IX w Kunowie w Radomskiem, był synem Józefa, naddzierżawcy Ekonomii Kunów, i Rozalii z Minheymerów. Ukończył Gimnazjum Św. Anny w Krakowie i w r. 1865 wstąpił na Wydział Lekarski Szkoły Głównej w Warszawie. Pracę rozpoczął jako student w pracowni histologicznej H. Hoyera (seniora) i w r. 1869 ogłosił rozprawę konkursową, nagrodzoną złotym medalem przez Wydział Lekarski Szkoły Głównej, pt. Poszukiwania nad powstawaniem ropy („Klinika” 1869). Tematem jej było sprawdzenie słuszności poglądów J. Cohnheima o przenikaniu w stanach zapalnych krwinek białych przez nieuszkodzone ściany naczyń i udział tych krwinek w powstawaniu ropy. Po ukończeniu studiów w r. 1870 w Uniw. Warsz., z dyplomem lekarza cum eximia laude, został asystentem (laborantem) przy katedrze histologii i embriologii H. Hoyera. Prowadził ze studentami kursy mikroskopii praktycznej oraz własne prace badawcze. Zajmował się badaniem regeneracji nabłonka („Medycyna” 1874 i „Raboty labor. med. fakult. Varš. Univ.” 1878), w czasie którego wielokrotnie spostrzegał w niektórych jądrach nowo utworzonych komórek liczne grube ziarna i włókienkowate twory, nie orientując się jednak w ich znaczeniu. Opis obserwacji złożył w r. 1874 w zalakowanej kopercie Tow. Lekarskiemu Warszawskiemu, aby zapewnić sobie pierwszeństwo odkrycia w razie potwierdzenia badań. Ogłoszone w r. 1875 prace botanika E. Strasburgera i zoologa O. Bütschliego przekonały M-a, że widziane zjawiska są związane z podziałem jąder komórkowych (kariokinezą, mitozą) i zgodne ze zmianami dostrzeżonymi przez wspomnianych autorów. Obserwacje swoje ogłosił w Ueber eigenthümliche Vorgänge bei der Theilung der Kerne in Epithelialzellen („Zentralblatt für die Medizinischen Wissenschaften” 1875) i w polskiej wersji O szczególnych zjawiskach przy dzieleniu się jąder w komórkach nabłonkowych („Medycyna” 1875).
W l. n. M. rozwijał i pogłębiał swoje badania. Obserwował podziały mitotyczne w żywych komórkach, kolejność zmian zachodzących w czasie mitozy (Przyczynek do sprawy dzielenia się jąder komórkowych, „Gaz. Lek.” 1876). Badając komórki nabłonkowe ogona larwy traszki zauważył, że grupy chromosomów przekształcają się w jądro interkinetyczne, niewidoczne lub trudno dostrzegalne w komórkach żywych (Dalszy przyczynek do sprawy dzielenia się jąder komórkowych, „Gaz. Lek.” 1877). Stwierdził analogię zjawisk zapłodnienia i pierwszych okresów rozwoju u zwierząt i roślin, wypowiadał się przeciw kariolizie (zaniku jądra podczas podziału komórki) w pracy O pierwszych zmianach w jajku zapłodnionem i o podziale komórek („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1878). Dalsze prace to O zjawiskach przy segmentacji jajek robaków (Nematoda) i ślimaków („Gaz. Lek.” 1879, ogłoszona również w „Bulletin de la Société de Medicine de Gand” 1879 i w „Zoologischer Anzeiger” 1879) oraz O karyomitozie („Księga pamiątkowa prof. Hoyera”, W. 1884), gdzie zestawił wyniki wszystkich swoich obserwacji, ilustrując je własnymi rycinami. Badania swoje przedstawiał na zjazdach i kongresach lekarskich w Krakowie (1881), Berlinie (1881 i 1890), Pradze (1882), Paryżu, Londynie, Rzymie i Madrycie. Prowadził też liczną korespondencję naukową i znajdował czas na działalność oświatową, drukując popularne prace O ospie, O niedokrewności („Wieniec” 1872), wygłaszając odczyty publiczne na cele humanitarne (O cholerze, O komórce). W okresie wprowadzania w Warszawie wodociągów i kanalizacji brał czynny udział w pracach Komisji Wodnej jako higienista i bakteriolog, zabierał często głos w sprawach bakteriologiczno-higienicznych na zebraniach, od r. 1878 ogłosił w „Zdrowiu” i „Pam. Tow. Lek. Warsz.” szereg prac o mikroskopowym badaniu wód. Od r. 1882 rozszerzył zakres swoich zainteresowań na parazytologię, bakteriologię gruźlicy i analitykę lekarską. Lecznictwem zajmował się mało i tylko do r. 1891, gdy pracował w pierwszej powstałej w Warszawie lecznicy dla chorych przychodnich.
W r. 1895 pominięty jako Polak przy obsadzaniu katedry, opuścił Uniw. Warsz. i zajął się w otwartej w swoim mieszkaniu pracowni analitycznej badaniami chemicznymi i mikroskopowymi dla celów diagnostycznych, wprowadzając liczne ulepszenia techniczne. Interesował się też urologią po studiach w laboratoriach R. Kocha oraz chemicznych w Berlinie i w innych uniwersytetach europejskich. Pierwszy wprowadził porcjowe badanie moczu. W r. 1894 na międzynarodowym zjeździe lekarskim w Rzymie demonstrował własny sposób rozpoznawania w moczu kwasu moczowego i metodę tę ogłosił w „Gazecie Lekarskiej” w r. 1907. Ogłosił też Wskazówki do rozbioru moczu („Roczn. Lek.” 1890). Zamierzał opracować pierwszy polski podręcznik urologii. Był autorem 30 prac, z których wiele ukazało się również w tłumaczeniach; tłumaczył lub brał udział w tłumaczeniach 12 dzieł, w tym K. Darwina „O powstawaniu gatunków”, którego pierwszy poszyt ogłosił w r. 1873; tłumaczenia tego M. nie dokończył. Przekłady uzupełniał nowymi pojęciami, do „Embriologii” L. Schenka dodał własny Opis budowy i czynności narządu płciowego. Ponadto od r. 1878 opracowywał sprawozdania z polskich i rosyjskich prac anatomicznych, histologicznych i embriologicznych do zagranicznych czasopism, m. in. do „Jahresberichte über die Fortschritte der Anatomie und Physiologie”. Do Tow. Lekarskiego Warszawskiego należał od r. 1876, przez 3 lata z rzędu był sekretarzem dorocznym Towarzystwa, później przez 3 lata zarządzał jego pracownią naukową jako kustosz. Od r. 1908 był członkiem czynnym Tow. Naukowego Warszawskiego. Zmarł 19 IV 1916 w Warszawie, pochowany został na Powązkach. Żonaty z Bronisławą z Kleszczyńskich, miał córkę Zofię, zamężną Gużkowską.
Płaskorzeźba brązowa na Powązkach; – W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); Kośmiński, Słownik lekarzów, (spis prac); – Dr W. Mayzel, „Gaz. Lek.” 1907 nr 2 s. 44–8 (fot., spis prac); Kramsztyk Z., W. Mayzel 1847–1916, „Med. i Kron. Lek.” 1916 nr 20 s. 254–7 (spis prac, fot.); Księga pamiątkowa zjazdu byłych wychowanków byłej Szkoły Głównej, W. 1905 s. 139–40; Kukulski Z., Skowron S., Wielki biolog polski, „Wszechświat” 1952 nr 7/10 s. 189–96 (fot.); Kurkiewicz T., Ostatnie pięćdziesięciolecie rozwoju histologii w Polsce (1875–1925), W. 1931; r., W. Mayzel, „Przegl. Lek.” 1916 nr 5 s. 119–20; Skowron S., Biologiczna szkoła krakowska, W. 1970 s. 10–16; Szumowski W., W. Mayzel i odkrycie kariokinezy, „Spraw. PAU” 1951 nr 1 s. 47–8; Śp. Dr W. Mayzel, „Zdrowie” 1916 nr 5 s. 284–5; Woźniewski Z., W. Mayzel zapoznany histolog polski, „Pol. Tyg. Lek.” 1949 nr 5 s. 157–60, nr 6 s. 188–91 (spis prac, fot.); – „Arch. Hist. Med.” 1966 nr 4 s. 448; „Gaz. Lek.” 1907 nr 2 s. 41; „Kosmos” 1956 nr 3 s. 384–9; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1916 nr 2 s. 139–41; „Pol. Mies. Lek.” 1917 nr 1/2 s. 103; „Służba Zdrowia” 1962 nr 49 s. 4–5; „Tyg. Ilustr.” 1916 t. 1 nr 20 s. 239 (fot.).
Teresa Ostrowska