Szalewicz Wacław (Wieńczysław, Wiaczesław) (1895–1978), pułkownik Wojska Polskiego.
Ur. 13 V w majątku Niepracha (Niepraska) (pow. lidzki), był synem Józefa Anzelma (1857–1917) i Teresy z Berdowskich (1863–1932), bratem Heleny (1897–1986), zamężnej za Witoldem Działdowiczem, i Stanisława (1899–1919), który poległ 16 I walcząc w oddziale Samoobrony Ziemi Lidzkiej.
S. uczył się w l. 1905–9 w Gimnazjum Klasycznym w Wilnie, a potem w Połockim Korpusie Kadetów, gdzie w r. 1913 zdał maturę. T.r. rozpoczął studia na Wydz. Elektryczno-Mechanicznym politechn. w Petersburgu. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wstąpił w listopadzie 1914 na kurs przyspieszony do Michajłowskiej Oficerskiej Szkoły Artylerii w Petersburgu; ukończył go w maju 1915 w stopniu chorążego (praporszczyka). Od czerwca t.r. w składzie 26. brygady artylerii walczył na froncie północno-zachodnim pod Suwałkami, Olkienikami, Wilnem i Mołodecznem. Mianowany w październiku podporucznikiem, przebywał z brygadą od listopada na froncie południowym w okolicach Tarnopola. W r. 1916 uczestniczył w wiosenno-letniej ofensywie gen. A. A. Brusiłowa w Małopolsce Wschodniej, walcząc m.in. pod Husiatynem, Czortkowem, Buczaczem i Monasterzyskami. Po awansie w listopadzie t.r. do stopnia porucznika skierowano go do brygady artylerii formującej się w Peterhofie. W marcu 1917 wrócił do 26. brygady artylerii, tym razem na front rumuński; współdziałał tam w zakładaniu Związku Wojskowych Polaków. W maju t.r. został delegatem na zjazd Związku Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie, a w czerwcu wszedł do władz Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego («Naczpol») tamże. Dn. 10 IX zakończył służbę w armii rosyjskiej w randze sztabskapitana i jeszcze w tym miesiącu został adiutantem w 1. brygadzie artylerii w składzie I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, rozlokowanej w m. Krynki koło Witebska. W lutym 1918 w czasie dwutygodniowego marszu brygady na miejsce koncentracji Korpusu do Bobrujska dowodził strażą kolumny; za dokonane wówczas czyny odznaczono go «Amarantową Wstążeczką». Jako podkapitan został 11 IV t.r. w Bobrujsku dowódcą 5. baterii w 1. brygadzie artylerii; funkcję tę pełnił do maja, do czasu rozbrojenia przez Niemców I Korpusu.
S. przybył następnie do Warszawy, gdzie wstąpił do POW; z jej rozkazu zaciągnął się do Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht) i w tych szeregach przeszedł przeszkolenie w Ostrowie-Komorowie. W listopadzie 1918 uczestniczył w rozbrajaniu Niemców w Ostrowie-Komorowie, Warszawie i Rembertowie; 11 XI t.r. przyjęto go do WP w randze kapitana artylerii, powierzając zarazem dowództwo 1. baterii 8. p. artyl. lekkiej. W grudniu sformował S. nową baterię, z którą w Rawie Ruskiej dołączył do grupy operacyjnej «Bug» gen. Jana Romera, a 6 I 1919 przebił się do Lwowa, gdzie dowodził pułkiem artylerii w grupie płk. Mieczysława Kulińskiego i brał udział w walkach aż do marca t.r. Następnie został przeniesiony do Armii Wielkopolskiej dowodzonej przez gen. Dowbora-Muśnickiego, gdzie 8 V został dowódcą 4. dyw. 2. p. artyl. lekkiej wpol. (2. p. artyl. polowej wojsk wpol.). Gdy w czerwcu t.r. część pułku została skierowana na front wschodni, został na poligonie w Biedrusku jako dowódca 2. dyonu. Dn. 8 VIII odszedł z pułku na własną prośbę i objął dowództwo dywizjonu artylerii w Warszawie. Od czerwca 1920 wykładał taktykę artyleryjską w Szkole Podchorążych Artylerii w Poznaniu. Skierowany na początku sierpnia 1920 do Grudziądza, formował tam od 7 VIII t.r. 1. dyon 216. p. artyl. polowej ochotników kresowych (216. Ochotniczy Kresowy Pułk Artylerii). Na czele pułku udał się 8 IX do Białegostoku, a następnie 2 X do Grodna; przydzielony do grupy gen. Lucjana Żeligowskiego, został skierowany do Ejszyszek, skąd 8 X wyruszył w kierunku Wilna. Po zajęciu następnego dnia Wilna przez gen. Żeligowskiego dowodził 1. dyonem 216. p. artyl. polowej (przemianowanym wkrótce na 2. p. artyl. polowej Wojsk Litwy Środkowej, a we wrześniu 1921 na 29. p. artyl. polowej); od września 1922 był w nim zastępcą dowódcy jako major od 13 IV t.r. (ze starszeństwem z 1 VI 1919), a następnie awansował na podpułkownika (ze starszeństwem z 1 VII 1925). Odbył w tym czasie VI Kurs w Centrum Studiów Artyleryjskich w Warszawie (20 I – 2 II 1920) oraz kursy dowódców pułku artylerii w Toruniu (1924) i Rembertowie (1927).
W czerwcu 1928 objął S. dowództwo 9. Dywizjonu Artylerii Konnej w Baranowiczach wchodzącego w skład Nowogródzkiej Brygady Artylerii Konnej. Mianowany pułkownikiem (ze starszeństwem z 1 I 1932), dowodził od czerwca t.r. 3. p. artyl. lekkiej w Zamościu. W r. 1933 odbył czteromiesięczny kurs Wyższych Dowódców Artylerii przy Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Dn. 28 I 1938 został dowódcą artylerii dywizyjnej w 23. DP w Katowicach, z zadaniem opracowania planu obrony artyleryjskiej Śląska. Jako dowódca artylerii Samodzielnej Grupy Operacyjnej «Śląsk», dowodzonej przez gen. Władysława Bortnowskiego, uczestniczył w październiku t.r. w zajęciu Zaolzia. Od 24 X był dowódcą piechoty dywizyjnej w 13. DP w Równem, dowodzonej przez płk. Władysława Kalińskiego.
W kampanii wrześniowej 1939 r. wziął S. udział w walkach 13. DP, która w składzie armii «Prusy», początkowo została skierowana do Bydgoszczy, a następnie pod Tomaszów Maz.–Ujazd, gdzie walczyła 6–7 IX t.r.; pod nieobecność dowódcy S. przejął tam na krótko dowodzenie dywizją. Po rozbiciu 13. DP przedostał się do Chełma, gdzie został komendantem garnizonu i pod dowództwem gen. Jerzego Wołkowickiego odtwarzał 43., 44. i 45. pp 13. DP, które wraz z 2. dyonem 2. p. artyl. ciężkiej, 2. dyonem 9. p. artyl. ciężkiej, i 11. dyonem artyl. najcięższej weszły następnie w skład zorganizowanej i dowodzonej (od 16 IX) przez S-a 13. brygady piechoty. Dn. 19 IX przybył z brygadą pod Hrubieszów, gdzie znalazł się w kombinowanej dywizji piechoty pod dowództwem Wołkowickiego. W czasie drugiej bitwy pod Tomaszowem Lub. (22–23 IX) toczył walki obronne, m.in. w lasach majątku Tarnawatka. Po przegranej bitwie nakazał zniszczenie sprzętu i wycofywał się w kierunku miejscowości Krynice, po czym dołączył do 39. dyw. rezerwowej gen. Brunona Olbrychta. Dowodził brygadą w walkach pod Krasnobrodem, Kryniczkami, Bożym Darem i Tereszpolem, gdzie 28 IX skapitulował. Ranny, leczył się w szpitalu polowym w Krakowie, skąd 29 XII został wywieziony do obozu karnego w Laufen w Austrii, a następnie w czerwcu 1940 do obozu w Brunszwiku. Ostatecznie został osadzony w Oflagu II C w Woldenbergu; był tam od 16 VIII 1942 do 4 IV 1944 polskim komendantem («Najstarszym Obozu»). Ewakuowany 25 I 1945, maszerował na czele kolumny podobozu «Wschód» i w nocy z 29 na 30 I t.r. pod Barlinkiem został uwolniony przez oddziały Armii Radzieckiej.
W lutym 1945 wrócił S. do Polski; zamieszkał w Krakowie, gdzie pracował jako naczelnik Wydz. Okręgowego Urzędu Likwidacyjnego (1 V 1945 – 30 IV 1948), a następnie starszy inspektor zaopatrzenia w Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego «Zetbeem» (1 VIII 1948 – październik 1961). Potem zatrudnił się w Woj. Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Był członkiem PPS, a od r. 1948 należał do PZPR; mimo to (wg Okręgowej Kom. Weryfikacyjnej MSWojsk. w Krakowie) był pięciokrotnie notowany w krakowskim Woj. Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego jako «wróg ustroju, politycznie niepewny, nienawidzący odrodzonego WP». Wchodził w skład Zarządu Okręgu ZBoWiD, był organizatorem i prezesem krakowskiego Klubu Woldenberczyków oraz przewodniczącym tamtejszego Zarządu Okręgowego Związku Jeździeckiego. W r. 1961 napisał wspomnienia Organizacja i walki odtworzonej 13 Dywizji (Brygady) Piechoty Kresowej pod Chełmem, Hrubieszowem, Tomaszowem Lubelskim, Krasnobrodem i Tereszpolem (niewyd., m.in. w zbiorach Fundacji Czynu Niepodległościowego w Kr., sygn. 501 nr 410). W r. 1963 przeszedł na emeryturę. Zmarł 1 XI 1978 w Krakowie, został pochowany 6 XI na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Orderami Virtuti Militari IV i V kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Interallie de la Victoire, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1920.
W zawartym 7 VI 1920 małżeństwie z Heleną z Olszowskich (1900–1974), która w czasie okupacji niemieckiej działała pod pseud. Lusia w intendenturze Okręgu Krakowskiego AK, miał S. córkę Marię (1921–1981).
Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Szalewicz A., Rodopis Szalewiczów. Czy wszyscy pochodzimy od jednego przodka, W. 2008 (fot.); – Białasiewicz W., Płk Szalewicz uderza na Tomaszów Lubelski, „Wrocł. Tyg. Katolików” 1975 nr 40; Bojar-Fijałkowski G., Losy jeńców wojennych na Pomorzu Zachodnim i w Meklemburgii 1939–1945, Ł. 1979; Dąbrowa-Kostka S., Oflag II Woldenberg. Z dziejów obozowego ruchu oporu, „Wrocł. Tyg. Katolików” 1975 nr 8 (fot.); Deszczyński M. P., Ostatni egzamin. Wojsko polskie wobec kryzysu czechosłowackiego 1938–1939, W. 2003; Głowacki L., Sikorski A., Kampania wrześniowa na Lubelszczyźnie, L. 1966 cz. 1–2; Jurga T., Obrona Polski 1939, W. 1990; tenże, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 r., W. 1975 VII; Jurga T., Karbowski W., Armia «Modlin» 1939, W. 1987; Kozłowski W., Artyleria polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej, Ł. 1993; Łoś R., Artyleria polska 1914–1939, W. 1991; Market W., 77 pułk strzelców kowieńskich, Pruszków 2002 s. 32, 34–5; Pollack J., Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, W. 1986; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, W. 1978 III; Spaltenstein H., Zarys historii wojennej 29-go litewsko-białoruskiego pułku artylerii polowej, W. 1930 s. 23, 32, 35–6; Steblik W., Armia «Kraków» 1939, W. 1975; Szawłowski R., Wojna polsko-sowiecka 1939, W. 1995 I; Tomiczek H., Zarudzki M. S., Jeniecka konspiracja wojskowa w oflagu II C Woldenberg, P. 1989 (fot.); Więckowski S., Historia 17 pułku artylerii polowej (2.p.a.1. wlkp.) 1919–1920 oraz kronika dziesięciolecia, W. 1931 (fot.); Wróblewski J., Armia «Prusy» 1939, W. 1986; Zawilski A., Bitwy polskiego września, W. 1972; – Bukowski A., Za drutami oflagów. Dziennik oficera 1939–1945, W. 1993; Pol. Siły Zbrojne, I cz. 4 s. 245–6, 258, 269; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Rybka R., Stepan K., Rocznik oficerski, Kr. 2006; Wrzesień 1939 w relacjach i wspomnieniach, Oprac. M. Cieplewicz, E. Kozłowski, W. 1989; – „Gaz. Wyborcza” 1997 nr 115 (A. Stoszowski); „Wrocł. Tyg. Katolików” 1965 nr 27, 1966 nr 39; – Nekrologi z r. 1978: „Dzien. Pol.” nr 252, „Dzien. Zachodni” nr 251, „Wrocł. Tyg. Katolików” nr 50 s. 11; – CAW: TAP, sygn. 1098/65/345; Fundacja Czynu Niepodległościowego w Kr.: Zbiory, sygn. 505 (życiorys S-a); – Mater. Red. PSB: Biogram S-a i jego żony Heleny, autorstwa Piotra Bogdanowicza.
Anna Wiekluk