Łypacewicz Wacław Wincenty (1871–1951), adwokat, poseł na Sejm, działacz polityczny. Ur. 27 I we wsi Idzikowice w pow. płońskim. Był synem nauczyciela Wojciecha i Walerii Zelechowicz. Lata dzieciństwa spędził w majątku ojca – Idzikowicach. Następnie uczęszczał do gimnazjum w Warszawie. Już od III kl. brał czynny udział w pracach oświatowych, należąc do tajnych kółek samokształceniowych. Po ukończeniu w r. 1888 gimnazjnm wstąpił na Wydział Prawa Uniw. Warsz. W czasie studiów nadal zajmował się nielegalną działalnością oświatową prowadząc m. in. wykłady dla robotników. Po ukończeniu Uniwersytetu w r. 1892 wyjechał do Rzymu jako korepetytor syna malarza H. Siemiradzkiego. Tam w r. 1894 ukończył studia ekonomiczne. W l. 1894–7 studiował w Szkole Nauk Politycznych w Paryżu. Po powrocie do kraju ubiegał się o asystenturę przy katedrze ekonomii UJ, ale ze względu na nazbyt radykalne poglądy (był wówczas uważany za sympatyka Socjaldemokracji Król. Pol.) nie otrzymał jej. W związku z tym otworzył kancelarię adwokacką w Warszawie. Podjął też działalność oświatową i społeczną, w wyniku czego w r. 1903 został aresztowany i zesłany na pobyt do Odessy. Na mocy amnestii w r. 1905 wrócił do Warszawy, gdzie ponownie włączył się do pracy oświatowej i politycznej. W grudniu na zgromadzeniu adwokatów warszawskich poparł wniosek S. Koszutskiego o ogłoszenie strajku sądowego dla poparcia żądania wprowadzenia do sądownictwa Królestwa języka polskiego. Na jesieni 1907 r. brał udział w założeniu Polskiego Zjednoczenia Postępowców (PZP). Z ramienia PZP uczestniczył w r. 1907 w Centralnym Komitecie Zjednoczenia Postępowego mającego skupić w okresie wyborów do Dumy warstwy liberalnego mieszczaństwa i inteligencji. Uczestniczył w zjeździe słowiańskim w Pradze, reprezentując PZP (obok H. Konica). Nie można wykluczyć, że w tym okresie wstąpił do masonerii. W r. 1908 został współwydawcą tygodnika „Prawda”, z którym był związany do r. 1915. Drukował w nim liczne artykuły. Poza tym publikował w „Przeglądzie Porannym” i „Gazecie Sądowej Warszawskiej”. Działał też w Tow. Kultury Polskiej – kierował w nim sekcją szkolną, od stycznia 1913 był w zarządzie, a po odzyskaniu niepodległości został wybrany członkiem komisji likwidacyjnej.
W czasie pierwszej wojny światowej (do stycznia 1917) Ł. był politycznie nadal związany z PZP. Przez pewien czas piastował stanowisko prezesa tej organizacji. W PZP należał do grupy sympatyzującej z obozem J. Piłsudskiego. W r. 1915 wziął udział w organizacji Klubu Demokratycznego, który miał stanowić platformę współpracy dla PZP z Polską Partią Postępową. W dn. 22 II 1916 Ł. podpisał tzw. «deklarację stu», postulującą odbudowę państwa polskiego i własnej siły zbrojnej. Wraz z S. Śliwińskim, F. Perlem i S. Osieckim, działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego i Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych (KPSD), brał udział w toczących się w październiku 1917 rozmowach z Z. Lubomirskim w sprawie ustosunkowania się KPSD do mającej powstać Rady Regencyjnej. Do początku 1918 r. należał do ścisłego kierownictwa powołanej na miejsce rozwiązanego Centralnego Komitetu Narodowego Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych. Wchodził w skład prezydium narady reprezentantów stronnictw niepodległościowych, która odbyła się w dn. 2–4 II 1918 w Krakowie. W dyskusji wypowiadał się za wywłaszczeniem większej własności ziemskiej oraz za reformami społecznymi, które miały zjednać robotników i chłopów dla sprawy niepodległości Polski. Równocześnie w pierwszych latach wojny prowadził w „Kurierze Porannym” kampanię o uzdrowienie gospodarki miejskiej, atakował przy tym Komitet Obywatelski m. Warszawy. Był członkiem Komisji Gospodarczej Szkolnej Sekcji Finansowej Zarządu m. stołecznego Warszawy. W wyborach do Rady Miejskiej (połowa 1916 r.) został przez Międzypartyjne Koło Polityczne wysunięty na radnego jako przedstawiciel PZP. Po zdobyciu mandatu działał jako wiceprezes Rady Szkolnej m. Warszawy, wiceprezes Komisji Głównej Powszechnego Nauczania oraz prezes Klubu Reformy Gospodarki Miejskiej (Ł. do Rady Miejskiej wchodził do r. 1927).
Po odejściu ze Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych Ł. w r. 1918 przystąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) w Król. Pol. (od 1–2 XI 1918 PSL–«Wyzwolenie»). Z ruchem ludowym związany już był wcześniej, gdyż popierał ruch zaraniarski. Dn. 23 II 1920 został wybrany na członka komisji rewizyjnej zarządu głównego «Wyzwolenia». Funkcję tę pełnił (z przerwą od 7 III 1922 do 10 III 1923) aż do 13 VI 1929. Obok tego od 7 III 1922 do 10 III 1923 i od 23 III 1926 do marca 1931 był członkiem Sądu Partyjnego. Dn. 14 VI 1929 został skarbnikiem zarządu głównego PSL–«Wyzwolenie». Stanowisko to piastował do marca 1931. Po zjednoczeniu stronnictw ludowych wszedł 15 III 1931 do Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego, w której zasiadał aż do swej secesji ze Stronnictwa. Z ramienia «Wyzwolenia» kandydował w r. 1922 do Sejmu i uzyskał mandat z Włocławka. W Sejmie wszedł do komisji prawniczej, oświatowej, skarbowo-budżetowej, kontroli długów oraz kilku komisji specjalnych. Wielokrotnie referował projekty różnych ustaw (m. in. był sprawozdawcą budżetu); był niezwykle czynny na plenum Sejmu, wiele uwagi poświęcał też sprawom polskiej polityki zagranicznej.
W okresie walki o naprawę skarbu Ł. dwukrotnie ogłosił projekty sanacyjne. Zawarł je w publikacjach: Marka polska. Przyczyny i skutki jej upadku oraz drogi i środki uzdrowienia waluty i finansów w Polsce (W. 1921) i w przemówieniu sejmowym z 11 XI 1925 (ogłoszonym osobno pt. Przesilenie finansowe i podstawy programu naprawy, W. 1925). Po przewrocie majowym, którego był zwolennikiem, brał udział – jako znawca spraw finansowych – w naradach gospodarczych organizowanych przez rząd, a 10 XII 1926 został powołany do Rady Finansowej przy ministrze skarbu. Już jednak w r. 1928 przeszedł do opozycji wobec sanacji. W związku z tym w wyborach do Sejmu w t. r. lokalna lista PSL–«Wyzwolenie», z której Ł. kandydował, została unieważniona. W latach trzydziestych poglądy Ł-a zaczęły odbiegać od poglądów kierownictwa Stronnictwa. Na kongresie w maju 1933 wystąpił przeciwko uchwale w sprawie «bezzwłocznego przejęcia ziemi obszarniczej bez odszkodowania». W r. 1935 był jednym z 3 delegatów, którzy na kongresie partii przeciwstawiali się uchwale o bojkocie wyborów parlamentarnych. Ł. domagał się pozostawienia członkom Stronnictwa Ludowego (SL) wolnej ręki w tej sprawie. Gdy w sierpniu 1935 doszło na tym tle do secesji w Stronnictwie, Ł. przyłączył się do rozłamowców.
Po wystąpieniu z SL Ł. skoncentrował się na działalności w ruchu pacyfistycznym, z którym był już poprzednio związany. M. in. był długoletnim prezesem Polskiej Sekcji Stowarzyszenia Przyjaciół Pokoju, prezesem Rady Polskich Stowarzyszeń Pacyfistycznych, członkiem zarządu Polskiego Instytutu Współpracy z Zagranicą, członkiem Rady Międzynarodowego Biura Pokoju, Unii Przyjaciół Ligi Narodów. Działał też w Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Z ramienia polskich organizacji pacyfistycznych Ł. wielokrotnie uczestniczył w różnych zjazdach i konferencjach międzynarodowych. M. in. był przedstawicielem Polski na konferencjach polsko-niemieckich (21–23 IV 1927 w Berlinie, 24 IV 1929 w Warszawie). W październiku 1930 uczestniczył w zjeździe Międzynarodowej Unii Stowarzyszeń Ligi Narodów. W t. r. wygłosił referat na nowojorskiej konferencji International Law Association (The Guarantee of the League of Nations and the Procedure Established in the Treaties of Minorites, W. 1930; to samo w języku francuskim). W r. 1932 wystąpił z referatem na wiedeńskim kongresie pokojowym (La revision des Traités, W. 1933; to samo w językach niemieckim i angielskim). We wrześniu 1936 był jednym z delegatów Polski na Międzynarodowym Kongresie Pacyfistycznym w Brukseli. Zajmował się też zagadnieniami mniejszości narodowych. Artykuły na ten temat zamieszczał w „Sprawach Narodowościowych” oraz „Questions Minoritaires”. Ogłosił też broszury: Stosunki polsko-czeskie (W. 1936; to samo w językach angielskim, niemieckim i francuskim) oraz Rozwiązanie kwestii żydowskiej w Polsce (W. 1939). Zawodowo zajmował się do r. 1935 adwokaturą, następnie żył z dochodów czerpanych z posiadanego w Warszawie domu czynszowego. Po wojnie Ł. jako zasłużony działacz ruchu demokratycznego otrzymał od władz państwowych rentę specjalną. Zmarł 7 XI 1951 w Warszawie; został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie.
Ł. był ożeniony (od ok. 1899 r.) z Julią Ładą (zginęła w Rembertowie we wrześniu 1944). Miał z nią czworo dzieci: Stanisława (ur. 1901), socjologa, dziennikarza i tłumacza, i Bolesława Jana (ur. 1915), inżyniera budowlanego, oraz Julię Wandę (ur. 1904), biologa, po wojnie wykładowcę w Stanach Zjednoczonych, i Annę Krystynę (1911–1944), żonę prof. Jeżewskiego. W r. 1923 Ł. rozwiódł się i po niedługim czasie poślubił wdowę po prof. Kowalewskim, Jadwigę (zm. w czerwcu 1969).

Mioduchowska M., Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego. Wykaz zawartości oraz indeksy za lata 1959–1968, W. 1969; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Mościcki H., Dzwonkowski W., Parlament Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1927, W. 1928 (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 160–1 (fot.), 464, 466, 470; Współcześni polscy działacze polityczni, Ł. 1919 s. 40–1; Rocznik polityczny i gospodarczy, W. 1936 s. 472, 474; – Borkowski J., Postawa polityczna chłopów polskich w latach 1930–1935, W. 1970; Chajn L., Polskie wolnomularstwo międzywojenne, „Dzieje Najnowsze” 1970 nr 4 s. 101, 102; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Hass L., Rozwój organizacyjny wolnomularstwa w Polsce międzywojennej, w: Najnowsze Dzieje Polski 1918–39, W. 1969 XIV 95; Holzer J., Narada Krakowska z lutego 1918 r., „Przegl. Hist.” 1958 z. 3 s. 539, 550, 556, 559; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, Wyd. 2., W. 1967; Jabłoński H., Polityka PPS w czasie wojny 1914–1918, W. 1958; Kiepurska H., Inteligencja zawodowa Warszawy 1905–1907, W. 1967; Kozłowski Cz., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Migdał S., Piłsudczyzna w latach I wojny światowej, Kat. 1964; Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, Pod red. B. Nawroczyńskiego, W. 1934 II; Taylor E., Inflacja polska, P. 1926; Szaflik J. R., Z dziejów Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” 1928–1931, W. 1968; Współpraca rządu ze sferami gospodarczymi państwa, W. 1927 II; Zarys historii polskiego ruchu ludowego, Oprac. zbiorowe pod red. J. Kowala, W. 1970 II; – Giza S., Władze stronnictw ludowych 1861–1966, w: Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów, Oprac. S. Lato, W. Stankiewicz, W. 1969 s. 605–16, 628, 631; Stenogramy z posiedzeń Sejmu 1922–27, z posiedzeń nr 13–5, 19–20, 22, 38, 43–4, 52–3, 55, 62, 65, 71–2, 80, 82, 90, 98, 101–3, 105, 118–9, 134–5, 147–8, 151, 153, 165, 192, 204, 209, 211, 215, 217, 223, 235–6, 252, 261, 264, 269, 272, 277, 280, 283, 286, 288, 309, 312, 315, 322–3, 325; – Kalendarzyk polityczno-historyczny miasta stoł. Warszawy na 1916 rok, s. 92; „Kwart. Hist.” 1967 nr 4 s. 1062 (L. Hass); – Informacje synów Stanisława i Bolesława Łypacewiczów.
Zbigniew Landau