Sierakowski Wacław h. Ogończyk (1741–1806), kanonik krakowski, filantrop, animator życia muzycznego, pisarz, tłumacz, wydawca. Ur. w Bogusławicach koło Koła, był synem Romana, chorążego i sędziego grodzkiego krakowskiego, i Teresy z Sierakowskich h. Dołęga, córki strażnika w. kor. Józefa (zob.), bratankiem arcybpa lwowskiego Wacława Hieronima (zob.), bratem Sebastiana (zob.) i Kajetana (zob.).
W dzieciństwie przeznaczony do stanu duchownego został S. w r. 1749 oddany pod opiekę stryja Wacława Hieronima, wówczas bpa przemyskiego, który zobowiązał się też pokryć koszty jego wykształcenia. Po rocznym pobycie przy stryju S. podjął naukę w kolegium jezuickim w Krośnie, gdzie pozostawał do r. 1755. W l. 1755–9 S. kształcił się w kolegium jezuickim w Przemyślu, po czym studiował filozofię i teologię u misjonarzy w Warszawie i w seminarium w Jarosławiu (1762/63). Kontynuował studia teologiczne w Rzymie (1763–7), gdzie przyjął święcenia kapłańskie i w Boże Narodzenie 1764 odprawił prymicję. Był od r. 1762 kanonikiem warszawskim i katedralnym krakowskim. Z Rzymu wyjechał 9 XII 1767, następnie jakiś czas spędził we Francji; podobno w Paryżu zaskarbił sobie łaski marszałkowej kor. Elżbiety Lubomirskiej. Po powrocie do kraju na początku 1769 został koadiutorem prepozyta w kapitule katedralnej krakowskiej i (od r. 1771) kanonikiem i koadiutorem prepozyta w kapitule kolegiackiej sandomierskiej. W r. 1776 był delegatem kapituły krakowskiej na Trybunał Kor.
S. interesował się muzyką, od r. 1780 pełnił obowiązki prefekta krakowskiej kapeli katedralnej, a w r. 1781 założył i utrzymywał do r. 1787 własnym sumptem (w swym domu przy ul. Grodzkiej 116) prywatną szkołę muzyki, zwaną potocznie szkołą śpiewu. W tym celu sprowadził do Krakowa muzyków: z Niemiec – Franciszka Ksawerego Kratzera, z Czech – Feliksa Michała Langa i ze Śląska – Jakuba Gołąbka (Gollumbka). W tym też czasie, z udziałem uczniów i nauczycieli, organizował w audytorium szkoły – po raz pierwszy w Krakowie – publiczne koncerty wokalno-instrumentalne dla zapraszanej publiczności, wzorowane na modnych ówcześnie we Francji «concerts spirituels». Wykonywano tam głównie kantaty, a nawet opery włoskich kompozytorów i autorów, których libretta przekładał sam S. Były to m.in. teksty (nie wymienionego z nazwiska) P. Metastasia (np. „Śmierć Abla”, „Izaak, Męka Pańska”, „Św. Helena”, „Józef od braci swych uznany”) i P. Terribiliniego („Narodzenie Odkupiciela”). Pewną część repertuaru stanowiły także kantaty poświęcone polskim i słowiańskim świętym (np. „Bł. Bronisława”, „Bł. Michał Giedroyć”, „Na honor św. Stanisława”, „Na honor św. Wacława”); libretta do nich pisał S., a muzykę – nauczyciele jego szkoły. Kantaty ukazywały się w osobnych drukach z nadtytułem „Kantata w muzyce” (b.m. i r.w.) i rozdawane były podczas spektakli publiczności. Nie wszystkie jednak druki z zarejestrowanych przez S-ego 53 tytułów są dziś znane (niektóre przechowały się w rękopisach Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej). W r. 1784 sprowadził S. do Krakowa włoską trupę operową. Organizowane przez S-ego koncerty przyczyniły się znacznie do ożywienia życia muzycznego Krakowa, uczniowie jego szkoły zasilili działający w mieście od r. 1787 teatr Jacka Kluszewskiego, a także warszawski teatr Bogusławskiego (Jan Nepomucen Szczurowski, Dominik Kaczkowski, Walenty Kratzer). Ostatnimi występami kapeli S-ego było wykonanie dwóch kantat na powitanie i pożegnanie Stanisława Augusta w czasie jego bytności w Krakowie w czerwcu 1787. Ich teksty (libretto S-ego, muzyka F.M. Langa) pomieścił Filip Lichocki w „Diariuszu przyjazdu […] Stanisława Augusta […] do m. st. Krakowa…” (Kr. 1787).
W czasie pobytu króla w Krakowie powstało Tow. Filantropów, którego aktywnym członkiem został S., prowadzący już wcześniej szeroko zakrojoną działalność filantropijną. W celu zatrudnienia ubogich założył na Kazimierzu drukarnię płócien kolorowych i magiel, a następnie na Stradomiu fabrykę sukien, działającą w l. 1786–91. Fabrykę płócien i sukna oraz aptekę dla ubogich (1787) ufundował również w Sandomierzu, gdzie był już prepozytem. Po uruchomieniu przekazywał założone przez siebie zakłady w ręce zaufanych osób, które jednak nie potrafiły zapewnić im dłuższej egzystencji. Napisał też i wydał kilka pism o tematyce filantropijnej: Uwiadomienie o funduszu dla żebraków i fabryce sukiennej (Kr. 1789), Rękodzieło fabryki sukiennej, które w Krakowie 1786 dla wielu pożytków i zatrudnienia ubogich jest ustanowione (Kr. 1797 cz. 1–3), Silnie, czyli oszczędzenie zdrowia pracujących około ciężarów (Kr. 1799, przeróbka z dzieła włoskiego N. Zabaglia). W r. 1794, w czasie powstania kościuszkowskiego zorganizował na Wawelu fabrykę amunicji na potrzeby wojsk insurekcyjnych.
S. interesował się nadal kształceniem muzycznym. Uzasadniał potrzebę tworzenia polskich oper. W r. 1792 złożył w sejmie memoriał postulujący wprowadzenie do szkół publicznych wychowania muzycznego i tworzenie zawodowego szkolnictwa muzycznego. W wydanej w l. 1795–6 Sztuce muzyki dla młodzieży krajowej (t. 1–3), opracował szczegółowy projekt utworzenia ośmioletniego Alumnati Vocalistarum, ogólnokrajowej szkoły muzycznej z siedzibą w Krakowie (w t. 1), tam też (w t. 3) zamieścił spis kantat wykonanych na organizowanych przez niego koncertach. Sztuka muzyki była pierwszym obszernym podręcznikiem muzycznym w języku polskim. Napisana przez amatora, zawierała już w momencie ogłoszenia wiele poglądów przestarzałych, formułowanych «nieraz dziwacznie, a nawet błędnie», wyjaśniała wszakże podstawowe pojęcia muzyczne i wprowadzała do dziś stosowaną, wzorowaną na włoskiej, terminologię. S. wydał ponadto podręcznik gry na fortepianie (Krótko zebrana szkoła fortepianu dla zaczynających się uczyć, z najlepszych autorów muzyki wyjęta, [b.m. i r.w.]). Zgromadził dużą bibliotekę muzyczną.
S opracował też i wydał kilka innych podręczników: Architekturę cywilną dla młodzieży narodowej (Kr. 1796–7 cz. 1–2), gdzie, obok rozważań historyczno-teoretycznych (czerpanych obficie z prac J. F. Blondela), zawarł «potrzebne wiadomości względem materiałów na budowle»; przekład (gdyż sam «agrikultury nie doświaczył») z dzieła S.Ph. de La Selle de l’Etang „Rolnictwo dla włościan, dziedziców i władzy rządowej” (Kr. 1798 cz. 1–2), informującego o rodzajach gruntów i sposobie uprawy roli i pielęgnacji łąk, oraz Postać ogrodów, która do dwóch zmysłów, smaku w owocach i powonienia w kwiatach szczególniej ściąga się (Kr. 1798 cz. 1–2). Odrzucając styl francuski i chwaląc naturalność angielskiego, propagował narodowe tradycje dawnego ogrodu sarmackiego, zwanego włoskim, jak też liczenie się z istniejącym krajobrazem przy zakładaniu ogrodów. Za swojego rodzaju podręcznik składania wierszy «dowcipnie rozumnych» uznać też można wydane w r. 1800 «dla zabawienia szkolnej młodzi» Igraszki uczonego dowcipu, czyli rozmaitość gustu tworzenia wierszów, zawierające, obok teoretycznych wskazówek, zbiór urywków z poetów łacińskich (z przekładami S-ego) oraz barokowych gadek, akrostychów, fraszek i epitafiów.
Osobną grupę stanowią publikacje S-ego mające na celu religijno-moralną edukację społeczeństwa. Należą tu: Upominek przy spadku XVIII wieku rodzicom ofiarowany (Kr. 1801) i Prospekt powodowania młodziana narodowego przez chrześcijańsko-katolicką edukacją (b.m. i r.w., z autorskim spisem dzieł S-ego), a także wiele różnych przekładów, przy czym S. parokrotnie przypisał sobie – po drobnej modyfikacji stylistycznej – wcześniej wydane tłumaczenia. Należą tu: Tomasza à Kempis „O naśladowaniu Chrystusa Pana” (Kr. 1798, właściwie przekład Jana Wielewieckiego z r. 1608), „Hymny brewiarza rzymskiego” (Kr. 1799, z tekstami także innych tłumaczy), L. Scopoli „Potyczka duchowna” (Kr. 1799), C. I. Massiniego „Historia kościelna czyli zbiór żywotów świętych pańskich” (Kr. 1799–1800 I–XIII, właściwie przekład Porfirego Skarbka Ważyńskiego z r. 1786), B. Haeftena „Królewska droga krzyża” (Kr. 1800), J. Heumego „Józef we śnie” (Kr. 1801), L. Guiglarisa „Szkoła prawdy otwarta dla książąt i władców” (Kr. 1802 I–II), „Baltazar Gracjana doskonalący dworskiego człowieka” (Kr. 1802), M. de Bouviersa „Adwokat czyścowy” (Kr. 1803). Jedynie przy przedruku „Uwag chrześcijańskich” J. Crasseta (Kr. 1801 cz. 1–4), w przekładzie J. N. Bąkowskiego z r. 1708, poinformował S., że jest to tekst «dawniej na język polski» przetłumaczony, ale w spisie autorskim odnotował go jako własny. Tam też znalazło się kilka tytułów nieznanych z druku. Nie zrealizowana pozostała inicjatywa wydania „Biblii” Wujka, na którą S. wyłożył 50 tys. złp. Wszystkie wymienione prace wydawał własnym kosztem i znaczną część nakładu rozdawał wśród znajomych i ubogich, powodowany oświeceniową wiarą w moc dokształcenia i umoralnienia współziomków. Nie zawsze wszakże, zwłaszcza wśród ubogich, służyły one do zamierzonego przezeń celu, często bowiem – jak to zaobserwował Ambroży Grabowski – używano ich do pakowania towarów i tapetowania mieszkań. W pozostawionej przez S-ego bibliotece znalazły się nadto dość znaczne remanenty ośmiu nie rozprowadzonych jego dzieł. Mimo wielkich ambicji nie był S., zwłaszcza w twórczości poetyckiej, pisarzem utalentowanym, a wielostronne zainteresowania wykraczały poza granice jego wiedzy, co zadecydowało o kompilatorskim charakterze większości publikowanych przezeń dzieł. S. zmarł 24 II 1806 w Krakowie. Brat ufundował mu tablicę nagrobną w katedrze wawelskiej przy wejściu do kaplicy Matki Boskiej Śnieżnej (zw. kaplicą Maciejowskiego).
Bibliotekę przekazał S. w testamencie przyjacielowi, również kanonikowi i literatowi krakowskiemu, Mateuszowi Dubieckiemu, po którego śmierci uległa rozproszeniu.
Estreicher; Nowy Korbut, VI cz. 1 (tu szczegółowa bibliogr.); Filoz. w Pol. Słown.; Słown. Muzyków Pol., II (bibliogr.); Słown. Pracowników Książki Pol.; Słown. Pol. Teologów Katol., IV; Ciołek G., Ogrody polskie, Wyd. 2, W. 1978; Grabowski A., Rzecz o zasługach obywatelskich i naukowych W. Sierakowskiego, „Roczn. Tow. Nauk. Krak.” R. 19: 1849 i odb.; Opałek K., Myśl Oświecenia w Krakowie, Kr. 1955; Pachoński J., Drukarze, księgarze i bibliopole krakowscy, 1750–1815, Kr. 1962; Prus J., Muzyka na Wawelu, Kr. 1975 s. 102–5; Przybylski T., Z dziejów krakowskiej muzyki w czasach Oświecenia i początkach XIX w., „Roczn. Krak.” R. 44: 1973; tenże, Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie od średniowiecza do czasów współczesnych, Kr. 1994; Reiss J., Almanach muzyczny Krakowa 1750–1914, Kr. 1939 I–II; Snopek J., Prowincja oświecona. Kultura literacka ziemi krakowskiej w dobie Oświecenia 1750–1815, W. 1992 (z błędami); Z dziej. pol. kultury muzycz., II; – AP w Gd.: Arch. Sierakowskich z Waplewa, rkp. 1000/11; L’vivs’ka Deržavna Naukova Biblioteka im. V. Stefanyka w Lw.: Zb. Baworowskich, rkp. 324/III (Pamiętniki Krazera, kantora katedry krak.).
Elżbieta Aleksandrowska