Skuratowicz Wacław, krypt, konspiracyjny GUZIK (1915–1989), zoolog, profesor Uniw. Pozn. Ur. 18 II w Demarynie, majątku ziemskim koło Troicka (Syberia Zachodnia), był synem Adolfa (zm. 1921), właściciela ziemskiego, i Jadwigi z Wróblewskich, wnukiem powstańców z r. 1863, zesłańców, Jakuba Skuratowicza i Leona Wróblewskiego.
W maju 1927 S. przyjechał z matką i siostrą do Polski, początkowo uczęszczał do gimnazjum humanistycznego w Bydgoszczy, a w l. 1931–5 do Gimnazjum im. Bolesława Prusa w Siedlcach, gdzie zdał maturę. Następnie rozpoczął studia zoologiczne na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Pozn., podczas których opublikował kilka artykułów, m. in. W sprawie ochrony remiza („Kwart. Biul. Inform. do Spraw Ochrony Przyrody” R. 8: 1938 nr 1), Pierwsza w Polsce całkowita ochrona ptaków drapieżnych na terenie Ordynacji Zamoyskich („Teka Zamojska” R. 1(5): 1938 nr 4), Z życia nietoperzy („Młody Przyrodnik” R. 2: 1939 nr 8). Po czwartym roku studiów (28 VIII 1939) został młodszym asystentem Zakładu Anatomii Porównawczej i Biologii.
Po wybuchu wojny S. opuścił w październiku 1939 Poznań i zamieszkał w Zwierzyńcu nad Wieprzem (pow. zamojski), gdzie od n.r. pracował jako botanik w drużynie Sekcji Urządzania Lasu Wydz. Lasów Ordynacji Zamojskiej. W tym okresie zebrał z terenu Zamojszczyzny pokaźny zielnik roślin naczyniowych (spłonął w lipcu 1944) i zbiór drobnych ssaków. W porozumieniu z Kazimierzem Simmem i Adamem Wodziczką zaprojektował utworzenie trzech rezerwatów przyrody w lasach Ordynacji Zamojskiej, co zrealizowano jeszcze w czasie wojny. Równocześnie od listopada 1939 prowadził tajne nauczanie młodzieży na kompletach gimnazjalnych w Zwierzyńcu. Wraz z bratem Józefem brał udział w działalności konspiracyjnej w Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej (AK); pracował w komórce wywiadowczej 9. P. w rejonie Szczebrzeszyna. Dn. 1 IV 1943 aresztowany przez Gestapo, był torturowany i zesłany do obozu karnego w Zamościu, następnie do Majdanka pod Lublinem. Dzięki staraniom rodziny i AK, 3 IX t.r. został wykupiony. W obawie przed ponownym aresztowaniem zamieszkał w Łosicach (pow. siedlecki), gdzie także włączył się w akcję tajnego nauczania (od grudnia 1943). Po wkroczeniu Armii Czerwonej w lipcu 1944 komplety te przekształcono w Ogólnokształcące Gimnazjum Miejskie w Łosicach, w którym do kwietnia 1945 S. nauczał przedmiotów przyrodniczych i języka rosyjskiego. Wspomnienia ze swoich przeżyć w czasach okupacji niemieckiej ogłosił w redagowanym przez Z. Klukowskiego „Wydawnictwie materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939–1944” pt. Ze wspomnień więźnia („Terror niemiecki w Zamojszczyźnie <1939–1944>”, L. 1945 I), Bunkry zamojskie („Zamojszczyzna w walce z Niemcami <1939–1944>”, L. 1946 II), Barak Nr 13 („Niemcy i Zamojszczyzna <1939–1944>”, L. 1946 III) oraz W Zwierzyńcu i w Łosicach (w: „Uniwersytet Ziem Zachodnich i tajne kursy uniwersyteckie 1939–1945. Pokłosie wspomnień”, P. 1972).
Po powrocie do Poznania od 8 IV 1945 S. był młodszym, a od 20 IX t.r. starszym asystentem Zakładu Zoologii Uniw. Pozn. Równocześnie dokończył studia zoologiczne i uzyskał 27 VII t.r. stopień magistra filozofii w zakresie zoologii na podstawie pracy Niektóre ciekawe ptaki Ordynacji Zamojskiej („Teka Zamojska” R. 2: 1939 nr 2). Specjalizując się w badaniu ssaków, od kwietnia 1948 do 28 II 1962 dodatkowo kierował zorganizowaną przez K. Simma Pracownią Badania Gryzoni Polnych Oddziału Poznańskiego Państwowego Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach (późniejszy Inst. Ochrony Roślin – IOR w P.) z siedzibą przy Zakładzie Zoologii I. Doktoryzował się z zoologii na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Pozn. 19 II 1948 na podstawie rozprawy Fauna zwierząt ssących Ordynacji Zamojskiej, ogłoszonej pt. Badania nad fauną ssaków Zamojszczyzny („Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici” T. 5: 1948 nr 15), wykonanej pod kierunkiem K. Simma. W październiku 1950 został adiunktem Zakładu Zoologii I, 29 I 1955 otrzymał tytuł naukowy docenta. Po śmierci K. Simma, objął 22 III 1956 Katedrę z Zakładem Zoologii Systematycznej Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi (BiNoZ) i kierował nią do 31 VIII 1984. Dn. 13 VII 1960 został mianowany profesorem nadzwycz. i 3 XI 1971 – zwycz. W l. 1956–60 był prodziekanem Wydz. BiNoZ, a także pierwszym dyrektorem jego Instytutu Biologii od 1 IX 1969 do 28 II 1971. Dn. 30 IX 1985 przeszedł na emeryturę, ale nadal uczestniczył w życiu naukowym Zakładu i w posiedzeniach Rady Wydziału.
S. był wybitnym specjalistą w dziedzinach ornitologii, teriologii i entomologii parazytologicznej. Z prac ornitologicznych szczególne znaczenie metodyczne i praktyczne miała publikacja pt. Badania nad składem pokarmu puszczyka (Strix aluco L.) w latach 1946/1948 („Prace Kom. Biologicznej Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk” T. 12: 1950 z. 4). Jeszcze w okresie przedwojennym, pod wpływem Edwarda Lubicz-Niezabitowskiego, zainteresował się teriologią i dzięki badaniom przeprowadzonym w Pracowni Badania Gryzoni Polnych po wojnie stał się jednym z najlepszych znawców krajowych ssaków, co zaowocowało licznymi publikacjami (ok. 35, w tym 7 naukowych) na temat występowania ich w Polsce, m. in. Drobne zwierzęta ssące Łosic i okolicy (powiat Siedlce) („Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici” T. 5: 1947 nr 9), Przyczynek do fauny drobnych ssaków Podkarpacia („Prace Kom. Biologicznej TPN” T. 15: 1954 z. 2, wspólnie z Edmundem Warchalewskim), Występowanie zębiełka karliczka (Crocidura suaveolens Pallas) na Pomorzu Zachodnim („Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią” T. 4: 1958). Jego wieloletnie studia nad dynamiką liczebności szkodliwych gryzoni polnych umożliwiły ustalenie głównych rejonów ich występowania, prognozowanie masowych pojawów (gradacji) i opracowanie skutecznych metod walki z nimi, m. in. w pracach: Z badań nad masowym pojawem gryzoni polnych na Ziemiach Zachodnich w r. 1946/47 (tamże T. 2: 1950 z. 2, wspólnie z K. Simmem), Szkodliwe gryzonie i ich zwalczanie (W. 1954), Gryzonie. Biologia i zwalczanie gatunków szkodliwych (W. 1954, 1961, 1963), Uwagi o pojawach gryzoni polnych w Polsce w latach 1945–1955 („Ekologia Pol.”, S. B, T. 3: 1957 z. 1). Ponadto pisał kilkakrotnie o potrzebie ochrony rzadkich ssaków (m. in. koszatkowatych, łasicy) i o szkodniku obcego pochodzenia, piżmaku amerykańskim. Opublikował też książki: Klucz do oznaczania krajowych zwierząt ssących (P. 1947) i Krajowe zwierzęta ssące. Klucz do oznaczania (W. 1952). W l. 1965–7 w ramach współpracy polsko-amerykańskiej prowadził badania zlecone przy Katedrze Biologii i Parazytologii Lekarskiej Akad. Med. w Poznaniu nad naturalną ogniskowością włośnicy.
Pionierskimi na skalę krajową były prowadzone od r. 1947 badania S-a nad pchłami (Siphonaptera). Przyniosły one obfite informacje z faunistyki, biologii, ekologii, zoogeografii i epidemiologii tych owadów (31 publikacji) o dużym praktycznym znaczeniu dla biologicznej walki z gryzoniami (przez przenoszenie bakterii i riketsji), a także dla medycyny lekarskiej i weterynaryjnej, m. in.: Materiały do fauny pcheł (Aphaniptera) Polski („Acta Parasitologica Polonica” T. 2: 1954 fasc. 2) i Cz. II („Fragmenta Faunistica” T. 13: 1966 nr 11), Pchły – Aphaniptera. Katalog fauny Polski ( W. 1964 cz. 31) i Pchły – Siphonaptera (Aphaniptera). Klucze do oznaczania owadów Polski (W. 1967 cz. 29). Dzięki badaniom S-a Polska należy do najlepiej zbadanych w tym zakresie krajów w Europie.
W l. 1974–8 S. zainicjował i prowadził badania zespołowe nad fauną pcheł Bułgarii w ramach współpracy z uniw. w Płowdiwie i opublikował wspólnie z Klarą Bartkowską i G. Batchvarovem Fleas (Siphonaptera) collected of small mammals and birds in Bulgaria („Fragmenta Faunistica” T. 27: 1982 nr 9), a także ogłosił przyczynki do fauny tych owadów z Jugosławii i Mongolii: Pchły (Siphonaptera) zebrane w Jugosławii (tamże T. 23: 1977 nr 5, wspólnie z K. Bartkowską) i Fleas (Siphonaptera) collected in Mongolia, Part II (tamże T. 29: 1985 nr 15). Zajmował się też muchówkami żyjącymi na nietoperzach: Przyczynek do znajomości Nycteribiidae (Diptera, Pupipara) Polski (tamże T. 10: 1962 nr 14) i Cz. II (tamże T. 15: 1968 nr 6) oraz wszołami żyjącymi na ssakach. Kilka publikacji poświęcił ochronie przyrody, zwłaszcza rezerwatom Zamojszczyzny, m. in. Rezerwat leśny na Bukowej Górze koło Zwierzyńca w woj. lubelskim i jego fauna („Ochrona Przyrody” R. 21: 1953, wspólnie z J. Urbańskim). Ogółem opublikował ok. 40 prac naukowych i 47 artykułów popularnonaukowych lub innych. Był świetnym dydaktykiem i wykształcił ok. 160 magistrów biologii, był promotorem 13 rozpraw doktorskich i 10 habilitacyjnych. Brał czynny udział w naukowych zjazdach zagranicznych we Lwowie (lipiec 1960) i Moskwie (czerwiec 1962, sierpień 1968) oraz w badaniach terenowych w Jugosławii (1966) i Bułgarii (1977). Był członkiem licznych krajowych gremiów naukowych, m. in. Zespołu Rzeczoznawców Biologii Rady Głównej przy Ministrze Oświaty i Szkolnictwa Wyższego (1966–9), Komitetu Parazytologii PAN, Komitetu Zoologii PAN oraz rad naukowych, m. in.: Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu (1948–62), Instytutu Biologii Stosowanej Akad. Rolniczej w Poznaniu i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie. Zasiadał w komitetach redakcyjnych czasopism, m. in. „Acta Theriologica” (1959–89), „Annales Zoologici”, „Fragmenta Faunistica”, „Polskie Pismo Entomologiczne” i „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią” (1971–88). Był członkiem honorowym Polskiego Tow. Entomologicznego (1974), członkiem zwycz. Polskiego Tow. Parazytologicznego, Polskiego Tow. Zoologicznego, Wydz. III Matematyczno-Przyrodniczego PTPN i sekretarzem jego Komisji Biologicznej (1950–64). Otrzymał wiele nagród naukowych, m. in. nagrody Min. Szkolnictwa Wyższego – indywidualną II (1967, 1982) i III stopnia (1963), nagrodę zespołową sekretarza naukowego PAN (1986) i rektorskie Uniw. Pozn. Od jesieni 1980 był doradcą i mężem zaufania Koła Niezależnego Samorządowego Związku Zawodowego «Solidarność» przy Wydz. Biologii Uniw. Adama Mickiewicza; w okresie stanu wojennego udzielał poręczeń osobom więzionym i wspierał działalność podziemnej «Solidarności». Zmarł 27 III 1989 w Poznaniu i został pochowany na cmentarzu Sołackim św. Jana Vianney przy ul. Lutyckiej. Był odznaczony m. in. Złotym Krzyżem Zasługi (1969), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), Medalem KEN (1977), Medalem 9. P. AK Ziemi Zamojskiej 1939–1944 (1988).
Nazwisko S-a zostało utrwalone w nauce przez nazwanie trzech nowych taksonów owadów: «Phytomysa skuratowiczi» (M. Beiger 1972), «Rhadinopsylla mesoides skuratowiczi» (K. Bartkowska 1972), «Polystoma skuratowiczi» (Batchvarov 1984).
W małżeństwie zawartym 15 X 1944 z Marią Heleną z Pożerskich (1920–1996), lekarzem medycyny, miał S. dwie córki: Annę (ur. 1945), zamężną Cierniewską, biologa, i Barbarę (ur. 1948), zamężną Jakubiec, plastyczkę.
Karykatura S-a wg Stanisława Mrowińskiego, w: „Express Pozn.” 1975 nr 9; – Feliksiakowa J., Polska bibliografia zoologiczna za lata 1945–1954, Wr. 1969; Kto kim jest w Polsce?, W. 1984, 1989, 1993; Index Zoologorum Poloniae. Instytut Zoologiczny PAN, W. [1958]; Katalog polskiej literatury biologicznej 1935–1939, Wr. 1975; toż za l. 1945–9, Kr. 1952; toż za l. 1950–54, Kr. 1963; toż za l. 1955–9, Wr. 1970; Publikacje pracowników Instytutu Ochrony Roślin w latach 1949–1979, P. 1981; – Bartkowska K., Beiger M., Problematyka badawcza i osiągnięcia Zakładu Zoologii Systematycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w dziedzinie ornitologii, teriologii i parazytologii w latach 1919–1989, ,,Przegl. Zool.” T. 34: 1990 nr 1, s. 26–31 (fot.), 34, 37–41 (częściowa bibliogr.); Beiger M., Problematyka badawcza i osiągnięcia w dziedzinie entomologii Zakładu Zoologii Systematycznej UAM w Poznaniu (1919–1982), „Wiad. Entomologiczne” 1983 nr 3–4 s. 112–14 (fot. zbiorowa), 116–18, 124–5 (częściowa bibliogr.); Brzęk G., Z Błażowej ku źródłom wiedzy, L. 1992; Dzieje Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1919–1969, P. 1972; Grabda E., Kozar Z., Ślusarski W., Parasitology and Parasitologists in Poland, W. 1958 s. 44; Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za l. akad. 1945–1954/5, 1975/6–1977/8; [Lewis R. E.] REL, Wacław Skuratowicz 18. II. 1915 – 27. III. 1989, „Flea News” (Iowa, USA) 1989 No 39 s. 323–6 (z Siphonaptera Bibliography of Dr Wacław Skuratowicz); Nauka w Wielkopolsce, P. 1973; Polish Parasitological Society 1948–1978, W. 1978 s. 12; Veritate et Scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W.-P. 1982 s. 264; – Grygiel J., Związek walki zbrojnej, Armia Krajowa w obwodzie zamojskim 1939–1944. Szkice, wspomnienia, dokumenty, W. 1985; Klukowski Z., Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny (1939–1944), L. 1958; Wspomnienia pośmiertne: „Informator Uniw. A. Mickiewicza” 1989 nr z kwietnia s. 1–3 (Z. Bogucki, fot.), „Przegl. Zool.” T. 33: 1989 nr 4 s. 501–9 (M. Beiger, bibliogr., fot.), „Wiad. Parazytologiczne” T. 36: 1990 z. 1–3 s. 59–67 (K. Bartkowska, częściowa bibliogr., fot.); – „Informator Kom. Zakładowej NSZZ (Solidarność) UAM” 1989 nr 4 (19) s. 1; Informator Zoologiczny (Directory of Polish Zoologists), W. 1962, 1984; „Kwartalny Biul. Inform. o Ochronie Przyrody” R. 9: 1939 nr 2 s. 71; – Nekrologi z r. 1989: „Gaz. Pozn.” nr 75, „Głos Wpol.” nr 75, 76, 78, 80, 1996 nr 233 (nekrolog dot. żony), „Tryb. Ludu” nr 80, „Tyg. Powsz.” nr 21; – Arch. IOR: Teczka personalna, sygn. I–D–4/2; Arch. PAN: Zespół Minerwa; Arch. Uniw. Pozn.: Dział Personalny, sygn. 634/263, Wydz. Mat.-Przyr., sygn. 359/1528; – Informacje rodziny w P.
Andrzej Dzięczkowski