Swinarski Wacław Mikołaj, krypt. W.S. (1846–1927), uczestnik powstania styczniowego, ziemianin, agronom, redaktor.
Ur. 14 IX w Dębem (pow. czarnkowski), był synem Makarego Emiliana (Emila) (1804–1851), dziedzica Czarnkowa i Dębego, walczącego w powstaniu listopadowym jako porucznik w Pułku Jazdy Poznańskiej ppłk. Augustyna Brzeżańskiego w bitwach pod Grochowem (25 II), Dębem Wielkim (31 III) i Rajgrodem (25 V), odznaczonego 15 IX Krzyżem Virtuti Militari, oraz Felicjany z Kurcewskich (1799–1891). Miał czworo rodzeństwa, siostry: Zofię (1836–1837), Michalinę (1837–1902), żonę Włodzimierza Adolfa Wolniewicza, i Marię (1839–1873) oraz brata Jana Józefa (1841–1843).
Od r. 1856 uczył się S. w szkole realnej w Poznaniu pod kierunkiem Marcelego Mottego. Po wybuchu powstania styczniowego wyjechał do Krakowa, gdzie zaciągnął się do oddziału kawalerii Apolinarego Kurowskiego, naczelnika woj. krakowskiego. Dn. 10 II 1863 walczył w zwycięskiej potyczce pod Ojcowem. W nocy z 16 na 17 II t.r. uczestniczył w wyprawie na Miechów, ale z powodu złamania nogi nie wziął udziału w walce i wrócił do Krakowa. Następnie udał się do Lwowa, gdzie wstąpił do oddziału organizowanego przez gen. Józefa Wysockiego; po przekroczeniu granicy walczył 2 VII w przegranej bitwie pod Radziwiłłowem (pow. krzemieniecki), a następnie przekradł się z powrotem do Lwowa, skąd na wiadomość o chorobie matki wrócił do Dębego.
Po powrocie S. prawdopodobnie odbył praktykę rolniczą w majątku Ignacego Łyskowskiego w Mieleszewach w Prusach Zachodnich. W r. szk. 1865/6 kształcił się na Śląsku w Akad. Rolniczej w Prószkowie (pow. opolski; wg niektórych autorów w Szkole Rolniczej im. Haliny w Żabikowie pod Poznaniem). Prawdopodobnie brał udział w wojnach: prusko-austriackiej 1866 r. oraz prusko-francuskiej 1870 r. W r. 1877 sprzedał rodzinny majątek szwagrowi Wolniewiczowi. Zamieszkał w Czarnkowie, a następnie w Rogoźnie, gdzie w swym mieszkaniu przechowywał uczniowską bibliotekę miejscowego Tow. Orła Białego. W r. 1893 osiadł we Wrocławiu. W r. 1898 podjął studia na Wydz. Rolniczym tamtejszego uniwersytetu; ukończył je w r. 1901 egzaminem «pro facultate docendi», nadającym prawo do nauczania rolnictwa, nauk przyrodniczych i społecznych. W r. 1903 doktoryzował się na uniw. w Rostocku w zakresie prawa i nauk gospodarstwa społecznego. Opublikował artykuł Wincenty Lutosławski i jego nowe drogi („Dzien. Pozn.” 1903 nr 84).
Pod koniec r. 1903 wrócił S. do Poznania. Od t.r. był członkiem zwycz. Wydz. Historyczno-Literackiego Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (do r. 1925). Dn. 18 XII 1903, po śmierci Kazimierza Koszutskiego, objął redakcję tygodnika przemysłowo-rolniczego „Ziemianin”, organu Centralnego Tow. Gospodarczego (CTG) w W. Ks. Pozn. Równocześnie na mocy umowy z CTG (odnowionej 22 IV 1913 na 10 lat) wydawał „Rocznik Walnego Zebrania Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim”. Jako redaktor „Ziemianina” przyczynił się do rozwoju pisma; zmodyfikowawszy jego profil, zmienił w r. 1904 jego podtytuł na „Tygodnik Naukowo-Rolniczy i Ekonomiczny”. Pozyskał nowych współpracowników i dbał o poprawność polskiego słownictwa rolniczego. Równocześnie kontynuował współpracę z „Dziennikiem Poznańskim”, którego stał się faktycznym współredaktorem. Był także poznańskim korespondentem „Kuriera Odeskiego” oraz lwowskiego tygodnika „Rolnik”. Współpracował z Agronomicznym Kijowskim Tow. Rolniczym oraz Centralnym Tow. Rolniczym w Król. Pol. Odrzuciwszy w r. 1907 propozycję Władysława Janty-Połczyńskiego wydawania „Łowcy Wielkopolskiego”, organu poznańskiego Tow. Łowieckiego, od r. 1908 redagował i wydawał własnym nakładem „Przegląd Leśniczy”, kwartalny dodatek do „Ziemianina” (planowane na r. 1919 połączenie dodatku z „Łowcą Wielkopolskim” w miesięcznik „Leśnik i Łowca Wielkopolski” nie doszło do skutku). Był członkiem zarządu i sekretarzem poznańskiego CTG oraz jego towarzystw filialnych: Poznańsko-Szamotulskiego (członek dyrekcji od r. 1907) oraz Poznańsko-Międzychodzko-Obornickiego (członek honorowy). Od r. 1907 należał do Kasyna Obywatelskiego oraz Resursy Obywatelskiej w Poznaniu. W jego mieszkaniu odbywało się w l. 1906–10 tajne nauczanie historii i literatury polskiej dla dzieci. Opublikował artykuł Centralne Towarzystwo Gospodarcze i kółka włościańskie („Książka jubileuszowa «Dziennika Poznańskiego» 1859–1909”, P. 1909) oraz prace: Towarzystwo Rolnicze Poznańsko-Szamotulskie 1860–1910. Rys historyczny pięćdziesięcioletniego istnienia (P. 1910) i Sześćdziesięciolecie „Ziemianina”: Organu Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850–1910 (P. 1910). Był także autorem rozdziału „Ziemianin”. Organ Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w W. Księstwie Poznańskim („Księga jubileuszowa wydana w 50-tą rocznicę założenia Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim”, P. 1911). Z okazji 80-lecia powstania listopadowego opublikował w r. 1911 wspomnienia ojca Emila Swinarskiego porucznika pułku Jazdy Poznańskiej wspomnienia z wyprawy na Litwę w roku 1831 (P.), a z okazji 50. rocznicy powstania styczniowego ogłosił artykuł Ze wspomnień sprzed pół wieku („Dzien. Pozn.” 1913 nr 17). Wkrótce potem zaprzestał redagowania pism: w r. 1915 „Rocznika Walnego Zebrania Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim”, w r. 1918 „Przeglądu Leśniczego” i w r. 1921 „Ziemianina”. Od r. 1921 pracował jako referent w Dep. Rolnictwa i Dóbr Państw. Min. byłej Dzielnicy Pruskiej. W r. 1920 został członkiem Ligi Żeglugi Polskiej w Warszawie. Był właścicielem gromadzonej jeszcze w Dębem biblioteki, liczącej ok. 1500 pozycji z zakresu historii, polityki, teologii, nauk ścisłych, gospodarki i literatury; swe zbiory stopniowo sprzedawał, m.in. poznańskiej Bibliotece Raczyńskich. W r. 1926 wrócił raz jeszcze do swych wspomnień powstańczych publikując w „Dzienniku Poznańskim” (nr 17) artykuł Było to w r. 1863… Zmarł 17 I 1927 w Poznaniu, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Lubaszu (pow. czarnkowski).
W małżeństwie zawartym 4 X 1869 z Konstancją z Łubieńskich (1850–1926), córką Bogusława Łubieńskiego (zob.) i Anny Praksedy z Wierzbińskich (1825–1892) miał S. ośmioro dzieci. Byli to: Wacław Dionizy Mikołaj (1870–1926), adwokat w Inowrocławiu, w czasie pierwszej wojny światowej żołnierz armii pruskiej, uczestnik powstania wielkopolskiego 1919 r., organizator Sądu Wojskowego w Poznaniu, płk rezerwy WP, członek zarządu Centralnego Związku Oficerów Rezerwy RP, sędzia Najwyższego Tryb. Administracyjnego w Warszawie, prezes Tow. Orła Białego w Rogoźnie, autor prac: „Sądy polubowne w Kółkach Rolniczo-Włościańskich Wielkiego Księstwa Poznańskiego” (P. 1905) i „O kredycie hipotecznym” (P. 1909), Emil Henryk Stanisław Kostka (1872–1954), lekarz, Stanisław Prosper, zmarły w niemowlęctwie (1873), Mikołaj Ignacy Bogusław (1874–1940), ksiądz, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Linde (Lipka) pod Piłą, a od grudnia 1939 Sachsenhausen-Oranienburg, gdzie zmarł (9 II), Bogusław Jan Marian (1877–1958), Maria (zob.), Zofia (1883–1977), nauczycielka, autorka wydanej pod pseud. Frau Michel ohne Schlafmütze pracy krytykującej pruską politykę wobec Polaków („Justitia est fundamentum regnorum”, Posen 1912), w l. 1919–25 radna miejska w Poznaniu, w l. 1919–21 referent Wydz. Szkół Średnich Min. byłej Dzielnicy Pruskiej, a w l. 1921–5 starszy referent w Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, od 1 V 1925 przełożona Państw. Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Inowrocławiu; w r. 1936 przełożyła z języka niemieckiego pracę Jolan Gerely „Dziewczę nowoczesne” (P.), oraz Konstancja (zob.).
Boniecki, XVI (Łubieńscy); Inowrocławski słownik biograficzny, Inowrocław 1994 II (dot. dzieci S-ego, Zofii i Wacława); Niesiecki, VIII; Paluszkiewicz M., Szews J., Słownik biograficzny członków tajnych towarzystw gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850–1918, P. 2000 (dot. synów, Emila, Mikołaja, Wacława); Słown. pseudonimów, IV; Toruński słownik biograficzny, Tor. 2002 III (dot. syna, Emila); Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I; Wpol. Słown. Biogr.; Żychliński, Kronika rodzin, s. 430–1; – Brzozowski S., Polacy na studiach gospodarstwa wiejskiego w Niemczech XIX i XX wieku, Wr. 1989; Głowacka A., Włodzimierz Adolf Wolniewicz pionier postępu rolniczego w Wielkim Księstwie Poznańskim, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.”, S. B, 1960 z. 3; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., III; Nauka w Wielkopolsce, Red. G. Labuda, P. 1973; Semrau Z., Czasopisma poznańskie. Zestawienie tytułów i krótka charakterystyka. Część II (1859–1870), „Kron. M. Poznania” 1958 z. 4 s. 99–100; Smereka J., Polacy na studiach lekarskich we Wrocławiu w latach 1811–1918, Wr. 1979 s. 107 (dot. syna, Emila); Stare druki w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu, Oprac. D. Gołębiowska, P. 1998; Szews J., Towarzystwo Tomasza Zana w Rogoźnie, Rogoźno 1987 s. 34; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W. 1982; Wachowski M., Polska kolonia akademicka w Akademii Rolniczej w Prószkowie na Śląsku w latach 1847–1880, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.”, S. B, 1961 z. 9 s. 221; – Adressbuch der Provinzial-Hauptstadt Posen für das Jahr 1904, Posen 1904 s. 208, 222; Sprawozdanie z zebrania Towarzystwa Leśnego na W. Ks. Poznańskie odbytego w Poznaniu, dnia 21-go października 1918, „Przegl. Leśniczy” R. 11: 1918 nr 4 s. 3; – „Dzien. Pozn.” 1901 nr 174, 1903 nr 251, 296, 1904 nr 2, 1927 nr 16–18, 21; „Kur. Pozn.” 1927 nr 26, 28 (nekrologi i wspomnienia pośmiertne); – AP w P.: Min. b. Dzielnicy Pruskiej, sygn. 392 k. 15–16; B. Raczyńskich: rkp. 1048 k. 45, 55, 59, rkp. 1080 k. 5, 18, 23, 122, 185, 313, rkp. 1081 k. 12, 18, 55, 189, rkp. 1082 k. 194, rkp. 1083 k. 22, 38, rkp. 1085 (rkp. prac S-ego), rkp. 1086, 1505 k. 122, rkp. 1509 k. 19–20, 24, 28–30, 35, 40, rkp. 1510 k. 1–4; rkp. 1511 k. 3, 28, 44, rkp. 2636/I k. 182; – Mater. Red. PSB: Biogram Zofii Swinarskiej autorstwa Aliny Hinc (2009).
Grażyna Gzella