Staszewski Wacław (1892–1970), fizyk, zastępca profesora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Ur. 1 VI w Warszawie, pochodził z rodziny mieszczańskiej.
Początkowo uczył się S. w V Gimnazjum Rządowym (rosyjskim) w Warszawie, a od r. 1905 tamże w polskim gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego, które ukończył w r. 1910. T.r. rozpoczął studia z fizyki i matematyki na UJ, które kontynuował od r. 1911 (po zdaniu t.r. matury rządowej w Libawie, umożliwiającej studia zagraniczne) na uniw. w Getyndze, gdzie słuchał wykładów D. Hilberta i F. Kleina z matematyki, E. Wiecherta z geofizyki oraz K. E. Rieckego i W. Voigta z fizyki. W r. 1913 wrócił na UJ i pod kierunkiem Mariana Smoluchowskiego specjalizował się z fizyki. W l. 1915–17 był demonstratorem w Katedrze Fizyki Doświadczalnej UJ prowadzonej przez Smoluchowskiego i napisał u niego rozprawę o pomiarach napięć elektroosmotycznych w złych przewodnikach (Messungen von elektrosmotischen Spannungen in schlecht leitenden Flüssigkeiten, „Bulletin International de l’Académie des Sciences de Cracovie. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles”, S. A: Sciences Mathématiques 1917 nr 8–10), na podstawie której w r. 1917 doktoryzował się z filozofii w zakresie fizyki. Tematykę tę kontynuował w pracy Beitrag zur Kenntnis elektrischer Doppelschichten, (tamże, 1919 nr 1–7). Po śmierci Smoluchowskiego, jesienią 1917, przeniósł się S. do Warszawy i 15 I 1918 został starszym asystentem u Mariana Grotowskiego w Katedrze Fizyki na Wydz. Budowy Maszyn i Elektrotechniki Politechn. Warsz. W r. 1919 był współzałożycielem Tow. Fizycznego w Warszawie, przekształconego 11 IV r.n. w Polskie Tow. Fizyczne (PTF). Na przełomie l. 1919/20 przebywał na półrocznym stażu naukowym w Londynie, gdzie w University College zaznajamiał się pod kierunkiem W. H. Bragga z techniką badań rentgenowskich i prowadził badania nad strukturą kryształów przy pomocy promieni Röntgena. W drodze powrotnej odwiedził znanych fizyków francuskich M. de Broglie i J. Perrina.
Dn. 1 V 1921 objął S. stanowisko zastępcy profesora mechaniki teoretycznej na USB w Wilnie; wykłady z fizyki prowadził także dla przyrodników, a wykład monograficzny poświęcił promieniom Röntgena. W skromnie wyposażonym laboratorium fizycznym przeprowadzał badania doświadczalne nad polaryzacją promieni «X». Dn. 1 V 1925 zniechęcony niepowodzeniami w pracy naukowej (kilkakrotnie wyprzedzili go inni uczeni pracujący w tej dziedzinie) zrezygnował z zajmowanego stanowiska i przeniósł się do szkolnictwa średniego. Jednak na prośbę władz USB już od semestru zimowego r. akad. 1925/6 objął wykłady zlecone z mechaniki teoretycznej, a później także z fizyki, które prowadził aż do zamknięcia uniwersytetu przez władze litewskie w grudniu 1939. W r. 1928, współredagując piąte wydanie „Zasad fizyki” (W. 1929) Augusta Witkowskiego, podał poglądowe wyprowadzenie wzoru na siłę Coriolisa (Anschaulicher Beweis des Coriolisschen Satzes, „Physikalische Zeitschr.” T. 29). S. był w tym czasie przede wszystkim nauczycielem fizyki i astronomii w wileńskich szkołach średnich, najdłużej w gimnazjum ss. nazaretanek. Od stycznia 1932 do wybuchu drugiej wojny światowej był członkiem Państw. Komisji Egzaminacyjnej na nauczycieli szkół średnich oraz egzaminatorem z dydaktyki fizyki i chemii. Ponadto od t.r. redagował wspólnie z dyrektorem Międzyszkolnej Pracowni Przyrodniczej Aleksandrem Dmochowskim czasopismo „Fizyka i Chemia w Szkole”; już wcześniej publikował na jego łamach artykuły poświęcone dydaktyce fizyki, m.in. przedstawiając opis przyrządu do badania rzutu pionowego i swobodnego spadku ciał (T. 1: 1927) oraz traktując o nauczaniu zasad dynamiki w szkole średniej (T. 2: 1928), a następnie o postępach gramofonii (T. 4: 1933), kształceniu nauczycieli fizyki (tamże) i programach fizyki w liceach ogólnokształcących (T. 8: 1937); ogłosił tam również wiele sprawozdań i komunikatów. Rozwinął S. akcję dokształcania nauczycieli w Ośrodku Metodycznym (był jednym z jego kierowników) i Sekcji Dydaktycznej PTF. W r. 1937 reprezentował Polskę na Międzynarodowym Kongresie Nauczania Doświadczalnego w Paryżu. Gdy w r. 1938 powołano przy USB eksperymentalne Liceum im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, S. był jego głównym organizatorem, a w sierpniu t.r. objął dyrekcję szkoły. Lata okupacji spędził na Wileńszczyźnie, pracując w szklarskiej firmie «Optica», potem w przemyśle elektrycznym; uczestniczył równocześnie w tajnym nauczaniu.
Po wojnie przeniósł się S. w lecie 1946 do Torunia i jako zastępca profesora objął 1 X t.r. wykłady z mechaniki teoretycznej na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Mikołaja Kopernika. Został wtedy członkiem Toruńskiego Tow. Naukowego. W r. 1947 zamieszkał w Lublinie, gdzie przez krótki czas był kierownikiem dydaktycznym w Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, a równocześnie prowadził do marca 1950 wykłady z fizyki w Sekcji Pedagogiki KUL. W l. 1948–53 był zastępcą profesora i kierownikiem Zakładu Fizyki na Wydz. Rolnym UMCS. W r. akad. 1953/4 wrócił na KUL, gdzie wykładał fizykę i astronomię na Wydz. Filozoficznym, najpierw jako zastępca profesora, a od r. 1957 jako docent. Dysponując ograniczonymi środkami zorganizował tu na potrzeby dydaktyczne pracownię fizyczną, w której prowadził także badania naukowe z zakresu akustyki. Już na UMCS zajmował się pomiarami sił hydrodynamicznych, działających pomiędzy kulkami umieszczonymi w polu akustycznym; wyniki badań opublikował w pracach On the mutual influence of spheres in vibrating air („Acta Physica Polonica” Vol. 13: 1954) i On the longitudinal attraction and repulsion of spheres in vibrating air (tamże Vol. 15: 1956, razem z Bogdanem Adamczykiem). Problematyce akustyki poświęcił również prace On the spontaneous electrification of dust figures in a Kundt’s tube („The Journal of the Acoustical Society of America” Vol. 30: 1958 nr 10, razem z Adamczykiem) i Kundt’s dust figures in unharmonic sound fields („Acta Physica Polonica” Vol. 28: 1965, wspólnie z Henrykiem Piersą). Ponadto publikował artykuły naukowo-dydaktyczne w czasopiśmie „Nauka w Szkole”, m.in. o nauczaniu o sile odśrodkowej i dośrodkowej (1958 nr 2) i o metodach wyznaczania odległości astronomicznych (1961 nr 2); był też autorem książki Przybliżenia rachunkowe (W. 1960). W okresie działalności naukowo-dydaktycznej wykształcił wielu uczniów; byli wśród nich późniejsi profesorowie Henryk Niewodniczański, Włodzimierz Zonn i Włodzimierz Mościcki. Jako wiceprzewodniczący Lubelskiego Oddziału PTF był współorganizatorem życia naukowego w Lublinie; przez wiele lat działał w Okręgowym Komitecie Olimpiady Fizycznej PTF, był też inicjatorem popularnych w Lublinie corocznych, publicznych pokazów fizyki. Należał do Lubelskiego Tow. Naukowego i Tow. Naukowego KUL. Zmarł 3 III 1970 w Lublinie, został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej. Był odznaczony Medalem «Pro Ecclesia et Pontifice» przez papieża Pawła VI.
Rodziny S. nie założył.
Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; – Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1994. Materiały do biografii, Tor. 1995 s. 645; Technicy polscy, z. 15; Wileński słownik biograficzny, Red. H. Dubowik, L. J. Malinowski, Bydgoszcz 2002; – Słown. pol. tow. nauk., I; – Księga pamiątkowa Uniw. Wil., II; Studia z dziejów katedr Wydziału Matematyki, Fizyki, Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Red. S. Gołąb, Kr. 1964; Z dziejów Almae Matris Vilnensis. Księga pamiątkowa ku czci 400-lecia założenia i 75-lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Red. L. Piechnik, K. Puchowski, Kr. 1996 s. 116–18; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1970: „Fizyka w Szkole” R. 16 nr 5 s. 1–4 (H. Piersa, częściowa bibliogr., fot.), „Postępy Fizyki” T. 21 z. 4 s. 431–6 (B. Adamczyk, M. Subotowicz, częściowa bibliogr., fot.), Zesz. Nauk. KUL R. 13 nr 3 s. 95–8 (H. Piersa, bibliogr., fot.); – Arch. UJ: sygn. WF II 504 (teczka doktorska S-ego).
Henryk Piersa