Męczkowski Wacław (1863–1922), lekarz-neurolog, działacz polityczny. Ur. 10 VI w pow. łukowskim ziemi siedleckiej, najprawdopodobniej w Dąbiu (w zachowanych aktach parafii Łuków brak danych o M-m). Gimnazjum ukończył w r. 1881 w Siedlcach ze złotym medalem; w szkole był twórcą tajnych organizacji samokształceniowych. W r. n. wstąpił na Wydział Matematyczny Uniw. Warsz. W r. 1883 za udział w rozruchach studenckich («sprawa Apuchtina») został usunięty z Uniw. Warsz. i z Warszawy. Przez rok był nauczycielem prywatnym w Siedlcach, później urzędnikiem drogi żelaznej iwangrodzko-dąbrowskiej w Radomiu. Za działalność w tajnych kółkach oświatowych był więziony przez pół roku w Radomiu w r. 1889. W t. r. uzyskał pozwolenie studiowania medycyny jako wolny słuchacz. Po złożeniu wszystkich egzaminów uzyskał w r. 1894 stopień lekarza cum eximia laude. W latach akademickich brał udział w pracach Związku Młodzieży Polskiej («Zet»-u), był jednym z jego najstarszych i najczynniejszych członków. Z tytułu swej roli w «Zet»-cie został przyjęty ok. r. 1890–1893 do Ligi Polskiej. Z chwilą powstania Ligi Narodowej (LN) w r. 1893 został członkiem jej pierwszego Komitetu Centralnego (do r. 1896). Od r. 1893 aż do r. 1902 należał do Komitetu Krajowego Ligi na Królestwo Polskie. W r. 1894 był więziony w cytadeli. M. pracował jako asystent na oddziale K. Chełchowskiego w Szpitalu Dzieciątka Jezus. W r. 1896 odbył roczne studia w Berlinie u H. Oppenheima, A. Goldscheidera, E. Mendla, E. Leydena, specjalizując się w neurologii. W t. r. wyjechał do Budapesztu, gdzie odbywał się zjazd Rady Głównej Ligi Narodowej. Wróciwszy do kraju pracował nadal na oddziale oraz był lekarzem miejscowym Szpitala Dzieciątka Jezus.
W r. 1904, jako jeden z pierwszych secesjonistów, wystąpił M., wraz z żoną Teodorą, z Ligi Narodowej i rychło znalazł się w kołach radykalnych inteligencji warszawskiej. W r. 1905 brał udział w organizowaniu strajku szkolnego młodzieży; należał do utworzonej w okresie rewolucji 1905 r. Postępowej Demokracji. Razem z grupą przedstawicieli inteligencji podpisał w listopadzie 1905 pierwszą odezwę Komitetu Obywatelskiego Pomocy dla Robotników i Ich Rodzin. Wchodził do pierwszego zarządu Stowarzyszenia Lekarzy Polskich (zarejestrowanego w r. 1906). W r. 1907 został ordynatorem nadetatowym, a w r. 1910 lekarzem zarządzającym nowo otwartą filią Szpitala Dzieciątka Jezus przy ul. Złotej, gdzie stworzył placówkę neurologiczną. W r. 1909 brał czynny udział w organizacji I Zjazdu Neurologów i Psychiatrów Polskich w Warszawie i redagował pamiętnik Zjazdu. Interesował się oświatą i kulturą polską, gromadził materiały dotyczące szpitalnictwa, tworząc bogatą bibliotekę. W r. 1910 był wiceprezesem Tow. Kultury Polskiej. Po wojnie japońskiej, gdy spodziewano się reform, ogłosił kilka prac o potrzebach naszego szpitalnictwa. W r. 1912 uczestniczył w akcji wyborczej, popierającej kandydaturę J. Kucharzewskiego do IV Dumy Państwowej.
W czasie pierwszej wojny światowej był M. kierownikiem działu sanitarnego i członkiem Centralnego Komitetu Obywatelskiego, następnie (od 28 VII 1915) członkiem Komitetu Obywatelskiego m. Warszawy i członkiem Zarządu Magistratu. Stworzył organizację opieki sanitarno-obywatelskiej z lekarzami sanitarnymi i stałe placówki sanitarno-obywatelskie. Po ustąpieniu Rosjan został inspektorem szpitali cywilnych w Warszawie i kierownikiem Wydziału Szpitalnictwa Magistratu m. Warszawy. W bardzo trudnych warunkach starał się zorganizować szpitalnictwo warszawskie i zapobiec szerzącym się chorobom zakaźnym (często nie mogąc zrealizować swych planów z braku niezbędnych środków i poparcia). M. in. zorganizował kursy pielęgniarskie dla Sióstr Miłosierdzia, kursy dla dezynfektorów, szkołę pielęgniarską, w Szpitalu Dzieciątka Jezus przyczynił się do urządzenia oddziału obserwacyjnego, oddziału terapii fizykalnej, centralnej biblioteki dla chorych. Był autorem kilkudziesięciu prac, głównie z neurologii, organizacji i historii szpitali, oraz artykułów w „Kurierze Warszawskim” i „Nowej Gazecie”. Ważniejsze to: O syryngomyelii („Gaz. Lek.” 1899), O zapaleniu nerwów obwodowych w następstwie otrucia tlenkiem węgla (tamże), O udawaniu (symulacji) objawów nerwowych… (W. 1903), Stan i potrzeby szpitali Królestwa Polskiego (W. 1905), Monografie historyczne szpitali w Królestwie Polskim. T. I (W. 1907), Prowizorowie szpitalni w dawnej Polsce („Przegl. Hist.” 1908), Sprawa funduszów instytutowych… (W. 1909), Szpitale dawnej Rzeczypospolitej… („Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1936), Wykłady… p. n. Hygiena społeczna (W. ok. 1916). Ponadto referował prace neurologiczne do „Przeglądu Piśmiennictwa Lekarskiego Polskiego”, był w Komitecie Redakcyjnym i Wydawniczym „Neurologii Polskiej”, redagował i był współautorem Medycyny w samorządzie (W. 1906). Był członkiem Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Zmarł 14 I 1922 w Warszawie, pochowany został na Powązkach. Pozostawił żonę Teodorę Marię z Oppmanów Męczkowską (zob.). Małżeństwo było bezdzietne.
W. Enc. Ilustr.; Sempołowska S., Przewodnik po Powązkach, W. 1934 s. 35; – Dr Wacław Męczkowski, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 117: 1926 s. 77–8; Dr Wacław Męczkowski, „Tyg. Ilustr.” 1916 I nr 15 s. 179 (fot.); Hanecki M., Neuman B., Czajka J., Służba zdrowia w Polsce, W. 1956 (spis prac); Herman E., Neurolodzy polscy, W. 1958 s. 336–8; Jabłonowski W., Z biegiem lat, Częstochowa 1939 s. 18; Kiepurska H., Inteligencja zawodowa Warszawy 1905–1907, W. 1967; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Nasza walka o szkołę polską, 1907–1917, W. 1934 II; Puławski A., †Wacław Męczkowski, „Pol. Gaz. Lek.” R. 1: 1922 nr 6 s. 122–3; Ruśkiewicz T., Tajny Związek Młodzieży Polskiej w latach 1887–1893, W. 1926 s. 23, 41; – Kalendarzyk Polityczno-Historyczny m. stoł. Warszawy na r. 1916; toż na r. 1917; Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Londyn 1968 I; – „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 448; Kalendarz lekarski Polaka, 1897; „Kron. Ruchu Rewol.” 1937 s. 17, 18, 1938 s. 68; „Niepodległość” T. 18: 1938; „Tyg. Ilustr.” 1915 I nr 22 s. 340 (fot.), nr 32–3 s. 501, 1916 I nr 15 s. 279 (fot.); – Akt zgonu M. Męczkowskiej w Biurze Cmentarza Powązkowskiego; – Relacja Romana Dmowskiego o członkach LN w papierach Zygmunta Wojciechowskiego w Poznaniu (oryginał) i w zbiorach Józefa Zielińskiego (kopia) w B. PAN w Kr.
Teresa Ostrowska